هنوز «اطلاعات» به عنوان درون‌مایۀ رشته علم اطلاعات ناشناخته مانده است

به گزارش خبرنگار لیزنا، در ادامه همایش «تعامل انسان و اطلاعات»، دکتر یزدان منصوریان، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، روی سن حاضر شد و درباره «از دکومانتاسیون تا تعامل انسان و اطلاعات: دگرگونی تدریجی در انگاره‌های بنیادین» به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی گفت: مقالات این حوزه بین 50 تا 60 سال گذشته مورد بررسی قرار گرفت و از زمانی شروع شد که کتابداران مشغول رده بندی کتاب ها بودند؛ آنها متوجه حضور کاربر، و با یکسری پیش فرض هایی روبرو شدند مثل جریان اطلاعات؛ در نتیجه به تعامل بین انسان و اطلاعات رسیدند.

هنوز درون مایه این رشته که اطلاعات است، همانند رشته های زیست شناسی، ریاضیات و... ناشناخته مانده است

منصوریان ادامه داد: معنا در بافت اجتماعی ساخته می شود. هنوز درون مایه این رشته که اطلاعات است، همانند رشته های زیست شناسی، ریاضیات و... ناشناخته مانده چراکه تاکنون تعریف دقیقی از اطلاعات ارائه نشده است و به نوعی اطلاعات قابل تعریف نیست ولی یکی از بهترین تعریف ها مربوط به بیتس است که به تأثیر و ردپایی می پردازد که از مواجه آدمی از ذهنش ایجاد می شود. وی مثال جوجه اردک زشت را می زند، زمانی که قوها را دید و در اینه آب نگاه کرد در خود تغییر ایجاد کرد. در نتیجه هرگاه حاصل مواجه ما با جهان هستی تغییری در ذهن ایجاد کند اطلاعات است.

دانشیار دانشگاه خوارزمی افزود: بافتی که کاربر را احاطه کرده است در فرایند تعامل انسان و اطلاعات تاثیر می گذارد. در تمام این سالها محققان به دنبال تاثیر بافتها بودند. بررسی ها نشان داد که اطلاعات در فضاهای ایده آل بررسی می شود اما گاهی شرایط خاص نیز وجود دارد.

سپس مهدی شقاقی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‎شناسی دانشگاه تهران و مسئول ادارۀ انتشارات و ارتباطات علمی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مقاله خود را با عنوان «چه تعریفی از اطلاعات رهایی‎بخش‎ است؟ بینش‌های نظریۀ انتقادی برای تعامل انسان و اطلاعات» ارائه کرد.

وی گفت: تعامل انسان و اطلاعات، چه به لحاظ کاربرد در زندگی روزمره و چه از منظر جهت‌گیری پژوهش‌ها، وابسته به پیش‌فرض‌هایی است که دربارۀ چیستی اطلاعات پذیرفته می‌شوند.

شقاقی افزود: این پیش‌فرض‌ها گاه آنچنان بداهت می‌یابند که برای تحقیق دربارۀ پدیده‌های جدید اجتماعی، بازگشت به تعاریف و تلقیات اولیۀ انسان دربارۀ اطلاعات ضرورت می‌یابد.

آن دسته از تعاریفی که پیش‌فرض آنها از اطلاعات، عینی بودن آن است، به کالاسازی اطلاعات و انحصار آن منتهی می‌شوند

وی با اشاره به موضوع «کالاسازی اطلاعات» اظهار داشت: کالاسازی اطلاعات و تعریف آن به‌عنوان چیزی عینی، امروزه جزو پیش‌فرض‌های بدیهی است. پژوهش من تلاش می کند تا با استفاده از «نظریۀ انتقادی»، پیش‌فرض‌های یاد شده در تعریف اطلاعات را نقد کند و دسته‌بندی جدیدی از تعاریف موجود دربارۀ اطلاعات به دست دهد.

مهدی شقاقی روش پژوهش خود را سندی (Documentary Research) و رویکرد آن تحلیل مفهومی (Conceptual Analysis) عنوان کرد و افزود: برای باز کردن یک مفهوم یا ارائۀ تحلیل‌های بدیل دربارۀ آن، با استفاده از روش سندی مستندات اصلی‌ که پایۀ استدلال هستند جمع‌آوری،  و با تکیه بر آنها، مفاهیم موجود تحلیل و نقد، و مفاهیم جدید بسط داده شده اند.

تعاریفی که اطلاعات را امری ذهنی و زبانی می‌دانند رهایی‌بخش دانسته می‌شوند.

وی در ادامه درباره یافته‌های پژوهش خود گفت: بررسی تعاریف اطلاعات با عینک نظری «نظریۀ انتقادی» نشان می‌دهد که آن دسته از تعاریفی که پیش‌فرض آنها از اطلاعات، عینی بودن آن است، به کالاسازی اطلاعات و انحصار آن منتهی می‌شوند که مقدمه‌ای است برای برتری دادن به فرد در برابر جمع و مزیت قائل شدن به تسلط در برابر مشارکت. بنابراین همۀ تعاریفی که چنین پیش‌فرضی دارند (تعاریف نشانه‌شناختی عین‌باور و تعاریف شناختی) اسارت‌آور تلقی می‌گردند و همۀ تعاریفی که اطلاعات را امری ذهنی و زبانی می‌دانند (تعاریف نشانه‌شناختی ذهن‌باور و تعاریف گفتمانی) رهایی‌بخش دانسته می‌شوند.

مهدی شقاقی در پایان تصریح کرد: تعاریفی از اطلاعات که به کالاسازی آن منتهی می‌شوند، به تحقیقاتی دربارۀ اطلاعات می‌انجامند که به محتوای تعامل اطلاعاتی می‌پردازند و نتایج آن تحقیقات عموماً آمادگی لازم برای به‌کارگیری جهت کنترل اجتماعی را دارند. در عوض، تعاریفی از اطلاعات که در برابر کالایی‌سازی آن مقاوم هستند، منجر به تحقیقاتی می‌شوند که به ساختار تعامل اطلاعاتی می‌پردازند و تمام ساختارهای ایجادکنندۀ تعاملات اطلاعاتی ناسالم را بررسی و نقد می‌کنند. 

با پذیرایی و استراحتی کوتاه بخش اول همایش پایان یافت. در ادامه محمد زره ساز، دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد به ارائه مقاله خود خواهد پرداخت.

گزارش های تکمیلی متعاقبا از طریق لیزنا اطلاع رسانی خواهد شد.