تفکر خلاقانه و نقادانه عنصر اساسی در حوزه سواد اطلاعاتی است

به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست «سواد اطلاعاتی:Information Literacy» توسط انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران به مناسبت هفته پژوهش، ر روز سه شنبه مورخ 7 دی 1389در سالن هشتاد نفری کتابخانه ملی با حضور دکتر یزدان منصوریان عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم و دکتر فریبرز خسروی برگزار شد.

دکتر یزدان منصوریان درباره تاریخچه سواد اطلاعاتی بیان کرد: "بیش از 30 سال است که مفهوم سواد اطلاعاتی مطرح شده است و ابتدا این مفهوم در علوم تربیتی بیان شد و سپس به جامعه کتابداری راه پیدا کرد ."

سواد اطلاعاتی مجموعه مهارت هایی است که فرد را قادر می سازد از مجموعه منابع استفاده شایسته کند و به یادگیرنده مادام العمر تبدیل شود

وی در تعریف سواد اطلاعاتی فرمود: "سواد اطلاعاتی به مجموعه مهارتهای شناخت نیاز اطلاعاتی، روش یافتن منابع، ارزیابی نتایج جستجو، ترکیب دانش جدید یافت شده با دانش قبلی و ایجاد دانش جدید و استفاده از آن و توجه به روند اخلاقی در این مراحل اطلاق می گردد. بنابراین سواد اطلاعاتی مجموعه مهارت هایی است که فرد را قادر می سازد از مجموعه منابع استفاده شایسته کند و به یادگیرنده مادام العمر تبدیل شود."

سواد اطلاعاتی ابزاری برای یادگیری است و حلقه ای است برای برقراری پیوند بین منابع و یادگیرنده که فرآیند یادگیری را تسهیل می کند

دکتر فریبرز خسروی با طرح پرسشی بر ارتباط سواد اطلاعاتی با تفکر خلاق و نقاد تأکید کرد و دکتر منصوریان تصریح نمود: "سواد اطلاعاتی ابزاری برای یادگیری است و حلقه ای است برای برقراری پیوند بین منابع و یادگیرنده که فرآیند یادگیری را تسهیل کند و با تفکر خلاق، یادگیری را گسترش دهد. کتابداران چون بیشترین ارتباط را با منابع دارند از مفهوم سواد اطلاعاتی بیشتر بهره می گیرند .بنابراین یکی از وظیفه کتابداران آموزش سواد اطلاعاتی به کاربران است و مفهوم سواد اطلاعاتی تنها مختص رشته کتابداری نیست."

مجموعه مهارت های سواد اطلاعاتی بدون تفکر خلاق در مسیر درستی حرکت نمی کند و لایه های سطوح بالاتر آن شکل نخواهند گرفت

دکتر فریبرز خسروی در تأکید بیانات وی افزود: "پایه اولیه در سواد اطلاعاتی این است که فرد احساس نیاز به اطلاعات کند. در جوامعی که اطلاعات ارزش و قدرت نیست و نظام آموزشی به گونه ای است که نیاز اطلاعاتی تشدید نمی شود و تشنگی اطلاعات پدید نمی آید، صحبت از سواد اطلاعاتی تنها انشا نوشتن است.تفکر خلاقانه و نقادانه از لحظه تولد تا مرگ با انسان است بنابراین باید پرورش و تقویت شود. چرا که مجموعه مهارت های سواد اطلاعاتی بدون تفکر خلاق در مسیر درستی حرکت نمی کند و لایه های سطوح بالاتر آن شکل نخواهند گرفت. در نتیجه تفکر خلاقانه و نقادانه عنصر اساسی در حوزه سواد اطلاعاتی است."

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم تهران درباره مدل اسکانل(SCONUL) تصریح کرد: " این مدل در سال 1999 توسط انجمن کتابداران انگلیس پیشنهاد شد که شامل 7 مرحله  توانایی تشخیص نیاز اطلاعاتی، شناسایی روش های دسترسی به اطلاعات، توانایی مقایسه و ارزیابی منابع، سازماندهی، کاربرد و برقراری ارتباط، آمایش اطلاعات و مشارکت در ایجاد دانش جدید است و در هر کدام از این مراحل کاربر ممکن است مبتدی یا متخصص باشد و همه این روند مستلزم تفکر خلاق و نقاد است."

یادگیری مؤثر، مبتنی بر پرسش است

وی در ادامه افزود: " در مفهوم سواد اطلاعاتی یادگیری باید مبتنی بر پرسش (Inquiry-based Learning)باشد و باید با طرح سؤال و مسأله شروع شود یعنی که یادگیری مؤثر ،مبتنی بر پرسش است تا کاربر با استفاده از مهارت های سواد اطلاعاتی پاسخ پرسش هایش را بیابد."

مفهوم سواد اطلاعاتی بر هر سه حوزه شناختی، مهارتی و عاطفی تأثیر گذار است

دکتر فریبرز خسروی اظهار کرد: "بر اساس استانداردهای سواد اطلاعاتی ACRL، اطلاعاتی را که کسب می کنیم باید برای زندگی ما مؤثر باشد. باید توجه داشت که مفهوم سواد اطلاعاتی بر هر سه حوزه شناختی، مهارتی و عاطفی تأثیر گذار است.بنابراین باید جامعه پژوهش محور باشد و روحیه پرسش گری در جامعه تولید شود تا تأثیرگذاری بیشتر گردد."

آموزش رسمی می تواند با حرکت به سوی پژوهش و پرسش محور بودن زمینه های توسعه سواد اطلاعاتی را تعیین کند

دکتر منصوریان در تأکید بیانات ایشان اظهار کرد: "آموزش باید پرسش محور و پژوهش محور باشد.چرا که آموزش غیر از این هیچ کدام از مراحل سواد اطلاعاتی را نمی طلبد. پس بهتر است کتاب های درسی به جای اینکه حاوی جملات خبری باشد حاوی پرسش و پیشنهادهایی برای مطالعه بیشتر باشد و این پروسه باید در کتابخانه شکل گیرد.آموزش رسمی می تواند با حرکت به سوی پژوهش و پرسش محور بودن زمینه های توسعه سواد اطلاعاتی را تعیین کند."

دکتر خسروی با اشاره به کمیته سواد اطلاعاتی در کمیسیون وزارت علوم تصریح کرد: "این کمیته تصمیم دارد تا با ایجاد واحدی درسی عمومی برای کلیه رشته ها مبحث سواد اطلاعاتی را در آموزش رسمی کشور و جزء برنامه های بلندمدت دولت تنظیم کند."

در سواد اطلاعاتی مهم این است که فرد چگونه آموختن را آموخته باشد تا به یک یادگیرنده مادام العمر و مستقل تبدیل شود.

دکتر منصوریان افزود: "سواد اطلاعاتی دارای چند وجه سواد رایانه ای، سواد شبکه ای، سواد بصری، سواد فرهنگی، سواد سنتی و.. است که در مجموع مفهوم سواد اطلاعاتی را تشکیل می دهند. مهم نیست که این مجموعه مهارت ها به چه نامی خوانده می شوند بلکه مهم این است که فرد چگونه آموختن را آموخته باشد تا به یک یادگیرنده مادام العمر و مستقل تبدیل شود."

وی با اشاره به مهارت های دیگر مانند «مدیریت اطلاعات شخصی: Personal Information Management» ، معیارهای ارزیابی منابع تأکید کرد که یک کاربر باید آگاهانه حرکت کند،گزینش کند، اطلاعات را ترکیب کند و آن ها را به کار ببرد.

نشست مذکور در ساعت 18 با اهدای لوح تقدیر انجمن به سخنرانان به اتمام رسید.

خبرنگار: الهه حسینی