جوجه‌های میانه پائیز: نقادی علمی کنگره را شروع کنیم

لیزنا، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر: کنگره برگزار شد و مسلم است که بهترین داوران شرکت کنندگان هستند نه برگزار گنندگان. و من در این وسط تکلیفم روشن نیست چون از یک طرف ستون نویس لیزنا هستم و بطور معمول باید کاستیها را برجسته کنم و از عوامل اجرایی بخواهم که از حالا برای دوره های بعد به کاستیها توجه کنند و در بهتر شدن کنگره کتابداران بکوشند و از طرفی بنا به ماموریتم در انجمن، دبیر اجرایی کنگره بودم و اگر انتقادی بر اجرای کنگره و تا حدودی بر محتوای کنگره هست، متوجه من و همکاران گرامی در انجمن است و شاید نتوانم منتقد خوبی باشم، بنابراین باید نقد را به شرکت کنندگان بسپاریم که در حال انجام هستیم و به زودی زود فضایی برای نقد و بررسی در اختیار همه بزرگواران قرار خواهد گرفت تا شما در آنجا به نقد و بررسی نخستین کنگره متخصصان علوم اطلاعات ایران بپردازید.

از سویی مرسوم است که آمارهایی اعلام شود از مسایل مختلف کنگره که هنوز در گیر مسایل اجرایی هستیم و در تمام هفته گذشته، مشغول جمع و جور کردن کارهای باقیمانده بوده ایم وهنوز به این کار نرسیده ایم و به زودی هر چه داشته باشیم تقدیم خواهیم کرد و در معرض داوری شما قرار خواهیم داد. البته که اشاره به برخی نکاتی که در این یک هفته به ما یادآوری شده شاید بد نباشد و خودش فتح بابی باشد که نظر شما را در باره کنگره بشنویم. در اینجا باز هم بیشتر اجرا را یادآوری می کنیم و محتوا را به فضایی باز خواهیم گذاشت که در حال آماده کردن آن هستیم و به زودی به شما خبرش را خواهیم داد.  

کلیشه های اجرایی رایج را کنار گذاشتیم: بر سادگی اجرا تاکید داشتیم و قصد داشتیم که از کلیشه های رایج کمی فاصله بگیریم که مورد تشویق عده ای نیز قرار گرفتیم. در جائیکه عده کمی انتظار داشتند که کنگره بسته هایی را به شرکت کنندگان تقدیم کند و چیزهایی به رسم هدیه و یادبود به آنها تقدیم کند، عده بیشتری تشکر می کردند که فقط یک چکیده نامه بسیار ساده و یک برنامه و دو برگ فیش غذا هدیه ما بود و بس. همه ما در خانه هایمان پر شده از این پلاستیکهایی که هیچ کمکی به ما نمی کنند، و بنا به اعتقاد ما با حفظ محیط زیست سالم هم همخوانی ندارند. در ادامه این موضوع باید عرض کنم همه تلاش ما این بود که ساده ترین روشها را انتخاب کنیم که هم از کلیشه هایی که کمیته های علمی و اجرایی با آن موافق نبودند  دوری کنیم و هم هزینه ها را به حد اقل برسانیم. در مورد غذا نیز سادگی کامل رعایت شد و باز هم عرض کنم،‌که ظاهرا این سادگی دلچسب بوده و کسی ناراحت ایننبوده که چرا فلان و بهمان غذا نبوده و از این قبیل سخنها و ما خوشحالیم.

پشتیبانی حد اقلی مالی: در این همایش هیچ شرکت خصوصی از انجمن حمایت نکرد. شاید اوضاع بد بازار بود، شاید فکر نمی کردند جمعیت زیادی به کنگره بیایند و اگر غرفه ای داشته باشند تبلیغ خوبی برای آنها خواهد بود. و هزاران شاید دیگر. تنها مورد پیشنهاد پشتیبانی از یک شکرت خصوصی دادن کیف یا پوشه پلاستیکی بود که تشکر و عذرخواهی کردیم و گفتیم که قرار نیست کیف یا پوشه پلاستیکی توزیع کنیم. از میان سازمانهای دولتی و نیمه دولتی حوزه ما هم برخی فقط گفتند نشان ما را در پوستر بیاورید ولی امکان کمک مالی در سال جاری برایشان وجود ندارد، ولی چهار سازمان کمکهایی را به انجمن عرضه کردند که برگزاری را برای ما آسانتر کرد، نهاد کتابخانه های عمومی، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علم و فناوری و خانه کتاب. دو سازمان هم که در همه طول سال پشتیبان دائم ما بودند، یکی کتابخانه ملی ایران و دیگری پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعت ایران (ایرانداک) که با در اختیاار قرار دادن امکانات خود هزینه های بسیار زیاد برگزاری چنین کنگره ای را به پائین ترین اندازه ممکن رساندند. سایر هزینه ها از محل ثبت نامهای دوستان بود که برای ثبت نام رقمی حد اقلی بود و با محاسبه کمترین هزینه ها این رقم استخراج و اعلام شده بود و از این کمتر برای انجمن امکان نداشت. و در اینجا هم باید از شما شرکت کنندگان عزیز تشکر کنیم.

و اما اصل مطلب امروز : شرکت کنندگان و شرکت نکنندگان

730 نفر در کنگره ثبت نام شدند که 188 نفر آنها ثبت نام مجازی کردند و 450 نفر خودشان از سایت انجمن اقدام به عضویت در کنگره کردند و باقی مدعوین انجمن از میان اساتید و گردانندگان پنلها و مدیران بودند که آنانکه اعلام کردند که حضور خواهند داشت، در سایت و توسط همکاران اجرایی ثبت نام شده بودند. ثبت نام آنها علاوه بر اینکه کمک می کرد اختلالی در برگزاری به واسطه حضور بدون اطلاع تعداد زیادی از دوستان نداشته باشیم و بتوانیم برنامه ها را به موقع اجرا کنی، ثبت اسامی برای خفظ در سابقه انجمن بود. به هر حال این مشارکت کتابداران،‌اساتید و دانشجویان، برای انجمن غرور آفرین و گرامی ست و رئیس انجمن در اختتامیه از آن به عنوان سرمایه انجمن یاد کردند.‌

شرکت کنندگان مجازی در زمان پخشِ دو نشست از 5 نشستی که بصورت مجازی پخش شد اختلالاتی داشتند که بلافاصله فایلهای آماده شده توسط آرموک برای ایشان ارسال شد تا مشکل به پائینترین اندازه خود برسد.

اولین آمارها: شرکت کنندگان را باید از نظر نوع (کتابدار،‌استاد،‌دانشجو)  و جنسیت آمار بدهیم که هنوز آماده نیستیم ولی تا اینجائی که آمارها را دیده ایم، اکثریت را بانوان تشکیل داده اند. به علاوه در بین آمارهای موجود تعداد کتابداران شرکت کننده بیش از 60% بوده و دانشجویان حدود 30% و اساتید حدود 5% شرکت کنندگان را تشکیل داده اند که با اهداف کنگره آمارهای دور از ذهنی نمی توانند باشند و نشان دهنده استقبال خوب از هر سه گروه بوده است.

فضای گفتگو: از سال گذشته که کنگره کلید خورد، تا روزهای قبل از اجرا، بارها در مصاحبه ها و خبرها گفته شده بود که فضای صحبت برای استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی به اندازه کافی وجود دارد و عرض شد که در همین مهر و آبان سه کنگره علمی پژوهشی برگزار شده و یکی هم در اسفند ماه در پیش داریم که اساتید عزیز می توانند در آنها تا دلشان بخواهد سخنرانی کنند و دانشجویانشان می توانند در انجا کارهای علمی پژوهشی خود را ارائه دهند و گفته شده بود که این کنگره کار دیگری در پیش دارد که باز هم بر آن تاکید می شود. این کنگره قصد و هدفش کنار هم قرار دادن حرفه و دانشگاه بود. کنگره قصدش به وجود آوردن فضای گفتگو بود که به ظاهر در این امر موفق نشان داده است.

تغییرات بر اساس واقعیات: مگر نه اینکه بیشترین کتابداران شاغل و متخصصان موسسات اطلاع رسانی شاگردان همین دانشگاهها و استادان بوده اند و آموخته های این استادان و دانشگاهها را باید در محیطهای کاری بکار بگیرند و خدماتی را که بابت آن حقوق و مقرری دریافت می کنند به مردم عزیز ایران تقدیم کنند؟ آیا این استادان و دانشگاهها از بازتابهای گرفته شده از حرفه نیست که می نشینند دور هم و سر فصل عوض می کنند؟ اگر اینطور نیست که یک کاستی در تغییرات آنها وجود دارد. مگر اعتقاد ندارند که باید محصولاتشان که همان فارغ التحصیلان رشته ماست باید قابلیت بکار گیری در بازار داشته باشد؟ پس باید فضایی ایجاد می شد که کتابداران بتوانند مشکلاتشان را بگویند و پیشکسوتها و استادان بشنوند. استادان بشنوند تا اگر می روند که سر فصل تغییر دهند، تغییرات واقعی باشد، نه صرفا از روی سرفصلهای خوب دانشگاههای خارجی که بر حسب نیاز بازار کار آن کشورها تعیف شده اند به دروس بچه های بیگناهی که نمی دانند چرا باید این واحد را بگذرانند، افزوده می شود.

کتابداران با همه توان خود شرکت کردند و کم و زیاد مسایل خود را گفتند، ولی استادان به نسبت کمتر بودند و باز هم نشنیدند که مشکل کلاسهایشان کجاست. باز هم اساتیدی را در کنگره دیدیم که همواره دلسوزانه به مشکلات دانشجویان یعنی کتابداران و اطلاع رسانان آینده حساس بوده و باز هم زحمتکشانی حضور داشتند که همواره دغدغه مشکلات فارغ التحصیلانشان را داشته و دارند و مایل بودند که مشکلات را بشنوند و در جهت رفع آنها کارکنند.

ما بر اساس صورت تحقیق شده ای که در پرس و جو از گروههای علم اطلاعات و دانش شناسی کشور تهیه شده بود، برای اساتید محترم همه دانشگاهها، یکایک دعوتنامه به نام ارسال کردیم که تعدادی از آنها بازگشت خورد و نشان می داد که نشانیهای ما قدیمی بوده و تا جائیکه امکان داشت برای بار دوم و بار سوم و با نشانیهای دیگری دعوتنامه ارسال شد ولی تعداد کمی از آنها به ما خبر دادند که ضمن تشکر از دعوت به علتی نمی توانند بیایند که در باره این اساتید گرامی سخنی ندارم جز تشکر.

روی سخنم با دوستان عزیزی است که این فضا را از دست دادند. روی سخنم با کسانی است که می توانستند حاصل کار چندین ساله خود را به عینه مشاهده کنند و ببینند که تربیت یافتگانشان چه کمبودهای تخصصی دارند؟ در چه مواردی برای دادن خدمات به مردم کشورمان دچار ضعف هستند؟ به دنبال راه حلی برای به کتابخانه کشاندن کاربران هستند و با روشها و تکنیکهایی که آموزش داده اید، مشکلشان حل نشده و نیاز به هم اندیشی دارند. استادان عزیز ما چرا فکر نمی کنند که بخش عمده ای از آموزشهای موجود رسمی و نیمه رسمی موجود با آنچه مردم از کتابداران و اطلاع رسانان انتظار دارند و نیاز آنها است ، فاصله گرفته؟ چه فضایی بهتر از کنگره ای که در آن بین 420 تا 450 کتابدار حضور داشتند و برنامه طوری ترتیب داده شده بود که آنها بیشتر حرف بزنند. در بیشتر نشستها این فضا خیلی خوب کار کرد و حرفهای خوبی زده شد و خود کتابداران پاسخ مشکلات یکدیگر را تا جائیکه می شد می دادند و اساتید هم در بیشتر موارد ورود بسیار خوبی به مساله داشتند و مساله را برای رساندن به جواب خط می دادند.

فکر می کنید که چرا از برخی گروههای موجود علم اطلاعات و دانش شناسی کسی حضور نداشت، در جائیکه کنگره تلاش خودش را کرد که برای همه دعوتنامه به نام ارسال کند؟ بهترین حالتش را گفتم ، بگذارید انتقادی ترین حالتش را هم بگویم. در بهترین حالت، عرض کردم عذری موجه وجود داشت، مثل استاد عزیزی که لطف کرده بودند و خودشان یک ماه پیش ثبت نام کرده بودند و منتظر دعوت کنگره هم نشده بودند، ولی در روز کنگره از شدت بیماری امکان حضور نیافتند، یا استادان دیگری که به علتی امکان شرکت نداشتند. کلاسی داشتند،‌در سفر بودند،‌یا راه دور مانع آمدنشان شده بود. ولی در بدترین حالت هم استادانی بودند که هیچوقت گوش شنوا نداشته و در کل به هیچوجه آمادگی شنیدن ندارند، چون خودشان همه چیز را بلد هستند و احتیاجی ندارند که بشنوند و فقط باید سخنرانی کنند و توصیه کنند. در بدترین حالت کسانی قرار دارند که عادت ندارند گوش کنند، و این برایشان اُفت محسوب می شود که بنشینند و حرفهای دیگران را گوش کنند چون اینها هستند که باید نصیحت کنند و درس اخلاق بدهند و توصیه کنند و اتفاقا بیشتر این استادان فقط مراحل ترقی و استاد شدن را از طریق تحصیل پیوسته طی کرده اند و حتی یک روز هم (جز واحد درس کارآموزی) در کتابخانه کار نکرده اند. اینها هیچوقت نیاز ندارند تا حرفها، گلایه ها و انتقادها و همینطور نقاط قوت و ضعف خود را از زبان شاگردانشان بشنوند، صحبتهای کسانی را که موفق شده اند در رشته خود کار پیدا کنند و شاغل شده اند و متوجه شده اند که بخش زیادی از آموزه های دانشگاه در عمل هیچ کاربردی ندارد. در بدترین حالت استادانی قرار دارند که فقط عادت دارند از پشت پنلها  به جمعیت نگاه کنند و اصلا عادت ندارند این پائین توی جمعیت بنشینند و در مجلس نشستن برایشان کسر شان است. کنگره هم که در بهترین حالت در ده نشست می توانست فقط 20 استاد را بنشاند، و الباقی که بر سر بنده جای دارند، در پنلها جا نمی گرفتند، به ویژه که کنگره اصرار داشت پنلها ترکیبی از اساتید و شاغلین باشند.

من به همه اساتید جوان حوزه علوم اطلاعات توصیه می کنم که اگر توفیقی دست داد و چنین فضایی فراهم آمد یک لحظه هم آن را از دست ندهند، حتما از این فضا بیاموزند و با حضور خودشان مجالس را پربارتر کنند که بسیاری این تجربه را از همین امسال آغاز کردند .

آخرین مطلب که می خواهم خدمتتان عرض کنم، مقایسه نشستها از بُعد برگزاری بود که بر محتوا هم تاثیر گذاشت و برخی از این نشستها از زوایایی قوی تر بودند و از زوایایی، نشست دیگری بر آن ارجحیت داشت. در دو ماه گذشته کمیته های علمی و اجرایی با دبیران پنلها و اعضای آنها جلساتی داشتند و در همه این جلسات بر شیوه اجرا و بر نحوه ورود به مسایل بحث شده بود و تقاضای اکید کنگره از دبیران و اعضای کارگروه برگزاری (اعضای پنل) این بود که از مسایل مبرم کتابخانه ها و مراکز اطلاعات حرکت کنید. بحثهای نظری و تحقیقاتی را به همایشهای علمی پژوهشی واگذارکنید و در این نشستها به مسایلی دامن بزنید که حرفه و حوزه به آن مبتلا هستند. با اینهمه دیده شد که در نشستی که تعداد زیادی هم بالا و درپنل نشسته بودند، در  زمانی که به اعضای پنل داده شده بود که ورود به بحث کنند و جمعیت را آماده مشارکت کنند، از کتابخانه خودشان گفتند و کارهای خوبی که کرده اند، در یکی از این نشستها وقتی که 6 نفر حرف زدند و من در آمد و رفتهای خودم جسته و گریخته حرفهایشان را شنیده بودم با خودم گفتم خوب الحمدلله همه چیز در این 6 کتابخانه خیلی خوب است و این چیزهایی که می گویند یعنی همه چیز حل است و شگلی نیست و در بیرون تالار و بعد از آن نشست می شنیدم که می گفتند، فقط از خودشان تعریف کردند، آیا واقعا کاربرانشان هم همینقدر که خودشان ازکاراش راضی هستند، ازکار ایشان راضی هستند؟ استادان هم که فقط از پایاننامه های دانشجویانشان گفتند که ما این کار را کرده ایم، پس چرا وضع موجود این است؟؟؟؟

نکته بعد از آخر که یادآوریش را لازم میدانم و بعد از اولین نشست منتقل شد، این بود که در نوبتی که باید به کتابداران برای طرح مشکلاتشان داده شود، دبیران نشستها از سر احترام، به محض اینکه دست یکی از اعضای هیات علمی بالا می رفت میکروفون را به ایشان می دادند و ایشان هم در ادامه بحث پنل از طرحهای پژوهشی و پایان نامه های بی پایان خود که دردست  تحقیق بود یا تحقیق شده بود می گفتند و زمان برای طرح مسایل مبرم از دست می رفت که به دبیران نشستهای بعدی یادآوری شد که فضای بیشتری برای طرح مشکلات داده شود و اجازه داده شود در کنار استادان  نمونه های خوب اجرایی شاغلین بیشتر طرح شود.

جوجه ها را آخر پائیز می شمارند. خوب جوجه های نیمه پائیز را در اولین سال کنگره شاهد بودید،‌ حالا از دوستانی که در هفته پیش از کنگره نظر گذاشته بودند،‌ که جوجه ها را آخر پائیز می شمارند وقت آن است که شروع به شمارش کنند. برای عزیزان شرکت کننده هم به زودی فضایی باز می شود که بتوانند در باره محتوا گفتگو کنند و نیز خواهش می کنیم برای بهتر شدن پنلها،‌ در سایت انجمن و در فضایی که از هفته آینده آغاز بکار خواهد کرد امتیاز بدهید. هر کدام از شما در بهترین حالت 5 نشست را حضور داشته اید و می توانید 5 نشست را امتیاز بدهید که برای گروه برگزاری این نظرات خیلی مفید است و حتما در بهتر شدن کنگره دوم کمک فراوانی به انجمن خودمان خواهد کرد.

عمرانی، ابراهیم. «جوجه های میانه پائیز:  نقادی علمی کنگره را شروع کنیم». سخن هفته لیزنا، شماره ۲۶1.  25 آبان ۱۳۹۴.