کرامت بالاتر از معیشت: کارنامه سال اول دبیر کل نهاد

لیزنا، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر: بدون تعارف بگویم، منِ لیزنا هرگز خودم را وابسته به اشخاص و افراد نکرده ام. همواره عملکرد برایمان مهم بوده؛ عملکرد مدیران کتابداری کشور در رابطه با حدود مسئولیتشان، هدف بوده و در اینجا هم  به عرض می رسانم که اگر در این یک سال یادداشتهای ما هیچ فاز منفی درباره عملکردهای تیم جدید نهاد نداشته (حتی اگر نظرات مخالف منتشر شده)، نتیجه رصد کردن دائمی و ارزیابی عملکرد تیم نهاد توسط تیم لیزنا بوده، هر چند برخورد ما به مذاق عده قلیلی خوش نیامده است. لیزنا همواره بر استقلال خود تاکید دارد و از نقد عملکردها رویگردان نبوده و نیست و در تقدیر از کارهای درست هم به همان اندازه جدی است. نظرهای منتشر شده خوانندگان نظر لیزنا نیست؛ با اینهمه لیزنا با انتشار آن قصد دارد مدیران نظرات موافق و  مخالف را ببینند و بشنوند که بتوانند در تصمیم گیری از آنها استفاده کنند.

در یک سال و سه ماه گذشته ما شاهد تاثیر کارکرد مجموعه نهاد و در رأس آن دبیر کل محترم بر تغییر تدریجی نظرات کتابداران از منفی و بی تفاوت به طرف مثبت بودیم. تایید عملکردها از مجموعه نهاد از طریق بازخورد کتابداران را زیر نگاه داشتیم  و کتابداران را بهترین داوران و ارزیابان این موضوع می شناسیم. حتی زمانی که می نویسند خوب این حقوق که حقمان بود، حالا بیشتر از این چه کار برایمان می کنید؟ ممکن بود برخی از دوستان که می دانستند همین میزان افزایش با چه مرارتی تأمین شده برنجند، و به ما خرده بگیرند که لیزنا آب به آسیاب  کسانی می ریزد که باعث همه این آسیبها بوده اند، ولی بهتر این بود که این حرفها هم به قضاوت عموم گذاشته شود و فرد متوقع پاسخ خود را به جای دبیر کل و همکاران ستاد از همکاران کتابدارشان دریافت کند که چنین نیز اتفاق افتاد و حساسیت خوبی در دفاع از دستاوردها ایجاد کرد.

من در یادداشتهای سال گذشته ام، بیش از همه ی چهار سال پیش از آن، با کتابداران کتابخانه های عمومی صحبت کردم و همدلی کردم و در ضمن به ایشان یادآوری کردم که دبیرکلی آمده که آستین بالا زده و دارد کار می کند. او اگر کمکی  از دستش بر می آمد تا جائیکه در این مدت کوتاه امکان داشت به کتابداران عرضه کرده و به عنوان یک کتابدار قدیمی به دوستان خودم نوشتم، حالا نوبت شماست و در این مطلب خیلی هم جدی بوده و هستم. از کتابداران کمک خواسته بودم و یادآوری کردم که مجموعه کل نهاد دارد وارد یک مرحله دیگر می شود، مرحله توسعه خدمت به مخاطبان، و به کمک آنها نیاز است.

حال ببینیم کتابداران خود در مورد  کارهای ۱۵ ماه اول خدمت دبیرکل در نهاد  کتابخانه های عمومی کشور  چه نظری دارند؟

در پاسخ به نظرسنجی لیزنا، جمعا ۸۷۴ نظر تا ظهر روز پنجشنبه ۲۹/۵/۱۳۹۴ ثبت شده که ۶۳۱ نظر آن تا ظهر روز پنجشنبه  ۲۲/۵/۱۳۹۲ ثبت شده بود. یعنی ۷۲% نظرات در ۳ روز اول. نظرات به محض ورود به سیستم یکی یکی بررسی می شد که شرایطی را که در لیزنا گذاشته بودیم رعایت کرده باشند که گاهی خیلی تصمیم گیری سخت می شد به ویژه در تمجیدهای تنها که می خواستیم منتشر و محاسبه نکنیم که آخرش منتشر نکردیم ولی محاسبه کردیم، البته تمجیدهایی مانند "دمت گرم مختار پور"، داشتیم که فقط همین یک جمله بود که این هم منتشر نشد ولی محاسبه شد. دوستان عزیزم، قبلا همه از شما گله کرده بودیم، باز هم عده ای از شما زیر این نظر سنجی بجای اینکه بنویسند کدام حرکت دبیرکل برایشان مهمتر بوده (مثبت یا منفی)، باز هم رفته بودند سراغ  تقاضاهای تکراری و گلایه های شخصی که بارها مطرح شده اند؛ این نظرها منتشر نشد ولی در استخراج نکات برجسته در نظرات دوستان تا جائیکه حرفی برای گفتن در آن بود و بر نکته ای تاکیدِ درست شده بود (مثبت یا منفی)، در تحلیل محاسبه شد.

موضوعات زیر رده بندیِ بنده است. من هر نکته یا اشاره ای در هر نظری بود و با هر شیوه ای که نویسندگان نوشته بودند را ثبت کردم و بعد همه اینها را به دقت زیر موضوع های زیر جای دادم و بعد آن نکته نظرها را شمردم و در صد گرفتم و در جدول زیر گذاشتم:

در نظرات خوانندگان (برخی بیش از یک بار یا در چند قسمت نظر گذاشته اند که محاسبه نشده است) بنده یکایک این نظرات را بر اساس نکته هایی که در آنها طرح و قدردانی یا نقد شده، تجزیه کردم که در مجموع به 2434 نکته نظر گفته شده در 874 نظر برخوردم (متوسط حدود سه نکته در هر نظر) که از این تعداد 1575 نکته قدردانی از زحمات دبیر کل ذکر شده و 859 نکته دیگر بیشتر پیشنهادها و انتقادات است که در جدول بعد خودتان قضاوت خواهید کرد که  قریب به اتفاق آنها، پیشنهاد است ولی انتقاد هم کما بیش وجود دارد.

منزلت بالاتر از معیشت: جدول بالا برای من جای قدردانی از همکاران کتابدار را دارد که همکاران خودشان را نزد دبیر کل روسفید کردند. از ابتدا تا انتهای محاسبۀ من در هیچ زمانی معیشت از کرامت و منزلت پیشی نگرفت لیکن همواره بزرگترین تعقیب کننده بود. در  30% از نظرها از اینکه فضیلت و کرامت کتابداران ارج نهاده شده و منزلت اجتماعی کتابداران قدر دانسته شده،  قدردانی کرده اند و  26% از نظرات از اینکه در وضع معیشت ایشان تحول ایجاد شده؛ تشکر کرده اند.

قدردانی و خصوصیتهای فردی: در 20% از نظرات قدردانی بطور عام انجام شده و نظر در مورد یک کار خاص داده نشده و در واقع بابت همه چیزهایی که اتفاق افتاده تشکر و قدردانی کرده اند.

در حدود 11% از نظرات هم از خصایل فردی دبیرکل تعریف و تمجید شده و گفته اند که قدردان رفتار و برخوردهای ایشان هستند که بخشی از آنها منتشر شده است. البته تذکری به دوستان عزیز کتابدار بدهم، قدردانی و تشکر بسیار لازم است. باید شخص بداند که زحماتش فهمیده می شود تا  انگیزه بیشتری برای تلاش مضاعف داشته باشد ولی همین تشکر برای آن کس که کار می کند کافی است و فکر نمی کنم ایشان راضی باشند با القاب اغراق آمیز خطاب شوند، در مورد کاربرد برخی کلمات باید احتیاط کنید که تشکرتان تصنعی و کلیشه ای نشود. به یادتان می آورم برخورد امام خمینی (ره) را با مرحوم استاد فخر الدین حجازی در برنامه زنده تلویزیونی که از ایشان انتقاد کردند که این صفات چیست که برای من قائل می شوید و ....

ارتباط مستقیم با کتابداران: درمیان مواردی که در هر مجموعه برای کارکنان مهم است، این است که احساس کنند حرفشان به گوش بالاترین مسئول مجموعه می رسد. این امر ایجاد اعتماد و رضایت خاطر در کارکنان می کند و به آنها انگیزه می دهد و البته خطراتی هم دارد و آن اینکه توقعی هم خارج از توان اجرایی گفته شود و قابل انجام نباشد و بعد شخص همه جا نقل کند که به بالاترین مقام هم گفتم و برایم کاری نکرد. به هر حال این ارتباط مستقیم وقتی واقعی می شود، و از حد صندوقهای ارتباط مستقیم ورودی ادارت فراتر می رود، مسئولیت دو طرف چند برابر می شود، هم متقاضی و هم مدیر؛ و دبیر کلی که این امکان را ایجاد کرده، لابد ظرفیتش را هم داشته. در این شمارش در 12.5 % از نظرات از این رفتار  قدردانی کرده اند.

امنیت روانی کتابداران و ایجاد انگیزه: امنیت روانی و رضایت شغلی که در این یک سال ایجاد شده در 11% از نظرات آمده و نظر دهندگان  معتقدند که رفتار دبیر کل باعث ایجاد انگیزه در کتابداران شده که این موضوع هم در 11% از نظرات مشاهده شده است که اگر این دو را مقوله هایی واحد و نزدیک به هم بدانیم، جمعا در 22% از نظرات به آن اشاره و بابت آن قدردانی شده است.

ترویج خواندن در کتابداران و ارتقاء آنها: در 14.5%  از نظرات از نشستهای کتابخوان و سایر برنامه های دبیرکل برای ارتقاء سطح مطالعه کتابداران قدردانی شده است که به نظرم آمار خوب و امیدوار کننده ای است.

مجموعه سازی: کتابداران درست پیمان هر جا باشند نشان می دهند که دلشان در درجه اول برای مخاطبشان و در درجه بعد برای حیف و میل شدن بودجه می سوزد. این موضوع را در مجموعه سازی می توانید ببینید که 12.5% ازکتابداران کارهای مرتبط با مجموعه سازی دبیر کل را مثبت ارزیابی کرده اند. در جدول دوم هم مجموعه و مجموعه سازی یکی از دغدغه های کتابداران است و تقاضاهای گوناگونی برای بهبود مجموعه کتابخانه هایشان به زبان آورده اند.

0.5% شهرداریها: حدود10% از دوستان در نظرات اعلام شده از زنده کردن نیم درصد  بودجه شهرداریها برای مصارف کتابخانه های عمومی از دبیر کل تشکر و قدردانی کرده اند.

تغییرات در مدیریتها: من همه آنچه را تقدیر و تشکر از دبیر کل برای  تغییر درمدیریتها بوده در موضوع اصلاحات اداری رده بندی کردم که بخش اصلی آن درباره تغییر روسای شهرستانها است. هر آنچه که در همین موضوع به عنوان نقد در باره مدیرانی که دوستشان ندارند نوشته اند در جدول 2 و در موضوع تقاضاهای تغییرات مدیران شهرستان ثبت کرده ام. در این بخش  12.5% از اصلاحات راضی هستند و اگر فقط بخواهیم تقدیر از تغییرات مدیران را بیاوریم دقیقا 11% قدردانی از تغییرات صحیح دبیر کل در کارنامه داریم و در میان نقدها و پیشنهادها هم متقابلا 11% به دبیر کل نقد کرده اند که چرا مدیران شهرستانها را تغییر نمی دهد، البته اگر در میان انتقادات و پیشنهادها نظرهای درباره اینکه انتخاب روسای شهرستانها را به کتابداران واگذار کنید و نظرهایی که از تغییرات ستادی انتقاد کرده اند اضافه کنیم، وزنه انتقادات و پیشنهادات در این مورد خاص سنگینتر می شود و به 18% می رسد.

پرهیز از آمار سازی و کارهای نمایشی: ظاهرا بخش زیادی از کتابداران از دست کارهای اجباری، غیرخلاقانه و نمایشی در کتابخانه به جان آمده بوده و در دو سال گذشته هر جا تریبونی به دست می آورند آن را فریاد می زنند. از کارهای طراحی شده بصورت یکنواخت و ضد خلاقانه در همه کشور که فقط آمارها را بالا ببرد و جلوگیری از هر گونه کار فردی و خلاقانه  که منجر به راه افتادن کار یک دانش آموز یا عضو می شود باید پرهیز می کردند و اگر می خواستند کمکی به عضو کتابخانه بکنند، بایستی با پنهانکاری کامل کار یک مخاطب را راه بیندازند. تقدیر از این دو مسئله، یعنی پرهیز از آمار سازی در 8.16% و پرهیز ازکارهای نمایشی در 5.44%  نظر آمده که جمعا در نزدیک به 14% از نظرات منعکس شده است.

استفاده از خرد جمعی و تخصص: این دو موضوع هم که جداگانه شمارش شده، در قدردانی از دبیر کل منعکس شده که  مشورت گرفتن از متخصصان و نیز بکار گرفتن متخصصان هر دو از کارهای مثبت دبیرکل در این مدتذکر شده است. برای این دو موضوع جمعا در 7.5% از نظرات از دبیر کل تقدیر به عمل آمده است.

جلوگیری از اسراف: صرف هزینه های گزاف در مدیریتهای گذشته در حالی که نه کتاب درست و حسابی خریده می شد و نه حقوق مکفی به کتابداران پرداخت می شد علامت سوالهای بسیاری را در ذهن کسانی که ذره ای حساسیت دارند، نقش کرده است. انعکاس این موضوع که دبیر کل در این مورد هم نهایت تلاش خود را انجام داده که این وجوه درست هزینه شوند در حدود 5% از نظرات دوستان آمده است.

تقاضاها و انتقادها (جدول 2): از میان نظرات ارسال شده نظرهایی که فقط پیشنهاد یا انتقادی طرح شده و در آن قدردانی بصورت مشخص نداشته ، تنها 0.018% (هیجده صدم درصد)  است که در آن هم نظر دهنده حتی اگر مخالف مجموعه فعلی نهاد بوده نتوانسته چشم و گوش بر نظرات دیگران ببندد و بسیار دوستانه و مودب نظر خود را گفته اند.      

مشکل مدیران شهرستانها: پیشتر اشاره ای کردم که بالاترین انتقاد درباره روسای شهرستانها است که اغلب می نویسند اینها سالهای زیادی آنجا بوده اند و بهتر است لباسی نو به تن شهرستانها پوشانده شود که در برابر، تقریبا همین مقدار هم از تغییرات مناسب در شهرستانها قدردانی کرده اند.

بالا بردن حقوق و مزایا متوقف نشود:در برابر طیف وسیع 26% قدردانی از بالا رفتن حقوق 5.44% هم تقاضا کرده اند که این روند متوقف نشود و باز هم بهبود حقوق و وضعیت معیشتشان در نظر و حتی اولویت باشد.

تبدیل وضعیت و احکام: تبدیل وضعیت، اصلاح احکام، و سوابق بیمه و بیمه تکمیلی ازخواسته هایی است که در 10.5% از تقاضاهای کتابداران به چشم می خورد.

مجموعه سازی: در نزدیک 5% بحث عمومی مجموعه ها و تقاضای نشریات هم در 3.5% از نظرات انعکاس داشته است و نشان از نگرانی کتابداران برای بهبود مجموعه ها دارد که مخاطب را با لبخند بدرقه کنند.

سایر تقاضا ها هم تا جائیکه در توان بنده بود استخراج و یادآوری شده ولی از نظر کمی قابل بررسی نیستند و با اینهمه به عنوان یک تقاضا یا پیشنهاد در این یادداشت به ذکر آنها بسنده شد. فقط به این اشاره می کنم که در این نظرسنجی تعدادی از مدیران شهرستانها هم و از نگاه مدیریتی نکاتی را پاسخ داده یا تقاضا کرده بودند که سعی شد در همین بخش آورده شوند ولی چون تعداد آنها محدود بود، بحثی روی آن امکان پذیر نبود.

آخرین نکته ای که باید عرض کنم، این است که خوشبختانه در زیر این نظر سنجی هیچ نظری وارد نشد که  لیزنا مجبور شود به علت لحن دور از ادب آن، توهین، تهمت و چنین برخوردهایی آن را اصلاح کند یا حذف نماید و از نمایش دادن آن پرهیز کند  و این نشان از بلوغی است که در مخاطبان دیده می شود. همانطور که گفتم بیش از نیمی از نظرات نکات تذکر داده شده لیزنا را رعایت نکرده اند که منتشر نشده اند. تنها نکته ای را که دوستان لیزنا با من صحبت می کردند و به آن اشاره می کردند این بود که آنانکه قدردانی می کنند، و دعا می کنند، و از کارهای خوب دبیر کل می نویسند، چه حاجت به اسم مستعار دارند، که بنده به دوستان لیزنا گفتم این را هم به دوستان کتابدار عرض می کنم که درباره آن فکر کنند. واقعا چرا وقتی دارید از یک عملکرد مثبت دفاع می کنید، با نام مستعار این کار را انجام می دهید؟

جمع بندی:

نمره دبیر کل اگر من تصحیح کننده اوراق امتحانی باشم از دوره اول خدمتشان در این پست A++ یا همان بیست خودمان  است و معلمها همه این تجربه را دارند که دانشجویی که در نیمسال اول با نمرات بالا کارش را به پایان می رساند انتظار  از خودش را خیلی بالا می برد. استادان به یکدیگر معرفیش می کنند و در ضمن منتظرند که گذر این دانشجو به آنها هم بخورد و در درسهای دیگر و در سالهای بالاتر هم او را محک بزنند و آرزو داشته باشند که در نهایت یک فرد موثر دیگر به مجموعه حرفه اضافه خواهد شد.

باز هم تجربه معلمی می گوید که کلاس اول خیلی سخت است و اگر قدم را محکم برداشتید، شانس اینکه تا آخر موفق بروید را برای خودتان خیلی زیاد می کنید و این همراهی که من در این مدت و در این نظر سنجی از کتابداران می بینم مسئولیت آنها را هم هر روز دارد زیادتر می کند. بهانه ها دارد گرفته می شود و نوبت کار فرا می رسد. حالا دوستان من، کتابداران عزیز باید به دبیر کل نشان دهند که کار خودشان را خوب بلدند و در تحولات آینده سهم بزرگی از کار را برعهده بگیرند.

آرام آرام نوبت مخاطبان کتابخانه های عمومی رسیده است. باید دست به دست هم بدهید و عقلها را روی هم و تجربه ها را به اشتراک بگذارید تا  مخاطبی را که به دلایل مختلف از کتابخانه ها بریده، به کتابخانه بازگردانید. چه قدیمی ترها که اهل خواندن بودند و بسیاریشان تا جائیکه من می شنوم، به علت حذف بسیاری از منابع مورد علاقه شان از مجموعه ها با ما کتابداران قهر کرده اند و می گویند کتابهای به درد بخور را از مجموعه جمع کرده اند و چه نسل پیامک خوانی که ترجیح می دهد آنچه می خواند در حد یک پست بیشتر نباشد چون همه چیز را به فوریت و کوتاه می خواهد. در همه کارهایش عجله دارد. یکشبه می خواهد راه چند ساله  طی کند و در خواندن هم ترجیح می دهد در چند ثانیه متن را تا آخر بخواند. پیامک خوانان را چگونه باید کتابخوان کرد والله اعلم، ولی باید همه عقل و تجربه را وسط بگذارند و از تجربه های جدید اون ور آب هم استفاده کنند، بلکه به راه حلی ملی و بومی برسیم.

در پایان فقط یک جمله برای دبیر کل گرامی می نویسم: خدا قوت برادر، امیدوارم در مراحل بعدی هم همین اندازه موفق عمل کنید و این بار نه از من کم بضاعت که از کتابداران کتابخانه های عمومی کشور و از مردم اهل فرهنگ کشور نمره قبولی بسیار خوب دریافت کنید.

عمرانی، ابراهیم. «کرامت بالاتر از معیشت: کارنامه سال اول دبیر کل نهاد». سخن هفته لیزنا، شماره ۲۴8. 2 شهریور ۱۳۹۴.