کتابخانه آستان قدس؛ دارای قدیمی ترین بخش فهرست نویسی کتب خطی

 به گزارش لیزنا، نسخه های خطی، سرمایه و پشتوانه فرهنگی هر ملت است که نمایانگر تاریخ علم و ارزش های هنری در قرون مختلف است و نیز نسخه هایی هستند که خط خوشی دارند، به ویژه اگر خطاطان بزرگی مانند میرداماد و میرعلی هروی آن ها را نسخه برداری کرده باشند، اهمیت این آثار چندین برابر می شود همچنین وجود مینیاتور یا تصاویر زیبا در بعضی نسخ، آن ها را ممتاز کرده است.

فهرست نگاری کتب خطی شامل دو اصل اساسی کتابشناسی می شود که مشتمل بر قسمت های معنوی کتاب(عنوان، زبان، موضوع، مؤلف و...) بوده و جنبه علمی دارد و نسخه شناسی مشتمل بر قسمت های ظاهری کتاب(کاغذ، نوع خط، کاتب، تاریخ، محل تحریر و ...) است که جنبه تجربی و عملی دارد. نسخ خطی ارزش های فراوان تاریخی، علمی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی داشته و تحقیق و بررسی بر روی این آثار ما را به دنیای گذشته وارد می کند ولی متأسفانه تاکنون دراین باره به طور جدی قدمی برداشته نشده است.

بر این اساس، در گزارش پیش رو با بخش های فهرست نویسی و نیز جمع آوری و نگهداری نسخه های خطی کتابخانه آستان قدس رضوی به صورت اختصار آشنا می شویم.

سیدمحمدرضا فاضل هاشمی، رئیس اداره مخطوطات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در خصوص تاریخچه فهرست کتب خطی کتابخانه عنوان کرد: از دوره صفویه و افشاریه این منابع خطی در کتابخانه آستان قدس موجود بوده و کتابدارها به صورت مختصری صورت برداری می کردند که نشان دهنده کنترل اموالی نسخ و یادداشت عرض دید کتاب هاست.

نخستین فهرست چاپی در ایران

رئیس اداره مخطوطات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با اشاره به اولین فهرست چاپ شده در ایران اضافه کرد: در دوره قاجاریه فهرست نسخه های خطی و چاپ سنگی آستان قدس رضوی در سه جلد رحلی سلطانی به وسیله فهرست نگاران و علمای برجسته کتابخانه معرفی شدند.

 وی با معرفی عماد فهرستی و شیخ محمدخالصی به عنوان فهرست نگاران برجسته دوره قاجاریه ادامه داد: بعدها در سال 1325 شمسی کتب فهرستی به چاپ رسیدند و در حال حاضر هم 42 جلد فهرست نسخ خطی منتشر شده است.

وقف، اهدا و خرید؛ شیوه های جذب قرآن و نسخ خطی به کتابخانه آستان قدس

محمد وفادار مرادی، کارشناس و مشاور سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با بیان روش های جذب کتب و قرآن های خطی کتابخانه آستان قدس رضوی اظهار کرد: وقف و اهدا، نخستین و کهن ترین روش های جذب قرآن ها و کتب خطی به کتابخانه آستان قدس رضوی است.

وی خرید را روش دیگر جذب مصاحف شریفه و کتب خطی کتابخانه آستان قدس عنوان کرد و گفت: با شناسایی مجموعه داران کتب و قرآن های خطی و اعزام کارشناسان و متخصصان نسخ خطی کتابخانه آستان قدس به شهرها و بلاد مختلف، مجموعه های مورد نظر قیمت گذاری، ارزیابی و خریداری شده و به مجموعه کتب و موزه آستان قدس رضوی افزوده می شوند.

وفادارمرادی با معرفی بخش فهرست نگاری کتابخانه آستان قدس رضوی ابراز کرد: کتب و مصاحف شریف ورودی به کتابخانه در این بخش ابتدا کتاب شناسی و نسخه شناسی شده و سپس شناسنامه مختصری برای آن ها تهیه می شود.

وی همچنین به روند فهرست نویسی کتب خطی این مجموعه پرداخت و افزود: در مرحله بعد از ثبت نسخه و اختصاص شماره اموالی آستان قدس رضوی، فهرست نگاری مفصل نسخه خطی انجام می شود و محصول این نوشته ها به کتاب هایی تبدیل می شود که بعد از چاپ در اختیار محققان و شیفتگان قرآن ها و نسخ خطی قرار می گیرد.

فهرست نگاری کتابخانه آستان قدس؛ پیشرو در فهرست نویسی مصاحف شریفه

وفادارمرادی در ادامه ابراز کرد: بخش فهرست نگاری کتب و قرآن های خطی کتابخانه آستان قدس رضوی از سال 1305 شمسی شروع به فعالیت کرده است که در واقع قدیمی ترین بخش فهرست نویسی کتب و قرآن های خطی کشور به شمار می رود.

سفر منابع خطی کتابخانه؛ از آزمایشگاه تا تالار محققان

جمشید فریدونی، مسئول مخزن نسخ خطی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به تشریح روند جمع آوری و نگهداری منابع خطی کتابخانه پرداخت و گفت: قرآن ها و نسخ خطی قبل از ورود به مخزن به وسیله اداره حفاظت و مرمت مورد بررسی قرار گرفته و اگر مشکوک به وجود آفت و قارچ باشند، به آزمایشگاه بیمارستان نسخ خطی ارسال شده و ضد عفونی می شوند.

وی در ادامه افزود: در مرحله بعد فهرست نگاران، شناسنامه علمی برای منابع خطی صادر کرده و ثبت دفتر اموالی می شوند، سپس وارد مخزن شده و نهایتاً به ترتیب اولویت بندی تصویربرداری می شوند و در صورت نیاز تصاویر، نسخ و قرآن های خطی به تالار محققان واگذار می شود.

بالغ بر چهار هزار قرآن و 13 هزار جزوه قرآنی در کتابخانه آستان قدس

مسئول مخزن منابع خطی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با اشاره به انواع خدمات ارائه شده به مراجعان افزود: این کتابخانه با ارائه کتب عکسی، دست نوشته ها، منابع میکروفیلم و دیجیتال، لوح فشرده و اینترنت به دانش پژوهان، استادان و خط شناسان خدمات رسانی می کند.

فریدونی در خاتمه منابع و مصاحف شریفه موجود در بخش مخطوطات کتابخانه را بالغ بر چهار هزار و 700 قرآن، 13 هزار جزوه قرآنی، دو هزار و 800 دست نوشته و دو هزار و 900 قرآن عکسی اعلام کرد.