داخلی
»مطالب کتابداری
»گاهی دور گاهی نزدیک
طرح تحول نظام سلامت و فرصتهای پیشو روی کتابداران و متخصصان حوزه اطلاعرسانی پزشکی
(لیزنا؛ گاهی دور/ گاهی نزدیک 163): دکتر عبدالرسول خسروی، استادیار گروه کتابداری و اطلاعرسانی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر: بررسی متون و مطالعات اولیه نشان میدهد اگرچه در سا لهاي اخير نظام سلامت توانسته است با استفاده از راهبرد مراقبتهاي بهداشتي اوليه به پيشرفتهاي چشمگيري در سطح كلي سلامت مردم و بالا رفتن شاخصهاي مربوط به آن برسد، اما همچنان يكي از مهمترين دغدغههاي سياستگذاران، برقراري عدالت در سلامت و دسترسي به خدمات سلامتي است. در این راستا، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي به عنوان متولي سلامت در کشور بر اساس وظايف و مأموريتهاي کلي و اسناد بالادستي بهويژه سند چشمانداز ۲۰ ساله، سياستهاي كلي سلامت ابلاغي مقام معظم رهبري، مواد قانوني مرتبط با سلامت در برنامه پنجم توسعه و برنامههاي دولت يازدهم اجراي برنامه تحول سلامت را پس از يک مرحله مطالعاتي شش ماهه از ارديبهشت ماه ۱۳۹۳ آغاز کرده است. تحول در نظام سلامت با سه رويکرد حفاظت مالي از مردم، ايجاد عدالت در دسترسي به خدمات سلامت و نيز ارتقاي کيفيت خدمات اجرا ميشود تا بهتدريج با همكاري خدمتگذاران عرصه سلامت شاهد تحقق سياستهاي كلي رهبري و ارتقاي مورد انتظار در نظام سلامت باشيم.
اکنون بیش از دو سال است که این طرح اجرا شده است و با اجرای آن تا حدودی توانسته است رضایت نسبی مردم را به دست آورد. اما نکته اساسی این است که این طرح نیزمانند سایر طرحهای دیگر دولت بایستی مورد مداقه و نقد قرار گیرد. به عنوان یک کتابدار پزشکی و فردی که سالیان سال است در حوزه اطلاعرسانی پزشکی مشغول به خدمت میباشد، قصد دارم مروری بر فرصتهای که طرح تحول و نظام سلامت پیش روی کتابداران و متخصصان حوزه کتابداری و اطلاعرسانی پزشکی نهاده است داشته و نگاه متولیان حوزه سلامت را به آن معطوف دارم.
بيترديد، وجود «شهروندان سالم» به لحاظ جسمي و روحي در هر جامعهاي يكي از اساسيترين اركان توسعه پايدار (Sustainable Development) و شرط بايسته براي نيل به توسعهيافتگي محسوب ميشود. نگاهي به بودجههاي صرفشده و اعتبارات هزينهشده در بخش سلامت كشور (به نقل از متوليان حيطه سلامت و مديران ارشد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي)[1] قابل تأمل است:
- سالانه 30 هزار ميليارد تومان هزينه درمان بيماريهاي مواد دخاني ميشود؛
- مردم سالانه هزار ميليارد تومان هزينه درمان اختلالات رواني ميكنند؛
- سالانه هزار و پانصد ميليارد تومان صرف داروهاي شيمي درماني ميشود؛
- هزينه درمان سرپايي 70 درصد بيشتر شده است؛
و ...
اين آمار و آمارهاي مشابه حكايت از صرف هزينههاي هنگفت در نظام سلامت كشور دارد. هزينههايي كه شايد بخش عمدهاي از آنها را بتوان به واسطه آموزش درست مهارتهاي «سواد سلامت» به شهروندان كاهش داد و در بخشهاي ضروريتر هزينه نمود.
سواد سلامت را در سادهترين تعربف «توان دسترسي، درك، ارزيابي و انتقال اطلاعات سلامت از طريق ترويج، حفظ، و بهبود سلامت در سراسر دوره زندگي» دانستهاند. در حقيقت سواد سلامت يا به تعبيري «سواد اطلاعات سلامت» بر آن است تا شهرونداني تربيت كند كه نسبت به سلامتي خود، اطرافيان، و محيطي كه در آن زندگي ميكنند احساس مسئوليت نموده و به صورت آگاهانه در توليد، گردآوري، نشر و اشاعه اطلاعات سلامت معتبر مشاركت ميجويند. پژوهشگران حيطه سلامت، سواد سلامت كم را مانعي اساسي در آموزش بيماران به خصوص بيماران مبتلا به بيماريهاي مزمن دانستهاند و از سوي ديگر، بر اين باورند كه سواد سلامت بالا در بين افراد جامعه ميزان ابتلا به بيماريها را كاهش خواهد داد و متعاقب آن از هزينههاي درمان ميكاهد.
کتابداران و متخصصان حوزه اطلاعرسانی سلامت با توجه به مهارتهای که دارند میتوانند از طریق گزینش، گردآوری و سازماندهی و اشاعه اطلاعات سلامت نقش مهمی در ارتقای سواد سلامت ایفاء کنند. ارتقای سواد سلامت موجب پیشرفت در طرح تحول نظام سلامت خواهد شد. اما به نظر میرسد در طرح تحول و نظام سلامت "توسعه سواد سلامت مردم " و"دسترسی مردم به اطلاعات سلامت و تجویز اطلاعات سلامت " که پیششرط خود مراقبتی و لازمه زندگی سالم است است مورد توجه جدی قرار نگرفته است که از آن به عنوان حلقه مفقوده نظام سلامت یاد میکنم. به عبارتی دیگر، با ورود بیمار به بیمارستانها و مراکز بهداشتی و درمانی و ترخیص آنها ارتباط پزشک و بیمار قطع شده و با قطع این ارتباط بیمار دچار یک نوع سردرگمی میکند. بیمار نمیداند اطلاعات سلامت لازم را برای مصرف دارو، تداخلات دارویی و تداخلات غذایی ....را از کجا به دست بیاورد. در نتیجه میزان برگشتپذیری آنها به مراکز درمانی افزایش پیدا کرده و این خود موجب افزایش هزینههای درمانی بر روی دوش مردم و دولت می شود. راهاندازی مراکز مشاوره اطلاعرسانی سلامت، استخدام مشاوران اطلاعات سلامت و یا استقرار کتابدار بالینی در مراکز درمانی یکی از راهکارهای پیشنهادی است. البته در این راستا نیاز است که سرفصلهای آموزش کتابداری و اطلاعرسانی پزشکی نیز مورد بازنگری قرار گیرد. در این مورد بورد کتابداری و اطلاعرسانی پزشکی بازنگری لازم در دوره کارشناسی را انجام داده و تا شهریور ماه به شورای گسترش علوم پایه پزشکی ارسال خواهد کرد.
اجرای طرح تحول نظام سلامت میتواند نوید بخش این باشد که پس از اجرای آن و استقرار نسبی آن متولیان نظام سلامت توجه ویژهای به مقوله اطلاعرسانی سلامت داشته و برنامهریزی لازم داشته باشند. البته شرط توجه دولت به مقوله اطلاعرسانی سلامت و استفاده از توانمندیهای کتابدارن و متخصصان حوزه اطلاعرسانی پزشکی ارائه طرح و برنامههای مطالعاتی عمیق و گسترده از طرف استادان، پژوهشگران و متخصصان حوزه اطلاعرسانی است که می تواند در حوزههای مشاوران اطلاعات سلامت، کتابدار بالینی، راهاندازی شرکتهای دانش بنیان اطلاعرسانی سلامت، تکمیل بانکهای اطلاعات بالینی، تجویز اطلاعات به بیماران و مردم، راهاندازی وبسایتهای سلامت مردم و ایجاد شبکههای مجازی لازم در زمینه آموزش سلامت مردم را شامل میشود.
با در نظر گرفتن اين مهم، همايش ملي «اطلاعات، سلامت، و خليج فارس» كه بناست به ميزباني دانشگاه علوم پزشكي بوشهر و با همكاري دانشگاه خليج فارس، نهاد كتابخانههاي عمومي استان بوشهر، و مركز اسناد و كتابخانه ملي شاخه بوشهر در تاريخهاي 27 و 28 بهمنماه 95 در بندرتاريخي بوشهر برگزار شود، در نظر دارد با اهتمام ويژه نسبت به موضوعات يادشده بپردازد. در اين راستا مواردي چون:
شناسایی وضعیت سواد سلامت ساکنان خلیج فارس؛ گردهمایی اندیشمندان، پژوهشگران و متخصصان حوزه اطلاعرسانی به منظور تعامل و همافزایی و تبادل دانش اطلاعرسانی در جهت افزایش سطح سواد سلامت ساکنان خلیج فارس؛ توجه به ضرورت مقوله اطلاعرسانی به منظور کمک در افزایش توانایی ساکنان منطقه خلیج فارس در فهم و درک روشهای سبک زندگی سالم، پیشگیری در ابتلاء به بیماریها و همچنین کسب دانش بهداشت فردی و عمومی در جهت کاهش ابتلا به بیماریها در منطقه؛ کمک به افزایش سواد سلامت ساکنان مناطق خلیج فارس به منظور افزایش کیفیت مراقبتها و سطح تبعیت افراد از دستورات تیم سلامت؛ تبیین و ضرورت جایگاه اطلاعرسانی در طرح تحول نظام سلامت؛ شناسایی و بررسی رویکرد کتابخانهها به اطلاعات سلامت؛ شناسایی جنبههای مختلف اقتصادی توجه به اطلاعات سلامت؛ توجه به اطلاعات سلامت در توسعههای حرفههای بومی؛ وضعیت جغرافیای سیاسی اطلاعات خلیج فارس؛ و شناسایی نقش جریان آزاداطلاعات در توسعه پایدار خلیج فارس مدنظر ميباشد.
بنابراین انتظار میرود که پژوهشگران، استادان و کتابداران ضمن ارائه برنامهها، راهکارها و طرحهای پیشنهادی خود و ایجاد یک نوع تعامل و هماندیشی در ارتقای دانشی و مهارتی و شغلی تلاش نموده و بر غنای فکری این همایش بیفزایند. تا نتایج این همایش بتواند به تثبیت جایگاه کتابداران و نظام اطلاعرسانی سلامت در نظام سلامت کمک نماید.
[1] برگرفته از سايت سلامتنيوز (Salamatnews.com)
خود کتابداران پزشکی توانایی های بالایی در امر سلامت دارند ولی متاسفانه در این حوزه به نظر من کم کار هستند
دغدغه شما قابل ستایش است. امیدوارم در این راه موفق باشید.
فقط امیدوارم درحد شعار باقی نماند و واقعا این کارها انجام یابد