مراسم یادبود استاد ایرج افشار برگزار شد

به گزارش خبرنگار لیزنا، مراسم یادبود دکتر ایرج افشار در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی روز دوشنبه 23 اسفند ماه 1389 با حضور بزرگان علم و ادب برگزار شد.

"ایرج افشار محقق، ایران‌شناس و کتاب‌شناس در تاریخ 16 مهر 1304 در تهران متولدشد. او فرزند دکتر محمود افشار بنیانگذار موقوفات دکتر محمود افشار یزدی و یکی ازاستادان مدرسهٔ دارالفنون است. اسکندرنامه، پرونده صالح، گاهشماری در ایران قدیم،ریاض‌الفردوس و جستارها درباره نسخه خطی از جمله نزدیک به 300 عنوان کتاب منتشرشده او در زمینه‌های تصحیح، تألیف و ترجمه هستند."

اینها بخشی از صحبت های دلنشین دکتر تابش بازنشسته وزارت علوم و بهداشت، یکی از شرکت کنندگان در مراسم بود که در مسیر ورود به سالن مراسم  وی را همراهی کردم.

امروز صحبت از استادی است که دوستان قدیمی چون رضا توکلی و همراهانش بعد از طی مسیر 16 ساعته ناراحت بودند که نتوانستند در مراسم خاکسپاری حضور یابند.

و دانشجوی استاد که قرار بود تز دکترای خود را با موضوع فقه اسلام  با راهنمایی ایشان آماده کند ولی ناتمام مانده بود.

بزرگداشت دکتر ایرج افشار بهانه ای شد تا تمام دوستان و دوستاران آن استاد گرد هم جمع شده و در مدح آن استاد فرزانه لب به سخن بگشایند.

مراسم در ساعت 15 بعد از قرائت آیاتی از کلام الله مجید و پخش سرود ملی با صحبت های سیدمحمدصادق سجادی، معاون پژوهشی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، آغاز شد.

دکتر سجادی ضمن خیر مقدم به حاضران در مراسم، صحبت های تلفنی دکتر ستوده را پخش کرد و اشاره کوتاهی در زمینه اهدای کتابخانه شخصی استاد ایرج افشار به مرکز دایرة المعارف اسلامی نمود.

سپس قسمتی از یادداشت استاد فرزانه ایرج افشار را در باب اهدای کتابخانه به رئیس مرکز بیان کرد:" در این ده ساله در اندیشه سپردن کتابهای خود به یکی از موسسات عمومی بوده ام به چند جا نظر داشتم؛ کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران که خود 15 سال متصدی آن بودم، کتابخانه ملی که 7 ماه مسئولیت اداره آن را داشتم و کتابخانه دانشگاه یزد به موجب آن که شهر یزد موطن پدر و مادر بود و مرکز آموزشهای زبان فارسی به مناسبت آن که در محل موقوفه دکتر محمود افشار بوده است. اما بعد از اینکه آگاه شدم ساختمان مجهز دایرة المعارف اسلامی در نزدیک محل سکونت خودم بود و برایم مشهود شد که افرادی دلسوز و طالبان رشته ایرانشناسی از کتابخانه آنجا استفاده مفید می برند، آنجا را مناسب تر از جاهای دیگر تشخیص دادم و برای خودم روشن شد در صورت انتقال کتابها به آنجا مراجعاتم در دوران کهولت آسانتر و زودتر عملی خواهد شد. بدین سبب مصمم شدم کتابخانه را به آنجا هدیه کنم."

وی در ادامه صحبت های فرزندان آن استاد را نیز برای حضار بیان کرد و از سخنرانان دعوت کرد تا به بیان صحبتهای خود در مدح دوست و استاد بزرگوار ایرج افشار به ایراد سخنرانی های خود بپردازند.

احمد اقتداری، پژوهشگر تاریخ و جغرافیای ایران، از دوستان مرحوم ایرج افشار در بیان خصوصیات ایشان گفت:" استاد افشار همچون درخت باروری بود که شاخ و برگش در همه جای دنیا و در تمام مجالس علم حضور داشت، بیشترین شاخ و برگ بارورش در اکناف و در هر کجا دانشگاه  یا عالمی یا سمیناری در زمینه ایران شناسی در 56 سال تشکیل می شد آن درخت بارور در همه مجالس حضور می یافت و سایه گستر فرهنگ ایرانی و غنی زبان شکوهمند فارسی بود."

وی در ادامه به بیان 12 خاطره ای که خود با استاد افشار داشت، پرداخت.

فتح‌الله مجتبایی نویسنده، محقق و عضو فرهنگستان زبان و ابیات فارسی، یکی دیگر از دوستان استاد درباره ایشان گفت:"  از اوخر 1320 تا اوایل 1331 از طریق مجله سخن با هم ارتباط داشتیم و اولین بار در دفتر مرحوم خانلری با هم آشنا شدیم و بعدها با تاسیس مجله سخن این ارتباط بیشتر شد. ایرج افشار چندین کار ارزشمند در دوران پربار زندگی خود انجام داد که از آن جمله می توان به فهرست مقالات فارسی اشاره کرد که کاری بسیار دشوار بود. باید مقالات خوانده می شد و مشخص می شد که باید در فهرست گنجانده شود. که امیدواریم راه ایشان را جوانتر ها ادامه دهند.

از کارهای دیگر وی تاسیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تاسیس رشته کتابشناسی به صورت موضوع دانشگاهی و آخرین کار ارزشمند ایشان که حاصل 70 سال زحمت او و پدر بزرگوار ایشان محمود افشار بود، اهدای کتابخانه شخصی خود به مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی است."

پس از اتمام صحبت های دو تن از سخنرانان، فیلم کوتاهی از مراسم خاکسپاری استاد ایرج افشار پخش شد.

ژاله آموزگار، پژوهشگر، نویسنده و مترجم، در ادامه به مقوله ایرانشناسی استاد اشاره کرد:" دکتر ایرج افشار تمام توان خود را برای شناساندن تاریخ این سرزمین و پاس داشتن زبان فارسی و فرهنگ ایرانی بکار برد. ایشان را بر روی تخت بیمارستان نیز با ذهنی مواج و روشن دیدم که قلم به دست در حال شهادت گویی به دوستان و فرزندان خود مشغول بود. ایرج افشار انسانی دانشمند بودند، گشاده دل، دارای حسن خلق، با دستی پایدار. آنچه می دانست و آنچه در توانایی او بود بی دریغ و بدون آرمانگرایی به چاپ می رساند یا در دسترس دیگران قرار می داد که بنویسند و تکثیر کنند و یا خود امکان نشر آنها را فراهم می کرد."

آموزگار افزود:" بخشندگی سه گونه است؛ بخشندگی در اندیشه، بخشندگی در گفتار و بخشندگی در کردار. ایرج افشار این سه بخشندگی را به تمام دارد. وی بسیار و بسیار می دانست و دانسته هایش را بی ریا در اختیار دوستان می گذاشت."

در خلال سخنرانی ها، دکتر سجادی یادداشت دکتر محمد خاتمی را در اکرام یاد دکتر افشار قرائت کرد: " درگذشت خسارت بار پژوهشگر، عالم، کتابشناس با فرهنگ جناب آقای ایرج افشار که دل در گرو عشق به ایران عزیز و فرهنگ بارور این مرزو بوم داشت موجب تاثیر فراوان شد. من این مصیبت را به خاندان محترم افشار و همه دوستداران و فرهیختگان کشور تسلیت عرض می کنم و برای آن سفر کرده از درگاه خداوند آمرزش و رحمت و برای بازماندگان مرحوم صبر و اجر و سلامتی آرزو دارم."

رضا داوری اردکانی نویسنده و استاد فلسفه، از دیگر سخنرانان، دکتر ایرج افشار را خورشید علم و معرفت برشمرد و افزود:" بزرگی پوشیده نمی ماند. همچنان که خورشید می ماند و لکه های ابر می رود. وی مردی بی تکلف، بی تظاهر و نجیب بود. ایرج افشار کار خود را از شعر نو ادبیات فارسی شروع کرد و به کار تطبع در متون قدیم رسیده بود."

سپس نوش آفرین انصاری، از بزرگان و متخصصان رشته کتابداری، از آموخته های خود در تخصص کتابداری در محضر دکتر ایرج افشار صحبت کرد: " من برای اولین بار با فهرست مقالات فارسی دکتر ایرج افشار، در منزل دکتر جمال زاده که در ژنو تحت سرپرستی وی بودم، آشنا شدم. "

وی افزود: "در سال 42 با حمایت دکتر افشار وارد انجمن کتاب شدم و بنیاد کار داوطلب را شناختم و تجربه کسب کردم. بعدها با شورای کتاب کودک همکاری اصلی خود را آغاز کردم. کتابخانه آقای افشار به روی همه باز بود و زمانی که مقاله جمال زاده برای دایرة المعارف نوشته می شد به خدمت ایشان رسیدم و ایرانیکا را در اختیارم گذاشتند تا کار نوشتن مقاله را انجام دهم."

کاوه بیات، محقق تاریخ، به توجه دکتر ایرج افشار به ریشه های فرهنگی چندین ساله اشاره کرد:"  یکی از شگفتی های این سرزمین بر جای ماندن نام و نشان هاست، حضور ایرج افشار را نیز باید از راز و رمز آن سنجید. وی با تمام تلاش نام ایران و ایرانی را همیشه زنده نگاه داشته و با بی اعتنایی به مشکلات پیش رو در آن دوران و تکیه به پشتوانه ملی و فرهنگی پای در عرصه کارزار نهاد و هیچگاه این پافشاری ها با لجاجت و عناد همراه نبود چون کار را در ادامه کار و برپایه تحقیقات ایرانی قرار داده بود. با وجود تمام فشار های وارد شده و حتی منحل شدن نشریه نا امید نشده و از دور خارج نشد و با پشت سر گذاشتن همه این بحرانها تمام تلاش خود را در پاس داشت فرهنگ این سرزمین انجام داد."

حجت الاسلام رسول جعفریان، رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی نیز به بیان دوران آشنایی خود با دکتر ایرج افشار اشاره کرد:" در طول 21 سال آشنایی با ایشان نمی توانم تمام ابعاد فعالیت هایشان را بیان کنم. وی به ایرانشناسی به عنوان یک علم مستقل نگاه می کرد و در این مسیر با وجود برخورد و تعامل های زیادی که با افراد مختلف با اعتقادات و عقاید متفاوت داشتند هرگز در گروه های افراطی وارد نشده و همیشه به ایران و ایرانی بودن خود افتخار داشت.این که تمام فعالیت های علمی وی برای ایران است نشأت گرفته از چند نکته تربیتی خاص است، ایران در فرهنگ علمی دوره پس از مشروطه هویت ملی جدی تری یافت و نسلی را تربیت کرد که بر این باور شکل گرفت و کسانی که دنبال ملیت بودند بدون حزب بازی در حوزه علم قدم برداشتند. دکتر افشار همیشه دو اصل اساسی  اعتدال و بی طرفی را در کار خود بکار می گرفت."

کامران فانی مترجم، محقق و استاد کتابداری، به توجه ایرج افشار در حوزه علم کتابداری اشاره کرد و فعالیت هایی را که ایشان در راستای کتابداری نوین انجام دادند ستود .

وی تصریح کرد:" دکتر ایرج افشار در سال 1340  راه را برای کتابداری مدرن هموار کرد و پلی بین کتابداری سنتی و کتابداری نوین بوجود آورد. زمانی که در رشته کتابداری تحصیل می‌کردم، سنتی‌ها دانشجویان کتابداری را تحقیر می‌کردند و معتقد بودند ما از گذشته کتابداری بی‌خبر هستیم. افشار کاری کرد که کتابداری نوین در دهه 40 مورد قبول کتابدارهای سنتی قرار بگیرد.

فانی افزود: در کار فهرست مقالات فارسی نیز تمام هم و غم خود را به کار گرفت و 6 جلد به همت ایشان به چاپ رسید و جلد 7 که آخرین آرزوی ایرج افشار بود توسط مرکز دایرة المعارف اسلامی چاپ شد."

در ادامه دانشجویی از کشور ژاپن که در تهران به تحصیل مشغول بود، درباره راهنمایی های بی دریغ استاد گفت:" زمانی که برای دریافت کتاب به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران مراجعه کردم مسئول کتابخانه به علت نداشتن کارت عضویت اجازه استفاده از کتابخانه را نداد. با کمک دکتر افشار توانستم وارد کتابخانه شده و  از کتاب مورد نظرم را استفاده کنم. در آن زمان وی را نمی شناختم. بعدها از دوستان هم دانشگاهی خود متوجه شدم که ایشان رئیس کتابخانه بودند. از آن زمان همیشه برای راهنمایی گرفتن و سوالات خود به ایشان مراجعه می کردم و  ایشان همیشه پذیرای دانشجویان بودند. اولین مقاله خود را که به حضورشان بردم هیچگاه فراموش نمی کنم که گفتند: " حتما چاپ می کنم" ایشان اولین خواننده مقاله بنده بودند و مشوق کار در زمینه کتاب آرایی و کتابشناسی بودند."

هوشنگ دولت‌آبادي پزشك ايرج افشار، از خاطرات سفرهای درون مرزی  با دکتر افشار گفت و خصوصیات اخلاقی ایشان را اینگونه بیان کرد:" زمانی که در شهری از توابع تربت جام  اقامت داشتیم در هتل شهرداری شب را گذراندیم و صبح زمانی که خواستیم از هتل خارج شویم در هتل قفل بود منتظر ماندیم تا مسئول هتل آمد و در را باز کرد. علت کار را که جویا شدیم حمله راهزن ها را بیان کرد و برای اینکه اموال از دست آنها محفوظ بماند در را قفل کردند. از همراهان عده ای ناراحت شدند و ایرج افشار فقط خندید. ایشان هیچوقت از خود نگفت و همیشه دوستی واقعی بود. در طول 60 سال دوستی با ایرج، وی را تاریخ مجسم می دانم که هیچ واقعه تاریخی را ابدی نمی دانست."

در مراسم بزرگداشت استاد ایرج افشار، سید کاظم موسوی بجنوردی رئیس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، حجت‌الاسلام رسول جعفریان رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام سید محمود دعایی مدیر موسسه اطلاعات، حجت‌الاسلام سید مصطفی محقق داماد رئیس هیأت مدیره بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، علي دهباشي، هرمز همايون‌پور، رضا داوری اردکانی، فتح‌الله مجتبایی، احمد اقتداری، احمد منزوی، سید علی موسوی گرمارودی، هرمز همایون‌پور، ، هوشنگ دولت آبادی، فتح‌الله مجتبایی، عبدالحسین آذرنگ، احسان نراقی، ژاله آموزگار، احمد مسجد جامعی، عباس عبدی، غلامحسین کرباسچی، علي موسوي گرمارودي،  نوش‌آفرین انصاری، رئیس هیأت مدیره شورای کتاب کودک، پوری سلطانی عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، ماندانا صدیق بهزادی عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، دکتر زهرا شادمان عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، کامران فانی عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سید ابراهیم عمرانی، رئیس کتابخانه مرکزی پردیس علوم دانشگاه تهران، سید کاظم حافظیان رضوی، عضو هیأت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و دیگر دوستان و اعضای خانواده مرحوم افشار حضور یافتند.

اختتامیه برنامه با پخش سرود " ای ایران" گرمابخش مجلس شد و مراسم یادبود از استاد ایرج افشار در ساعت 18:45 به پایان رسید ولی حکایت از بزرگی، دانش و گشاده دستی آن مرد فرزانه و سخن از آثاز وی همچنان باقیست.

روحش شاد و یاد و خاطره اش همیشه گرامی.

خبرنگار: سمیه مردمی