مرکزی تخصصی در ایران متولی امر کتاب‌پژوهی شود

به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست «پژوهش در باب کتابها و مطبوعات چاپ سنگی و سربی در ایران: پیشینه، چشم انداز و چالشهای پیش رو» رأس ساعت 16:15 روز چهارشنبه مورخ 21 اردیبهشت 1390 آغاز گردید.

سخنرانان این نشست الريش مازرولف، پژوهشگر حوزه آثار تاريخي چاپي، سيد فريد قاسمي، محقق حوزه تاريخ مطبوعات ايران، علي بوذري و محمد غلامي جليسه بودند.

نخست الریش مارزلف گفت: تا چندی قبل اهمیت بسیاری به این موضوع داده نمی شده است. شاید می توان گفت اولین بررسی تاریخ چاپ در کشورهای خاورمیانه از آل اف لر در مقالات اسلامیکا و ایرانیکا به چاپ رسید. همچنین اثر «تاریخ چاپ در ایران به زبان فارسی» توسط نویسنده روسی، خانم شگلووا در این زمینه منتشر شد.

وی افزود: برای بررسی این موضوع مرحله اول درک تاریخ چاپ کتابهای ایرانی در دنیا می باشد. نکته جالب این است که کتابهایی که خاورشناسان غربی از ایران خریدند به همان صورت بردند و در قفسه های مخصوص گذاشتند و از آنها نگهداری می کنند و متأسفانه هنوز به طور کامل شناسایی نشده است. مجموعه های بسیار نفیسی در کتابخانه سلطنتی برلین که الان کتابخانه ملی برلین شده است موجود است، در بخش زبانهای خاورمیانه در پاریس، در کتابخانه بریتانیا، رم، سوئیس و شاید هم اسپانیا، بیشتر این کتابها دست نخورده باقی مانده و یک منبع ارزنده برای درک تاریخ چاپ در ایران می باشد.

مارزلف ادامه داد: کتابی با عنوان «تصویرسازی در کتابهای چاپ زبانهای فارسی» در حدود 10 سال پیش به نگارش درآورده ام و این را مدیون استاد بزرگ انگلیسی بیسل رابینسون که مسئول بخش هنر اسلامی در موزه ویکتوریا البتس لندن بود، می دانم. زیرا وی اولین کسی بود که به هنرهای زمان قاجار اهمیت داده است.

در ادامه سید فرید قاسمی، نويسنده و پژوهشگر تاريخ مطبوعات ايران، در مورد مطبوعات دوره قاجار بیان کرد: سال 1252 قمری، پیش شماره اولین نشریه ایران منتشر شد و در سال 1253 قمری اولین شماره اولین نشریه ایران که تقریباً به سال خورشیدی می شود اردیبهشت 1215 به چاپ رسید. 60 سال قبل از اینکه این نشریه در ایران منتشر شود، اولین ستون نشریات فارسی در هند منتشر شد. علت مقاومت دست اندرکاران مطبوعات در رابطه با چاپ سربی را در نفوذ خوشنویسان می توان یافت. از اولین افراد ایرانی که راجع به مطبوعات ایران تحقیق کردند می توان به میرزا علی محمد مجیرالدوله شبانی کاشانی، عبد المحمد چهرنمای ایرانی، محمدعلی تربیت اشاره کرد.

وی افزود: از سه  ایرانی که در ابتدا کار فهرست نگاری مطبوعات را دنبال کردند، کار محمد علی تربیت سرانجام گرفت که وی کتاب را به ادوارد براون فرستاد و او نیز بر آن حواشی نوشت و در خارج به زبان انگلیسی چاپ شد و سپس به فارسی برگرداند و مشهور شده به کار ادوارد براون؛ در حالی که کار اصلی را آقای محمد علی تربیت انجام داده است. سپس می رسیم به کار بزرگ مرحوم محمد صدر هاشمی که کار یک سازمان بزرگ را انجام داده است و به خاطر تدوین تاریخ جراید و مجلات ایران 4 جلدی بینایی خود را از دست داد.

قاسمی در ادامه گفت: در مجموع برای تاریخ فهرست نگاری سه دوره را می توان نام برد؛ دوره 1330 تا 1360 که مربوط می شود به کار تاریخ نگاری های عمومی که از فعالین این دوره مرحوم مسعود برزین بودند. همچنین فهرست های متنوعی از کتابخانه دانشگاه تهران به همت مرحوم استاد ایرج افشار و کتابخانه ملی منتشر شد. دوره 1360 تا 1370 کوششهای اندکی را شاهدیم. دوره 1370 تا 1390 خورشیدی دوره ای پربار می باشد، فهرست های عام، توصیفی و تحلیلی، فهرست عمومی و تخصصی و غیره منتشر شدند. همچنین مجله صنعت چاپ، مجله رسانه، مقالات گرانقدری در حوزه چاپ دارند.

وی تصریح کرد: متأسفانه ما در ایران مرکز کتاب پژوهی نداریم که وجود آن الزامی می باشد. پایان کار کتاب پژوه شروع کار کتاب گزار می باشد. جنس کار مطبوعات سرعت و جنس کار کتاب پژوه دقت می باشد که اینها می بایستی در آخر با یکدیگر تلفیق گردند. امیدوارم به همت دوستان کارهایی که هنوز به سرانجام نرسیده اند انجام گردد.

در ادامه این نشست، علی بوذری آماری در رابطه با پژوهشهایی که تاکنون در رابطه با کتابهای چاپ سنگی و سربی انجام شده است، ارائه داد: در بخش «فهرست»، کتاب مرحوم خان بابا مشار اولین کتابی می باشد که تمام کتابهای چاپی ایران را فهرست کرده و از نظر چاپ سنگی و سربی نیز تقسیم بندی شده است. در بخش «تاریخ نگاری چاپی»؛ زنده یاد ایرج افشار با کتاب «سیر کتاب در ایران» در سال 1344 موضوع چاپ کتاب در ایران و جهان را مطرح می کنند. همچنین کتاب خانم شگلووا، پژوهشگر روسی کتاب های چاپ سنگی ایران را بررسی کرده است  که توسط خانم پروین منزوی بعد از 30 سال به فارسی منتشر شده است. در بخش «تصاویر چاپ سنگی»؛ کتاب آقای مارزلف بوده است که در سال 2001 چاپ شده است و که تاکنون به زبان فارسی  برگردانده نشده است. در بخش «آموزش تکنیک چاپ سنگی»؛ کتاب «چاپ سنگی» نوشته دمیرچی و کتاب لیتوگرافی نوشته همایون سلیمی را می توان نام برد. سعید نفیسی نیز نخستین پژوهشگر ایرانی است که بر روی تاریخ نگاری تصاویر چاپ سنگی کار کرده است.

دیگر سخنران این نشست، مجید غلامی جلیسه گفت: چهار خلاء شناخت موضوع، انتخاب موضوع، شیوه تحقیق و ارائه تحقیق در حوزه تاریخ نگاری چاپ در ایران وجود دارد. متأسفانه دانشجویان و اساتید، حاضر نیستند تحقیق میدانی انجام دهند اما برای رفع مشکلات اولاً یک عزم ملی و مدیریت مناسب و سازماندهی مطلوب نیاز است.

نشست «پژوهش در باب کتابها و مطبوعات چاپ سنگی و سربی در ایران: پیشینه، چشم انداز و چالشهای پیش رو» در ساعت 17:40 به پایان رسید.

نشست مذکور در کارنامه نشر سرای اهل قلم بیست و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

خبرنگار: خدیجه عروجی