کتاب از جنس کودک امروز

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک: ۱۴4): لیا عرفانی، کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی

میان هیاهوهای روزمرگی، بودن در کنار کودکان و نوجوانان مثل خنکای نسیم صبحگاهی روحت را می نوازد. به دنبال انجام یک پژوهشبا عنوان " نقش فناوری های جدید در خلق تجربه کودکی"که بنا بود برای همایش کودکی در ایران آماده شود[1] به کتابخانه کانون پرورش مشهد (شعبه فلسطین، کتابخانه ای در منطقه ای با خانواده هایی مرفح با شرایط خوب اقتصادی) به میان بچه ها رفتم و با آنها به گفتگو نشستم. بحثم با آنها در خصوص فناوری و کتابخانه ها بود. بچه ها منتظر بودند تا کلاس نقاشی شان خالی شود و گروه قبلی از کلاس خارج شوند تا آنها بروند داخل.

بجای خواندن کتاب دور هم نشسته بودند و با تبلت و گوشی هایی که همراه خود آورده بودند[2] بازی و صحبت می کردند،فرصت را غنیمت شمردم و به جمع آنها که مشغول صحبت و تبلت بازی بودند رفتم و سوالم را با این جمله شروع کردم: " سلام بچه ها! من می خوام چندتا سوال در مورد تبلت و کتاب ازتون بپرسم کمکم می کنید به جوابم برسم" بچه ها با سوال من انگار منتظر بودند با هیجان گفتند:"تبلت خیلی خوبه آدم خسته نمی شه" و در جواب سوال من که پرسیدم: "بچه ها چرا دیگه بچه هایی مثل شما دوست ندارن کتاب کاغذی بخونن و بجاش ترجیح می دن با تبلت و گوشی بازی کنند؟" هر کسی یک جوابی داد جوابهایشان تلنگری بود بر تمام کودکی های من! یکی از بچه ها گفت: "مگه بدون تبلت می شه بازی کرد یا کتاب خوند؟" "آدم حوصله اش سر می ره کتاب کاغذی بخونه" و حتی یکی فراتر رفته و می گفت : " من هفته پیش تو بازار یه نرم افزار با کمک دوستم درست کردم که دو هفته ای صد هزار تومن پول به جیب زدیم" و من دوباره ازشون پرسیدم: "اگه اینطوریه چرا کتابخونه میاین؟ خب تو خونه که راحت تره واسه بازی با تبلت!" پاسخشان جالب و عجیب بود، انگار خودشان هم نمی دانند بدنبال چه هستند! گفتند: "همش بازی هم آدم حوصله اش سر می ره! اینجا مربیاش خیلی مهربونن، آدم کلی می خنده، تاتر می بینه، فیلم می بینیه، نقاشی می کشه، شعر می خونه، کاردستی درست می کنه و اردو می ره" در میان گفته هایشان همه کارهای کتابخانه جای خود را در میان بچه ها یافته بود بجز کتاب، این یار دیرین من، بجز کتابهای نابی که فقط خاک می خوردند و چشم براه بچه ها بودند و چه مظلومانه مقهور کودکان شده بودند! من همچنان به این فکر می کردم اینهمه تفاوت نسل را چگونه باید ترمیم کرد. از بچه ها پرسیدم با تبلت کتاب هم می خونید و اونها گفتند" نه آدم خسته می شه و حوصله اش سر می ره از همه مهمتر دستت درد می گیره و من با شوخی گفتم: "مگه وقتی بازی می کنین وزن تبلت کمتره نسبت به زمانی که کتاب می خونین؟ و ادامه دادم آها شاید فکرای نویسنده کتاب باعث می شه سنگین تر بشه!"پاسخ تنها لبخندی بود که تحویلم دادند و من در اندیشه تفاوت کودکی خودم با اینها در یک مکان واحد با همان ساختار و فعالیت های قدیم بودم. از 6 سالگی عضو کتابخانه کانون پرورش بودم. تمام کتابهایش را با تصاویر رویش کاملا به خاطر دارم: فسقلی، احمد و نی نی، خواهر بزرگ خواهر کوچک، لک لک ها بر بام، احمد و ساعت، خانه حاج رحیم کجاست، ستاره هالی، گل آفتابگردان، خاطرات شیرین، اردوهای تابستانی کانون، مسابقاتش، فیلم دیدن در کانون، بازی با اسباب بازی هایی که هیچ جا پیدایشان نمی کردی! الان که بعنوان کارمند کانون هستم هنوزم با بن های کانون اسباب بازی های ناب آن زمان را می خرم که هنوز هم برای کودکانی که به مهمانی خانه ام می آیند طعم شادی و لذت دارد انگار من هنوز بخشی از وجودم در کانون و لذت هایش مانده. کانون برایم حکم یک عبادتگاه را داشته و دارد هنوز هم که بعنوان کارمند وارد آن می شوم همان حس و حال را دارم. بخاطر شرایط زندگی و کارمند بودن والدینم از 6 سالگی علیرغم نداشتن سواد خواندن و نوشتن عضو کانون شدم کتابها را ساعتها ورق می زدم و داستان پردازی می کردم حتی آخر وقتها کمک کتابدار می کردم و از روز تصاویر کتابها، کتابهای از امانت بازگشته را سر جایش می گذاشتم. حس قشنگی بود وقتی سالهای بعد بعنوان کتابدار در کنار همان کتابدار کودکی ام و اینبار بعنوان همکار واقعی کار می کردم.

بعدها به واسطه همین کتابها و کلاسهای کانون در سن راهنمایی که کمی بزرگتر شده بودم تمام کتابهایم که حدود 250 عنوان بود (آنوقت ها کیهان بچه ها فقط شنبه ها در شهرستان ها توزیع می شد و من هر شنبه بی تاب خواندنش بودم و سالها همراهش که آنها نیز جزئی از کتابخانه ام بودند) را با توجه به آنچه در کتابخانه دیده بودم مرتب کردم برایشان جیب و کارت با کاغذ و چسب ساختم، لیبل کاغذی رویشان زدم و به ترتیب قد مرتبشان کردم (تنها سیستم رده بندی بود که آن زمان به ذهنم رسید). بزرگترین بچه محله بودم و بقول مادرم سر دسته همه بچه های کوچه! موقعی که والدینم منزل نبودند در خانه ما به روی بچه ها باز بود و آنها کتابهایم را امانت می گرفتند و من در دفترچه ای که بنام دفتر امانت ساخته بودم نامشان را می نوشتم در ازای تاخیر بیش از یک هفته امانت 1 تومن جریمه می گرفتم، جریمه ها را در قلکی می ریختم و هر زمان که به مشهد سفر می کردم با پولهای جمع شده کتاب جدید می خریدم، برادرم هم عضو کانون بود او بر خلاف من که عاشق کتاب و کلاس کاردستی کانون بودم به گوههای تاتر کانون علاقه داشت و بعد امانت گرفتن کتاب بچه ها با توجه به کتابهای کتابخانه برایشان نمایش اجرا می کرد. وقتی به گذشته نگاه می کنم نمی دانم قرار است برای کودکان آینده با این تفاوت نسل و نگاه چه اتفاقی بیفتد. من هر چه دارم از کتابهایی است که در دوران کودکی و نوجوانی در کانون خوانده ام و آموخته ام که در کنار کودکی برای فردای بزرگسالی اندوخته ای بردارم کودکان امروز که کودکی نکرده اند وقتی بزرگ شدند و به پشت سر خود نگاه می کنند آیا مثل من از کودکی کردنشان لذت خواهند برد؟ در میان بچه های تبلت به دست در کتابخانه پشت میز کتابدار مانده ام که چه باید کرد؟ دغدغه من کتابدار امروز به روز شدن کتابخانه است تا بتوانم کودکان سرزمینم را با آنچه سزاوار آن هستند پرورش دهم اما افسوس که کتابدار و کتابهای خاک خورده کانون یک طرف مهجور افتاده ایم و کودکان امروز و تبلت های رنگارنگ در بالاترین پله قدرت همچنان یکه تازند!