محتوا آفرینی: فرصتی‌ جدید پیشروی کتابداران

لیزنا، مریم صابری، دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه فردوسی مشهد و عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان:

سرسخن

این روزها بحث کار و فرصت های شغلی، بحث مشترک همه رشته ها است. دغدغه ذهنی مشغول شدن پس از پایان تحصیلات به دل‌مشغولی همگانی تبدیل شده است. در رشته ما، این دغدغه ذهنی سبب دلسردی و بی انگیزگی در بخشی از شده و گلایه های هر دو گروه که این روزها همه جا به گوش می رسد به این نگرانیها بیشتر دامن می زند. آنچه در این میان به توجه جدی نیاز دارد؛ توجه به حوزه های نو و خلق فرصت ها و موقعیت های جدید کاری  به  جای تکیه صرف بر فرصت ها و موقعیت های از پیش‌خلق شده و آزموده شدۀ عمدتاً دولتی است.

در رشته ما تفکر غالب آنست که عمده زمینه های شغلی رشته در کلیه مقاطع تحصیلی، صرفاً دولتی و تنها از کانال آگهی های استخدام رسمی محقق خواهد شد که متأسفانه با شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه و دولت تقریباً به صفر نزدیک شده استبا این شرایط افق پیش روی دانش آموختگان این رشته چگونه است؟ آیا مسأله اشتغال فقط مربوط به رشته ماست؟ فرصت های شغلی فارغ التحصیلان مدارس اطلاعات در سایر کشورها چیست؟ و در نهایت،  آیا بیشتر فارغ التحصیلان ما بیکار خواهند ماند؟

مسلماً جواب خیر است. لیکن، نباید نشست و به تصور واهی آگهی استخدام دولتی دست روی دست گذاشت. باید مانند تمام رشته هایی که جلوتر از ما شروع کرده اند، تفکر کلیشه ای کارهای دولتی و همینطور کارهای سنتی کتابخانه ای را کنار بگذاریم و به فرصت های شغلی و رویکردهای نو درآمدزایی براساس دانش و تخصص خود توجه کنیم.

اما سؤال دیگری که مطرح می شود: از چه راه/ راههایی دانش آموخته علم اطلاعات و دانش شناسی فعلی؛ کتابداری و اطلاع‌رسانی دیروز، می تواند فرصت های جدید خلق ثروت و درآمدزایی را فراهم کند؟:

جواب، در توجه به محیط پیرامونمان و بهره گیری از فرصت های جدیدی است که به مدد گسترش تکنولوژی و زیرساخت های فناورانه خلق شده است. شرکت در انقلاب بزرگ «محتوا آفرینی».

محتوا آفرینی چیست؟

امروزه محتوا (Content) تبدیل به یک دل‌مشغولی بزرگ برای استراتژیست های دنیا شده است. محتوا به معنای علمی آن صرفاً یک مقاله، کتاب یا حتی فایل صوتی نیست. محتوا همانگونه که از نامش پیداست «مظروف» است که د ر «ظرف» سخت افزار معنی پیدا می کند. از مشهورترین تولیدکنندگان محتوا می توان به «بیل گیتس» و «استیو جابز» اشاره کرد که با تولید مهمترین و معروفترین سیستم های عامل حاضر دنیا نقش مهمی در محتوا آفرینی داشته اند.

حال دوباره این سؤال مطرح میکنم: که ما کتابداران چگونه می توانیم از این فرصت پیش رو استفاده کنیم؟ چگونه می توانیم سهمی مناسبی در مظروف این ظرف بزرگ (اینترنت) داشته باشیم؟ ضمن آنکه از منافع مالی آن نیز بهره مند شویم؟

کسب و کار محتوا محور

در حال حاضر شاید بهترین زمینه کسب درآمد غیردولتی برای رشته ما،  رویکردهای محتوا محور است. محتوایی که بخصوص در زبان فارسی و به شکل بومی در مقایسه با کل دنیا بسیار ضعیف است و نیاز به کار بسیار، برای تقویت کمّی و صدالبته کیفی دارد. در ادامه برخی زمینه های مطرح شده برای محتوا آفرینی در محیط اینترنت[1]، همراه با فرصت های پیشنهادی که ما کتابداران می توانیم از آن بهره مند شویم؛ ذکر می شود:

روش اول: فروش مستقیم محتوا

در این روش، محتوای تولیدشده، قیمت گذاری شده و مستقیماً فروخته می شود مانند ناشری که نسخه به نسخه کتابهای الکترونیکی اش را در محیط اینترنت می فروشد یا شرکت مایکروسافت که هر نسخه از ویندوز را می فروشد. همچنین است زمانی که برای دانلود یک نرم افزار یا یک بازی یا حتی یک آهنگ پولی پرداخت می کنیم. در این حالت محتوا مستقیماً فروخته می شود.

جایگاه کتابداران: شاید در نگاه اول تأسیس یک انتشاراتی عمومی یا تخصصی کاری پرهزینه، زمان بر باشد که نیاز به سرمایه اولیه، پرسنل، تجهیزات و مکان استقرار و ... داشته باشد. اما همین انتشاراتی اگر شکل الکترونیکی به خود بگیرد و در نهایت محصول تولیدشده (کتاب) به شکل الکترونیکی با قیمت کمتر از مشابه چاپی اش به فروش برسد؛ می تواند با کمترین هزینه و نیروی انسانی گام مهمی در کسب درآمد برای ناشر و نویسنده و محتوا آفرینی در محیط وب باشد. جای ناشران الکترونیکی در رشته ما بسیار خالی است.

روش دوم: فروش حق اشتراک زمانی

در این شیوه، شما استفاده از محتوا را به مدت معینی به طرف مقابل واگذار می کنید و او پس از پایان مهلت مقرر حق استفاده از این محتوا را ندارد . مثال این روش، دسترسی به آرشیو نشریات معتبر در یک دوره زمانی محدود است.

جایگاه کتابداران: اگر مسائل حقوقی دسترسی و گردآوری و استفاده از محتوا را حل کنیم؛ این روش، روشی آسان و سودآور خواهد بود. مثلاً فروش آرشیو سخنرانی افراد مهم دنیا، فروش آرشیو برنامه های تخصصی و کارگاههای موضوعی برگزار شده.

روش سوم: فروش حق اشتراک براساس استفاده

این روش، مشابه روش قبلی است با این تفاوت که فرد بدون محدودیت زمانی و فقط براساس میزان استفاده (دانلود) می تواند از اطلاعات یک مجموعه بهره بگیرد مثلاً دسترسی به آرشیو نشریات براساس تعداد دانلود.

جایگاه کتابداران: مانند حالت قبل با حل مسائل حقوقی بازهم می توان زمینه ای سودآور جهت بهره گیری از محتوا را تولید کرد.

روش چهارم: تبلیغات جانبی

در این روش، خود محتوا به رایگان در اختیار همگان قرار می گیرد اما از فضایی که در کنار آن قرار می گیرد برای تبلیغات بهره گرفته می شود. سود حاصل از این تبلیغات می تواند بسیار ارزشمند و مفید باشد. تمام سایت های خبرگزاری و سایت های پربازدید از این شیوه درآمدزایی بهره می گیرند.

جایگاه کتابداران: هم اکنون سایتهای گوناگون خبری، خبرگزاری‌ها و وبلاگها از این شیوه درآمدزایی بهره می گیرند اما می توان این شیوه را به سایر سایت ها تسری داد. طراحی سایتی رایگان اما پربازدید در حوزه­های موضوعی جدید و جذاب و مورد علاقه مخاطبان (مانند آموزش وبلاگ نویسی، آموزش طراحی وب سایت، آموزش سواد اطلاعاتی و تکنیک های جستجو در محیط وب و ...) در مرحله اول و و با جذب آگهی.

روش پنجم: ترویج نام تجاری

درآمدزایی این روش مستقیم نیست؛ اما می تواند به­شکل غیرمستقیم سواد زیادی را به جیب سرمایه گذاران وارد کند. در این روش شما به جای تبلیغ مستقیم کسب و کار خود با ارائه خدماتی با ارزش افزوده، سعی در جذب مشتری خواهید داشت.

جایگاه کتابداران: تصور کنید که یک دفتر مشاوره اطلاع رسانی تأسیس کرده اید. به جای چاپ تراکت تبلیغاتی که این روزها در هر کوچه و بازاری بر در و دیوار و گاهی کف زمین چسبانده می شود، راه دیگری را برای تبلیغ انتخاب می کنید. یک جزوه ده صفحه‌ای در مورد نحوه جستجوی موثر در محیط گوگل و یا  تکنیک های نوشتن یک مقاله پژوهشی، یا حتی اصول ابتدایی تدوین یک پروپوزال را تهیه کنید و در انتهای این جزوه آدرس و شماره تماس دفتر مشاوره را درج  کنید. مطمئن باشید که این جزوه دست به دست خواهد گشت و مشتریان زیادی برای کسب اطلاعات بیشتر به سمت شما خواهند آمد.

روش ششم: ایجاد محتوا برای رسانه ­های اجتماعی

این روزها شبکه های اجتماعی طرفداران پروپا قرص خود را پیدا کرده اند. گفته می شود که جمعیت شبکه اجتماعی فیس بوک هم اکنون بیشتر از کشور امریکا است. ویژگی مهم این شبکه و مانند آن و صفحاتی که در آنها خلق می شوند؛ تعقیب کنندگان و کسانی است که هر روز و چندین بار به این صفحات سر می زنند، مطالب آن ها را می خوانند، لایک می کنند، نظر می دهند و در بحث ها شرکت می کنند

متأسفانه در کشور ما استفاده از شبکه های اجتماعی، به دلایل مختلف هنوز نتوانسته است جایگاه درست و منطقی خود را پیدا کند. در حالیکه هم اکنون در دنیا بسیاری از گردانندگان صفحات در شبکه های اجتماعی با تولید محتوای هوشمندانه و دقیق توانسته اند صفحه خود را به ابزاری جهت کسب درآمد تبدیل کنند. کافی است شما با یک برنامه دقیق یک صفحه با محتوای مناسب و خوب و به روز در یک حوزه موضوعی (مثلاً آشپزی) تهیه کنید که هر روز تعداد بی شماری مراجعه کننده داشته باشد. بعد از مدتی خواهید دید که شرکت های بزرگ تولید کننده مواد غذایی برای تبلیغ محصولات خود در حاشبه صفحه شما حاضرند چه مبالغی را هزینه کنند.

جایگاه کتابداران: تصور من آنست که این زمینه کسب و کار یکی از دسترس پذیرترین، آسان ترین و کم هزینه ترین روشها باشد. کافی است با نگاهی هوشمندانه در شبکه های اجتماعی و علمی محتوایی به زبان فارسی در حوزه های موضوعی و صدالبته کاربردی رشته تولید کنید (اگر بتوانید صفحه خود را به دو زبان تهیه کنید که بسیار موثرتر است). سعی کنید هر روز بر غنای مطالب بیفزایید و مرتب آن را روزآمد کنید. مطمئن باشید بعد از مدتی بازدیدکنندگان و طرفداران خاص خود را پیدا خواهد کرد. و زمانی خواهد رسید که شرکتهای نرم­افزاری و سخت­افزاری رشته و سازمان های مرتبط موضوعی برای جذب مشتری به شما مراجعه خواهند کرد.

روش هفتم: ایجاد سایت­های پرترافیک با محتوای تخصصی

شبیه مورد قبلی در مورد سایت های تخصصی نیز کاربرد دارد. باید قبول کنیم که محتوا به زبان فارسی در شبکه اینترنت در مقایسه با کل دنیا بسیار ضعیف است. اگر بتوانیم مطلبی بنویسیم که کپی از مطالب دیگران نباشد (حرفی جدید برای گفتن داشته باشد)، سایتی طراحی کنیم و آن را به موتورهای کاوش معرفی‌ نماییم. به سرعت می توانیم با بالابردن آمار بازدیدکنندگان، شرکتهای تجاری مرتبط را برای درج آگهی به سمت خود جذب کنیم.

جایگاه کتابداران: شاید در نگاه اول، طراحی یک سایت حرفه ای کاری وقت گیر و تخصصی به نظر آید اما با صرف کمی وقت و یادگرفتن اصول اولیه طراحی یک وب سایت و داشتن نگاهی خلاق و پویا به سهولت  می توانیم یک سایت جذاب با محتوایی جذابتر و تخصصی طراحی کنیم. معرفی سایت به موتورهای کاوش، و استفاده از تکنیک های بالا بردن رتبه سایت در نتایج جستجو می‌تواند به سهولت مشتریان ثابتی را برای خرید اطلاعات و کسب مشاوره های اطلاعاتی به سمت شما سوق دهد.

پایان سخن

با این که این روزها بیکاری، ترجیع بند سخن همه فارغ التحصیلان و دانشجویان رشته است. اما با داشتن فکری خلاق و سازنده، و یادگیری اصول ابتدایی بازاریابی و مهارت های کسب درآمد به سهولت می توان در همین اوضاع بد اقتصادی نیز درآمدزایی کرد. فقط لازم است که نگاهی تیزبین داشت و از فرصتهای ناشناخته بهره برد. البته بالابردن مهارت و دانش کاربردی استفاده از فناورهای نوین نیز در استفاده از این فرصت ها کارگشا خواهد بود.

صابری، مریم. «محتوا آفرینی: فرصتی‌ جدید پیشروی کتابداران».  سخن هفته لیزنا، شماره 196. 27 مرداد 1393.