به گزارش خبرنگار لیزنا، در این مراسم حجت الاسلام رسول جعفریان، رئیس مرکز اسناد و کتابخانه دانشگاه تهران در ابندای سخنان خود ضمن خیر مقدم به مهمانان، سالروز درگذشت دکتر افشار، بنیانگذار کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران را تسلیت گفت و او را بزرگ مردی دانشگاهی و ایران شناس نامید که یکی از بزرگترین کتابخانه های  سال های گذشته ایران را بنیان گذاشته است.

نصب سامانه آذرسا آغاز راه است

وی  در ادامه با اشاره به همکاری متخصصان شرکت پارس آذرخش و دانشگاه تهران در طول ۱۶ ماه گذشته برای پیاده‌سازی این سامانه، گفت: ما ده سال از کتابخانه های بزرگ عقب تر هستیم. زحمت زیادی در طول سال های گذشته کشیده شده است اما ما امروز توانستیم به این نکته برسیم که فقط شروع کار محسوب می شود. ما برای تلاش بیشتر در این چهارچوب آماده ایم و برای همکاری کتابخانه ها و ایجاد تمرکز هم شرایط را فراهم می کنیم.

 جعفریان با بیان اینکه خدمات دهی در کتابخانه های ایران به شکل سنتی انجام می شود، تاکید کرد: این عقب‌ماندگی را باید جبران کنیم و برای این کار و سازماندهی کتابخانه ها نیاز به یک برنامه جامع داریم. من نیز گزارشی بر مبنای برنامه پنجساله نوشته و به مدیر دانشگاه تقدیم کرده ام. قرار است آن برنامه و یا برنامه ای مشابه از لحاظ توسعه داخلی و نرم افزاری در دانشگاه مورد بررسی قرار گیرد.

 او در ادامه بر اهمیت موضوع فناوری در حوزه کتابداری و کتابخانه ها -که بخش عمده‌ای از آن مربوط به دیجیتال کردن کتابخانه ها می شود_تاکید کرد و با انتقاد از عدم اطلاع متخصصان ایرانی از فناوری های روز دنیا، از شرکت های مانند پارس آذرخش و دیگر شرکت‌های فعال در حوزه نرم افزارهای کتابخانه ای خواست تا به این حوزه توجه ویژه داشته باشند. جعفریان با بیان اینکه  شکل سنتی مدیریت در دانشگاه های ایران غلبه دارد، از عدم توجه به حوزه علوم انسانی در بخش فناوری های نوین کتابخانه ای انتقاد کرد و گفت که حتی درک و قبول پایان نامه هایی با موضوع بررسی دیجیتالی در حوزه علوم انسانی برای گروه های درسی نیز مشکل است؛ هرچند صدها موضوع مربوط به هنر، جغرافیا، تاریخ و غیره وجود دارد که می توان در حوزه دیجیتال مورد بررسی قرار داد.

 جعفریان توضیح داد: ما به گذشته چسبیده ایم و به آن دل بسته شده ایم. همه هم باور می‌کنند که ما در گذشته بسیار خاص و بزرگ بوده ایم؛ اما مسئله این است که الان در چه وضعیتی قرار داریم و چه کاری باید انجام دهیم.

 به گفته او در طول هفتاد سال گذشته ۳۰۰ هزار عنوان کتاب در دانشگاه تهران حفظ شده است در حالی که بسیاری از کتاب های کتابخانه های دانشگاهی  هنوز ورود اطلاعات  نشده اند.  ۷۰۰هزار نشریه نیز در دانشگاه تهران وجود دارد که بسیاری تکراری هستند.

دستیابی به سیستمی جدید برای مدیریت و سیاست گذاری یکپارچه

 محمد رضا هاشمی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و فضای مجازی دانشگاه تهران نصب یک سامانه را دستاوردی  برای دانشگاه تهران ندانست بلکه بزرگترین دستاورد را تعیین تکلیف سامانه کتابخانه ها عنوان کرد.  او با اشاره به تلاش چندین ساله این دانشگاه جهت ایجاد یک سامانه جدید در کتابخانه دانشگاه تهران و در نهایت انتخاب سامانه آذرسا  و همچنین برگزاری جلسات متعدد برای شروع کار این سامانه در سال ۹۷ اشاره کرد و گفت: هدف ما فقط نصب یک سامانه نبود. سامانه قبلی دانشگاه که توسط خود دانشگاه تهران توسعه یافته بود نیز در مقایسه با بسیاری از سامانه های دیگر خوب عمل می‌کرد. بلکه هدف ما که بزرگترین دستاورد نیز محسوب می شود تغییر نگاه ما به کتابخانه و حرکت کردن آن از سیستم غیر متمرکز و ملوک الطوایفی به سیستمی دارای مدیریت و سیاست گذاری یکپارچه بود. این  یکپارچگی حلقه مفقوده سازماندهی همه منابع، نشریات، کتاب ها، پایان نامه ها،  اسناد، نسخ خطی و غیره محسوب می شد.

 وی ادامه داد: دستاورد ما تغییر نظام ملوک الطوایفی به حاکمیت یکپارچه در سطح دانشگاه است. برای این هدف در  مرحله اول باید نگاهی جدید ایجاد می‌شد. کار انجام شده در نصب  سامانه آذرسا نیز ریل گذاری و ایجاد خطوط مخابرات در یک کشور محسوب می شود. هدف ما ساخت یک زیرساخت بود و ایجاد یک سیاست گذاری یکپارچه.

 به گفته او در حال حاضر جهت استفاده از منابع کتابخانه نیازی به عضویت در آن نیست بلکه با ایجاد هویت در دانشگاه (به عنوان دانشجو، عضو هیئت علمی، استاد، کارمند و غیره) می توان به کتابخانه دسترسی پیدا کرد. همچنین سازماندهی متمرکز با استفاده از یونیفرم و فهرست نویسی به صورت چند زبانه از دستاوردهای دیگر دانشگاه است. با این سامانه دانشگاه هم منابع خود را در اختیار دیگران می گذارد و هم از منابع دیگر در جهان استفاده می کند. دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز به کتابخانه دسترسی دارند.

 هاشمی با تشکر از همه دست اندرکاران این امر توضیح داد که کمیته ای راهبردی  برای رسیدن به این هدف ایجاد شده بود که شامل کتابخانه دانشگاه تهران به عنوان بهره بردار، مرکز انفورماتیک دانشگاه به عنوان مجری و شرکت پارس آذرخش به عنوان پیمانکار در جلسات مختلف آن حضور می یافتند.

چالش ها و راهکارهای پیش رو

 ملیحه درخوش،  مسئول بخش فهرست نویسی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در سخنانی فرایند نصب این سامانه را توضیح داد.  وی عدم یکدستی رویه‌های ورود داده، عدم پیروی از استانداردهای سازمان دهی منابع در برخی کتابخانه ها  و عدم وجود خط مشی مشترک سازماندهی منابع میان کتابخانه های دانشگاه را از چالش های پیش روی نصب این سامانه برشمرد.

 طبق توضیحات وی راهکارهایی جهت مقابله با چالش های موجود به کار رفت. یکی از این راهکارها فعالیت کمیته سازماندهی شورای هماهنگی بود که از طریق نظارت بر روش سازماندهی منابع و ورود داده، تدوین و انتشار دستنامه سازماندهی بر مبنای یونی مارک، ارائه خط مشی مشترک به کتابخانه ها برای سازماندهی منابع و گزارشات دوره ای از کیفیت سازماندهی منابع در کتابخانه ها انجام شد.  راهکار بعدی دسترسی گسترده به رکوردهای کتابشناختی کتابخانه‌های دانشگاه تهران با پروتکل Z39.50  بود.  راهکار سوم نیز به کارگیری روش نیمه متمرکز سازماندهی منابع بود که با استفاده از کاربرگ های تعریف شده برای منابع مختلف در بستر یونی مارک، توصیف کتابشناختی و موجودی مستقل، استفاده از پایگاه مستندات مشترک و مبتنی بر فرا داده یونی مارک، پالایش پایگاه مستندات توسط کمیته سازماندهی شورای هماهنگی، استفاده از مستندات به روز شده سازمان اسناد و کتابخانه ملی، افزودن مستندات به صورت متمرکز و پیشنهاد مستندات به کتابخانه ملی و ثبت آن با نام دانشگاه تهران انجام گرفت. او بکار گیری آیین نامه امانت و دسترسی و آیین نامه منابع دیجیتال به عنوان آیین نامه های کتابخانه های دانشگاه تهران را راهکار بعدی عنوان کرد.

تاکید بر لزوم پشتیبانی پارس آذرخش از سامانه آذرسا

 محمد حسین واقف زاده، عضو هیات علمی کتابخانه ملی و مشاور مدیر عامل شرکت پارس آذرخش نرم‌افزار را مانند یک ورزشکار توصیف کرد که اگر تمرین نکند  از استانداردها خارج می شود.  او گفت استفاده از این نرم افزار و پشتیبانی آن باید ادامه دار باشد و پیشنهاد داد تا جلسات برای توسعه فرآیند و ارائه سرویس های متنوع ادامه یابد.

 به گفته وی شرکت پارس آذرخش در تلاش است تا با تحولات دیجیتال در جهان تطبیق پیدا کند به همین دلیل بحث دیجیتالی سازی  که همه سازمان ها و ارگان ها به آن نیاز دارند راه اندازی شده است.

 واقف زاده خواستار ادامه همکاری با کتابخانه دانشگاه تهران شد و توضیح داد که در حال حاضر اپلیکیشنی برای موبایل طراحی شده است که می‌تواند برای دانشگاه تهران نیز راه‌اندازی شود. دو فاز از این اپلیکیشن پیاده سازی شده و دو فاز دیگر در فرایند کار قرار دارد.

 وی بیان کرد: قبلا یک کتاب در نهایت شامل چند عکس بود اما در حال حاضر با فناوری های نوین پادکست های مختلفی به متن کتاب در فضای دیجیتال اضافه می شود. کتابخانه ها نیز بر اساس همین توسعه فناوری باید حرکت کنند و در مورد محتوا و منابع وبی فعالیت نمایند. پارس آذرخش نیز در این را تلاش می کند.

تاکید بر لزوم توسعه نرم افزار

محمد رحیمیان، معاون پژوهشی دانشگاه تهران ضمن ابراز خوشحالی از نصب این سامانه در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، به تلاش ۱۵ ساله این دانشگاه در حوزه نرم‌افزاری اشاره کرد و تأکید نمود که با نصب سامانه آذرسا دانشگاه در واقع در ابتدای راه برای پشرفت و توسعه قرار گرفته است.

او گفت: امروز با نصب این نرم‌افزار شرایطی فراهم شده است که از یک طرف شورای هماهنگی کتابخانه‌های دانشگاه تهران وظایف خود را به درستی انجام دهد و از طرف دیگر آیین نامه ای که وجود داشت اما با مدیریت یکپارچه انجام نمی شد، به درستی اجرا شود.

رحیمیان بر لزوم توسعه بیشتر برنامه تاکید کرد و گفت که در وهله اول باید دانشگاه علوم پزشکی تهران را به شبکه خود متصل کنیم. سپس در قدم بعدی با سایر دانشگاه ها ارتباط برقرار نماییم. چرا که هر عضو هیات علمی و هر دانشجو حق دارد از همه منابع استفاده کند و باید این منابع به طور یکپارچه در دسترسشان قرار داده شوند. در حال حاضر نیز کنسرسیوم مشترکی بین دانشگاه ها وجود دارد و در حالی که قبلا بین آنها رقابت وجود داشت الان همکاری برای طرح های بزرگتر مدنظر قرار گرفته است. در قدم بعدی نیز باید با کتابخانه های بزرگ کشور مانند کتابخانه آیت الله مرعشی، کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، کتابخانه آستان قدس رضوی و غیره ارتباط ایجاد شود.

وی هدف بعدی را ارتباط با منابع اطلاعاتی کل دنیا عنوان کرد و گفت که در حال حاضر دانشگاه  منابع ۱۵پایگاه اطلاعاتی را خریداری می‌کند. هزینه آن از محل بودجه دانشگاه تامین می شود. او اظهار امیدواری کرد که این خریداری در سال های آتی با همکاری با دیگر دانشگاه ها صورت بگیرد پذیرد.

معاون پژوهشی دانشگاه تهران در پایان سخنان خود با توجه به کمبود فضای موجود برای استفاده اساتید و دانشجویان به خصوص در زمان امتحانات، ابراز امیدواری کرد که ساختمان دوم کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران با همت جعفریان و در قالب پروژه شهر دانش هر په زودتر ساخته شود.

در پایان این مراسم از فاطمه شبیری (مرکز فناوری اطلاعات دانشگاه تهران)، ملیحه در خوش، مهدیه سادات میرحسینی، ساناز امامی و علی لفطه به علت تلاش  برای نصب و سازماندهی این سامانه تقدیر شد.

شایان ذکر است، پروژه تغییر نرم افزار کتابخانه‌های دانشگاه تهران به نرم‌افزار آذرسا، از آذر ماه ۱۳۹۶ آغاز شد و  با فعالیت مشترک و همکاری نزدیک مرکز فناوری اطلاعات و فضای مجازی دانشگاه تهران، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد این دانشگاه و شرکت پارس‌آذرخش، پیگیری و اجرا شد. سرانجام نرم‌افزار «کتابخانه الکترونیک و دیجیتال آذرسا» در اسفند ماه ۱۳۹۷ مورد بهره‌برداری قرار گرفته و آماده‌ ارائه خدمات به کاربران است.

خبرنگار: زهرا شریفی