بررسی عشق زمینی و عرفانی در «ملت عشق»

 به گزارش خبرنگار لیزنا، نقد و بررسی رمان «ملت عشق»  در نشست هفتگی شهر کتاب با حضور ارسلان فصیحی مترجم کتاب برگزار شد.

در این نشست سنان یامان، مدرس زبان و ادبیات ترکی؛ غلامرضا خاکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مولوی شناس؛ محمدرضا موحدی، پژوهشگر و ویراستار؛ کاوه خلف، مترجم و کارشناس ادبیات ترکی؛ علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب سخنرانی کردند.

الف شفق نویسنده‌ ترکیه ای، این رمان را درباره مولانا و شمس تبریزی نوشته است و به زندگی انسان امروز در غرب و نیز رابطه‌ شمس و مولانا در قرن هفتم اشاره دارد. داستان این رمان بر اساس عشق زمینی و فراداستان آن بر اساس عشق عرفانی نوشته شده است.

در ابتدای نشست علی‌اصغر محمدخانی، از 500 بار چاپ کتاب در ترکیه و 20 بار  چاپ آن در ایران خبر داد و سوالاتی در مورد دلایل محبوبیت کتاب در میان مخاطبان و ارزش ادبی آن همچنین ارتباط کتاب با زندگی و آرای مولانا مطرح کرد.

ارسلان فصیحی، مترجم این اثر، در سخنان خود با اشاره به اینکه این کتاب در ترکیه در عرض 3 ماه بیش از 200 بار تجدید چاپ شده است گفت: در ابتدا پس از ترجمه وزارت ارشاد اجازه چاپ ملت عشق در ایران را صادر نکرد و فقط پس از تغییر دولت و تغییر وزیر ارشاد این کتاب چاپ شد.

فصیحی، روانی ترجمه، جذابیت موضوع آن، نوع روایت داستان به دو شکل و فمینیست بودن نویسنده را از دلایل اصلی پرفروش بودن این کتاب در ایران عنوان کرد.

وی ادامه داد: در همه کتاب‌های الف شفق فیمینیسم را می بینیم و هر کتابی که مخاطب اصلی آن زنان باشند، چه در ایران و چه در خارج از ایران، موفق می‌شود.

سنان یامان در سخنرانی خود گفت: بر اساس آمار رسمی وزارت فرهنگ ترکیه، از کتاب ملت عشق بیش از یک ملیون نسخه چاپ شده است و مسلما با احتساب چاپ‌های غیر قانونی به چند ملیون نسخه می‌رسد.

به گفته وی اصل کتاب به زبان انگلیسی و به نام « 40 قانون عشق، رمانی از مولانا» نوشته شده و بعدا به زبان ترکی ترجمه گشته است.

به اعتقاد یامان این کتاب بر اساس دوگانگی شرق و غرب، اسلام و مسیحیت، ظاهر و باطن، عشق ظاهری و درونی و وجود و عدم وجود نوشته شده است.

یامان با توضیخ موضوع کتاب که داستان «الا» زن یهودی تبار ساکن آمریکاست که پس از آشنایی با داستان کوتاهی از رابطه شمس و مولانا، نوشته «عزیز زاهارا»، با وجود مشکلات فراوان در رابطه خود با همسر و فرزندان، در جستجوی عشق، با زاهارا آشنا می‌شود و به قونیه سفر می‌کند، گفت: داستان عرفانی و شرقی حضرت مولانا و شمس باعث باز شدن روشنایی در راه مشکلات «الا»، قهرمان داستان می‌شود.

وی در تبیین سنبل آینه در تصوف، که در این داستان مورد استفاده قرار گرفته است گفت: اینکه شخصی خود را در داخل خود ببیند بسیار متفاوت است از اینکه خود را در آینه ببیند. در آینه شخص ظاهر خود را می‌بیند ولی از طرف دیگر آینه دریچه‌ای به داخل و باطن او نیز است.

یامان در مورد سنبل پرگار در تصوف گفت: الف شفق پایه‌ای از این پرگار را بر روی ظاهر انسان به عنوان مهمترین آفریده خداوند و پایه ای دیگر را بر روی آینه قرار می‌دهد.

به گفته وی بخش دنیوی این قضیه مولانا است و بیانگر غرب شخصیت الا است. زاهارا پیش از هر چیز شرق و غرب را در وجود خود یکپارچه کرده و سپس الا را به آن سمت سوق می‌دهد.

وی افزود: در این داستان زاهارا، الا، شمس و مولانا در قونیه مکان مشترک را می‌یابند.

او در ادامه گفت: نویسنده به خوانندگان غربی نشان می‌دهد که برای شناخت عالم باید تا حدی از دروازه اسلام به آن نگاه کنند.

کاوه خلف با اشاره به وجود چندین ترجمه از این کتاب از زبان های انگلیسی و ترکی انتقاداتی به ترجمه‌های انجام گرفته وارد کرد.

خلف در مورد عنوان کتاب، از اینکه نام فرا داستان داخل رمان به عنوان اسم اصلی بر روی جلد قرار گرفته است انتقاد کرد و گفت شاید بهتر بود نام کتاب فقط «عشق» باشد.

همچنین با اشاره بر اینکه تمامی بخش‌های کتاب با حرف «ب» آغاز شده است، از عدم رعایت این قضیه در ترجمه فارسی رمان انتقاد کرد و گفت: با توجه به تخلص نویسنده که «خاموش» است و با توجه به اینکه کتاب با کلمه «بشنو» آغاز می شود، شروع همه فصل‌ها با حرف «ب» بدون دلیل نیست.

وی در ادامه اشکالات موجود در ترجمه های متلف کتاب را ذکر نمود.

غلامرضا خاکی در انتقاد از کتاب گفت: انصاف علمی و اخلاقی حکم می‌کند که مولانای کامل تاریخی را بشناسیم نه مولانای تخیلی را!

خاکی حساس‌سازی نسبت به موضوع مولانا و شمس، معنویتی جدا از شریعت، هنجار‌شکنی و افزایش علاقه مردم برای شنیدن و خواندن در مورد مولانا در سال های اخیر را از دلایل گرایش افراد به خواندن رمان «ملت عشق» عنوان کرد.

وی همچنین از عدم آشنایی نویسنده با سیر و سلوک مولوی و گرایش‌های فیمینیستی وی انتقاد کرد.

محمدرضا موحدی انتقادات غلامرضا خاکی  را وارد ندانست و گفت: وقتی حادثه تاریخی توسط رمان‌نویس نگاشته شود، با از بین رفتن مرز بین واقعیت و خیال اختلافات آغاز می‌شود.

موحدی با اشاره به تفاوت کار هنری و روایت تاریخی گفت: در کار هنری خیال‌پروری وجود دارد و نباید توقع تطابق آن با واقعیت را داشت.

وی اولین امتیاز ملت عشق را جذاب بودن اثر عنوان کرد.

او شخصیت‌پردازی قوی به گونه‌ای که 17 شخصیت ماثر در آن وجود دارد، غنای محتوایی اثر به علت ذکر ارتباط مولانا و شمس در کنار بیوگرافی مولانا و پرداختن به 40 اصل عشق با ایجاد پنجره‌ای ابتدایی به سمت شناخت تصوف برای مخاطبان را از دیگر نقاط قوت این کتاب برشمرد.

همچنین تاکید نویسنده بر قتل شمس توسط پسر کوچک مولانا در حالی که این موضوع در تاریخ مشخص نیست و وجود خطاهای فاحش در ذکر تاریخ‌ وقایع را از نقاط ضعف اثر دانست.

در پایان موحدی تاکید کرد که این  اثر را می‌شود به عنوان یک رمان تخیلی پذیرفت ولی به عنوان یک سند برای استفاده در امر پژوهش قابل قبول نیست.