نشست هم اندیشی «ویرایش متون کودکان» برگزار شد

 به گزارش خبرنگار لیزنا، در ابتدای نشست شهناز خانلو، ویراستار فرهنگنامه کودکان و نوجوانان به بیان خاطراتی از ایرج جهانشاهی به مناسبت بزرگداشت وی پرداخت و گفت: "ایرج جهانشاهی اولین معلم من در حوزه ویراستاری بود و افتخار داشتم که در کلاس های ویرایش وی حضور داشته باشم." وی درباره ویراستاری متون افزود:  "اگر مطالب ساده و راحت باشند سرعت خواندن بالا می رود."

در ادامه نشست ایران گرگین یکی دیگر از ویراستاران فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، نیز از ایرج جهانشاهی سخن گفت و بیان داشت: وی نوع ویراستاریش را برای کودکان و نوجوانان از راه تجربه به گروهی منتقل کرد.

وی در ادامه گفت: "در دهه چهل ویراستاری و ویرایش هنوز سازمان نیافته بود و کتابی در این زمینه نوشته نشده بود و همایش و سخنرانی نیز برگزار نمی شد اما عده ای می دانستند چگونه بنویسند که دیگران بفهمند. آن ها می دانستند که سخن از بهر مردمان گویند نه از بهر خویش. درموسسه فرانکلین سخن از بهر مردمان گفتن نه از بهر خویش را نویسندگان و مترجمان نامدار که در آن جا گرد آمده بودند انجام می دادند. در همان سال مرکز انتشارات آموزش تاسیس شد که ایرج جهانشاهی در ایجاد آن نقش اصلی داشت. از کارهای برجسته این مرکز که او مدیر و مسئول آن بود انتشار مجله های پیک بود."

وی در ادامه صحبت های خود از تجربیاتش در پیک جوانان گفت و سپس درباره فرهنگنامه کودکان و نوجوانان گفت: "در 1360 شورای کتاب کودک فرهنگنامه کودکان و نوجوانان را منتشر کرد و ایرج جهانشاهی از بنیانگذارانش بود و آن را سامان داد. در این فرهنگنامه بود که ساده نویسی شروع شد."

ایران گرگین گفت: "نوع نوشتن فرهنگنامه کودکان و نوجوانان غیر از بزرگسالان است و هم بسیار دشوارتر است زیرا دست نویسنده و ویراستار در نوشتن آن باز نیست و بایستی به واژگانی که مخاطب آن را می فهمد محدود شود."

وی در پایان گفت: از ویراستاران درخواست کرد فرهنگنامه کودکان و نوجوانان را به بوته نقد بکشند و ایراداتش را بیان نمایند.

به  رغم قدمت طولانی ویرایش در ایران، هنوز این کار ناشناخته و مبهم است

شیوا حریری، عضو هیات تحریریه نشریه دوچرخه، بیان داشت: "حرف هایم را با نقل خاطره ای شروع می کنم. چند وقت پیش یکی از نویسندگان نام آشنای حوزه ی نوجوان را که کتاب های خوب زیادی هم دارد، برای اولین بار دیدم. او وقتی فهمید من ویراستار هستم با حیرت گفت: واقعاً شما ویراستارید؟ من تا به حال یک ویراستار را به چشم ندیده بودم. به نظرم این جمله ی ساده به  روشنی رابطه ی نویسنده و ویراستار را در ایران نشان می دهد و علاوه بر این نشان می دهد که به  رغم قدمت طولانی ویرایش در ایران، هنوز این کار ناشناخته و مبهم است. از همین منظر جای خالی زیادی برای حرف زدن درباره ی ویرایش به طور کلی و ویرایش متون کودک و نوجوان به طور خاص وجود دارد.

وی گفت: "ما معمولاً کودک و نوجوان را با هم می بینیم و گاهی هم خلاصه می کنیم و به همه شان کودک می گوییم. اما با تفاوت اساسی این دو گروه سنی، صحبت کردن درباره ی این موضوع به عنوان یک کل خطاست. و می دانیم هر کدام از این رده های سنی تقسیم بندی های جزئی تری دارد که در ویرایش تخصصی باید مد نظر قرار گیرد."

در کنار شناخت زبان امروز توجه به زبان معیار و زبان سالم ضروری است

وی در ادامه بر نقطه های تفاوت ویرایش اشاره کرد و گفت: "یکی از این موارد، شناخت دنیای بچه ها، شناخت زندگی  ها و خواسته هایشان به دور از ساده انگاری های متداول است. مورد بعدی شناخت زبان بچه های امروز و دایره ی واژگان مورد استفاده است. این موضوع درباره ی گروه های سنی  مختلف کاملاً متفاوت است. اما در کنار شناخت زبان امروز توجه به زبان معیار و زبان سالم ضروری است."

وی درباره رسم الخط به عنوان یکی دیگر از تفاوت ها اشاره کرد و  گفت: "همیشه در صحبت با ناشر و نویسنده یا کسان دیگر می گویم رسم الخط کم اهمیت ترین موضوع در بحث ویرایش است. وقتی به این موضوع توجه کنیم که فرهنگستان زبان فارسی پس از این همه سال نتوانسته درباره ی رسم الخط به نتیجه ی قطعی برسد و مرتب تصمیم هایش را تغییر می دهد،  موضوع رسم الخط ساده و کم اهمیت نیست."

وی در ادامه  درباره تفاوت های ویرایش گفت: "استفاده از زبان محاوره مورد بعدی است. درباره  ی استفاده از زبان محاوره اختلاف نظر زیاد است"، و درباره این نظریات توضیحاتی را بیان نمود.

انجمن جامعه ویراستاری تشکیل شود

وی در پایان به اخلاق ویراستاری و جامعه ویراستاری اشاره کرد و گفت:  "ویراستار، امین نویسنده است. ویراستار مالک کتاب نیست، رقیب نویسنده نیست. همکار اوست. اخلاق ویراستاری حکم می کند که ویراستار از این اعتماد سوء استفاده نکند و پا را از اختیاراتش فراتر نگذارد و مشکلات احتمالی نویسنده و کتابش را نقل مجالس نکند. پیشنهاد میکنم انجمن جامعه ویراستاری تشکیل شود. "

سپس مهدی حجوانی، سرویراستار نشر افق، گفت: "تفاوت ویرایش متون کودک و بزرگسال همان تفاوتی است که ادبیات کودکان و بزرگسالان را از هم جدا می کند. ادبیات کودک به لحاظ ارزش ادبی هیچ تفاوتی با ادبیات بزرگسال ندارد مگر از ناحیه مخاطب. این تنها چیزی است که می تواند ادبیات کودک را از ادبیات بزرگسالان جدا کند."

وی در ادامه گفت: "ویرایش ادبیات کودک اهمیتش از ویرایش بزرگسال بیشتر است چون مخاطب در حال زبان آموزی است و کودک تاثیر پذیرتر است."

حجوانی بیان کرد: "ویرایش به طور کلی در سه دسته کلی ویرایش محتوایی، ویرایش زبانی و ویرایش فنی یا سوری است. مشکلی که ایجاد می شود این است که ویراستار ادبی وارد حوزه محتوایی می شود یا برعکس. پیشنهادات ایراد ندارد اما مسئولیت هر حوزه را باید متخصص آن حوزه به عهده بگیرد."

ویرایش محتوایی برون گفتمانی است و ویرایش ادبی یک ویرایش درون گفتمانی است

مهدی حجوانی در ادامه افزود: "ویرایش محتوایی برون گفتمانی است. ویراستاران در جامعه غرب قدرتشان در حوزه ویراستاری از ویراستاران در ایران بیشتر است. ویرایش ادبی یک ویرایش درون گفتمانی است. به این معنا که ویراستار بنا نیست ساختار نوشته را بهم بریزد یا متن را ارتقا دهد وظیفه او این است در چهارچوب خاص خود داستان یا شعر و مقاله را خواندنی تر کند و ایرادات آن را رفع نماید."

وی ادامه داد: "بحث مهم در حوزه کودک محاوره نویسی است. یک گروه معتقد هستند که باید زبان معیار حفظ شود. اعتقاد این گروه این است که چون زبان معیار باید حفظ شود و بچه ها دچار یک جور هرج و مرج زبانی نشوند باید همه نویسندگان به این زبان بنویسند و واژه ها را نشکنند و دستور  زبان رعایت شود."

حجوانی اظهار داشت: "گروه دوم طرفدار این هستند که باید واژه ها شکسته شوند و باید به زبان عام نزدیک تر شد. داستان و شعر عرصه زندگی است؛ عرصه شخصیت هایی است که خلق می شود. این شخصیت ها باید به زبان خود صحبت کنند. هر دو گروه دغدغه هایی دارند که قابل احترام است."

وی درباره محاوره گفت: "روح جمله باید به محاوره نزدیک شود یعنی در نگاه نحوی ترتیب جمله بدون شکستن واژه به گویش مردم نزدیک شود."

این ویراستار در پایان به نتیجه گیری پرداخت و گفت: "ویرایش متون کودک همان سازوکارهای متون بزرگسالان را دارد اما باید در آن دقت بیشتری کرد زیرا مخاطبان که کودکان هستند آسیب پذیرترند و باید بین زبان محاوره و زبان معیار آشتی برقرار کنیم."

 گفتنی است مهدی حجوانی به مدت هشت سال نیز سردبیری  کتاب ماه کودک و نوجوان را بر عهده داشته است.

در بخش دوم نشست حاضران و سخنرانان به پرسش و پاسخ مفصلی پرداختند و در این بخش شهرام رجب زاده، ویراستار و نویسنده، دبیری نشست را بر عهده داشت.