همایش سراسری «اخلاق علمی» به کار خود پایان داد

به گزارش خبرنگار لیزنا، همایش سراسری «اخلاق علمی» رأس ساعت 8:30 همایش با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی آغاز گردید. سپس دکتر محمدمهدی خدایی، ریاست دانشگاه رازی به ایراد سخنرانی در رابطه با علم و اخلاق علمی پرداخت.

در ادامه حجت الاسلام فرهادزاده، رئیس دفتر مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، به تبیین واژه علم و جایگاه آن در جامعه و هم‌چنین نگاه به علم و عالم پرداخت. وی خاطرنشان ساخت نگاه ما به علم و عالم باید نگاه به مخلوق باشد نه پدیده.

سپس کلیپی از مقام معظم رهبری در رابطه با علم و ارزش آن پخش گردید.

دکتر مظفر چشمه سهرابی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی کرمانشاه و عضو هیأت علمی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان به عنوان دبیر علمی همایش، ضمن عرض خیرمقدم به حضار، به تبیین چرایی برگزاری همایش پرداخت.

وی ضمن اشاره به آثاری که اخیراً در حوزه اخلاق علمی در کشور به چاپ رسیده، مراکز، انجمن‌ها و دانشگاه‌هایی را که در این حوزه به فعالیت می‌پردازند را برشمرد.

دکتر چشمه سهرابی با توجه به به محتوا و محورهای همایش، همایش را کارگاه آموزشی نیز دانست.

وی باتوجه به فعالیت‌های کمیته اخلاق علمی و حرفه‌ای انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی کرمانشاه و تجارب خویش در حوزه اخلاق علمی، پیشنهاداتی را به این شرح عنوان نمود: 1. منشور ملی اخلاق علم و فناوری تدوین شود؛ 2. کمیته ملی اخلاق علم و فناوری تشکیل گردد؛ 3. دو واحد درسی با عنوان اخلاق علمی به سرفصل های ارشد و دکتری اضافه گردد؛ 4. هیأت منصفه اخلاق علم و فناوری در کشور تشکیل شود.

دکتر چشمه سهرابی، در پایان از ریاست دانشگاه رازی، جناب آقای دکتر خدایی با توجه به جایگاه ویژه ایشان تقاضا کرد این پیشنهادت را – که برای کشور ضروری و لازم است– به وزیر محترم علوم منتقل نمایند.

با سخنرانی دکتر مهدی محقق در باب بنیان‌های اخلاق علمی افتتاحیه همایش به پایان رسید. دکتر محقق در سخنان خود، ضمن بحث از رشته‌های مختلف علوم و نویسندگان و آثار برجسته در هر رشته، جایگاه اخلاق را در تقسیم‌بندی علوم، بیان نمود.

پس از پذیرایی میان وعده، سخنرانی‌های نوبت صبح با حضور دکتر خدایی و دکتر نوذر قنبری به عنوان هیأت رئیسه آغاز گردید.

در این بخش ابتدا دکتر ابراهیم افشار زنجانی، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه اصفهان، در باب اخلاق نقد علمی مطالبی را ارائه کرد.

وی گفت: "نقدنویسی در توسعه علم نقش بسزایی دارد. یک نقد خوب مثلثی را تشکیل می‌دهد که اضلاع آن موضوع (در رأس)، اثر و نویسنده است که خواننده در میان این مثلث قرار می‌گیرد."

از نظر وی ترتیب ارائه بخش‌های یک نقد منضبط، آشنا کردن خواننده با موضوع اثر و اهمیت آن؛ شناساندن نویسنده/ نویسندگان؛ و پرداختن به خود اثر است. داوری در مورد قوت‌ها و ضعف‌های اثر باید شامل ساختار؛ محتوا؛ زبان و بیان و سایر جنبه‌ها باشد. داوری‌ها باید به شواهد برگرفته از متن، مبتنی باشد. منتقد هم باید در قبال خواننده نقد متعهد باشد و هم در قبال صاحب اثری که نقد می‌شود.

دکتر افشار بیان کرد: "ادب زبان نقد پروا در به کار بردن واژه‌ها و تعبیرهاست. موضوع مهم در اخلاق علمی پرهیز از دستکاری عواطف خواننده با پیش گرفتن زبان مدح بی دلیل یا تحقیر و تخفیف است."

سخنران بعدی، دکتر منصور رضایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، با تشبیه پژوهش به یک ماهی که سر، تنه و دمی دارد و ضمن تشریح مراحل مختلف پژوهش، اخلاق را در هر مرحله توضیح داد.

وی افزود: منظور از سر، اولویت‌های پژوهش است، تنه طرح پژوهش، مرحله اجرا و گزارش نهایی است و منظور از دم، کاربرد یا کاربست پژوهش است که توجه به همه این مراحل در انجام پژوهش امری الزامی است.

دکتر رضایی هم‌چنین تاریخچه اخلاق در پژوهش را شرح داده و سخنرانی خود را با این جملات که «اصل رعایت اخلاق در پژوهش، رعایت حرمت انسان، حقوق و آزادی اوست و اخلاق رفتار درستی است که بر پایه شناخت ذهنی و باورهای درونی و قلبی انجام می‌شود و رفتار ظاهری بدون باور قلبی نیست» به پایان رساند.

دکتر بیژن حاجی عزیزی، عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان نیز سخنران بعدی همایش در این بخش بود که سخنان خود را با عنوان «اخلاق پژوهش: رعایت قواعد اخلاقی در پژوهش‌های علمی» ارائه نمود.

دکتر حاجی عزیزی، ضمن بیان مفهوم اخلاق و اخلاق حرفه‌ای، چگونگی رعایت اخلاق در مراحل مختلف پژوهش را شرح داد.

وی گفت: "رعایت و یا عدم رعایت قواعد اخلاقی، ضمانت اجراهایی دارد که عبارت‌اند از: ضمانت اجراهای حقوقی؛ ضمانت اجراهای اداری؛ و اقدامات خاص نشریات مختلف."

با صرف ناهار و اقامه نماز برنامه همایش در صبح به پایان رسید.

برنامه بعدازظهر همایش در دو بخش به شرح ذیل ادامه یافت.

در بخش اول سه سخنرانی با حضور دکتر سعید جلالی هنرمند و دکتر فرید قنبری به عنوان هیأت رئیسه ارائه شد.

سخنران نخست دکتر یزدان منصوریان، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه تربیت معلم تهران بود که به ارائه مقاله خود با عنوان «اخلاق داوری علمی: اصول نانوشته در اخلاق داوری علمی» پرداخت.

دکتر منصوریان با مروری بر تعریف داوری و دشواری‌های آن، ضرورت و اهمیت توجه به داوری در انتشارات علمی، ویژگی‌های مطلوب داوران آثار علمی، ملاحظات اخلاقی در مراحل مختلف داوری و مسئولیت اخلاقی مجلات را در فرایند داوری توضیح داد.

وی هدف از داوری آثار علمی را بهبود کیفیت و ساختار این آثار عنوان کرد.

«اخلاق علمی تطبیقی» عنوان سخنرانی دکتر فریده عصاره، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز بود.

دکتر عصاره اظهار داشت: "هدف نهایی علم، بهینه سازی زندگی انسان است. رسیدن به این هدف از کانال عمل به اصول اخلاقی میسر است. هدف نهایی پژوهش، علم است، اما پژوهش بدون رعایت اصول اخلاقی به توسعه علم به معنای واقعی منتهی نمی‌شود. بنابراین علم برابر با پژوهش به علاوه اخلاق است."

وی با تعریف اخلاق علمی و شرح اخلاق در علم، تاریخچه پیدایش اخلاق و بیانیه‌های جهانی در اخلاق علمی، اخلاق علمی را در آمریکا، انگلستان؛ استرالیا و ایران برشمرد و در ادامه سایت‌های مهم اخلاق علمی، پزشکی و مهندسی را معرفی نمود.

در ادامه با توجه به عدم حضور جناب آقای دکتر عباس حری به سبب کسالتی که برای ایشان پیش آمده بود، دکتر منصوریان به ارائه مقاله ایشان با عنوان «اخلاق نگارش علمی» پرداخت.

در بخش دوم از سخنرانی‌های بعداظهر نیز، سه سخنران با حضور دکتر علی بیدمشکی پور و دکتر بابک ایزدی به عنوان هیأت رئیسه به ارائه مقاله خود پرداختند.

سخنران نخست این بخش دکتر نوش آفرین انصاری بود که با توجه به سابقه طولانی در امر تدریس، اخلاق تدریس را بیان نمود.

وی اخلاق را همان پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک دانست و به شرح هر یک از این موارد در امر تدریس پرداخت.

انصاری افزود: "اخلاق تدریس جمعی است که می‌توان با تدوین اصول و قوانین مختص به آن، به رعایت آن پرداخت. اخلاق تدریس باید توسط خود اساتید سنجش شود. "

سخن پایانی وی اشاره به این امر بود که بهتر است اخلاق در دانشگاه‌ها به درس اخلاق تبدیل نشود که نیازمند نمره، استاد و کتاب و جزوه باشد. این مسأله منجر به قربانی کردن اخلاق می‌شود. از کودکی باید به بنیان‌های اخلاقی اندیشید. از رسمی کردن اخلاق در چارچوب درس در دانشگاه‌ها باید پرهیز نمود.

در ادامه دکتر عبدالحسین آذرنگ که صاحب آثار مختلفی در حوزه نشر هستند، اخلاق نشر علمی را تبیین نمود.

دکتر آذرنگ گفت: "نشر سه پایه اصلی دارد که عبارت‌اند از پدیدآورنده، خواننده و پل میان این دو که روزگاری چاپگر بود، بعد ناشر، فناوری و ... شد. در بحث اخلاق توجه به هر سه پایه و منافع و مصالح هر سه الزامی است. "

وی سخنان خود را با تعریفی از نظام اخلاقی در نشر، آزادی بیان نشریات و روند بیان و رشد اخلاق در حوزه نشر ادامه داد.

پایان بخش سخنرانی‌های همایش، ارائه سخنرانی دکتر چشمه سهرابی با عنوان «بداخلاقی‌های علمی» بود.

دکتر چشمه سهرابی با تعریف اخلاق علمی، انحراف از علم و علل و ریشه‌های آن را بیان نمود. سپس با برشمردن نمونه‌های مختلفی از تقلب‌های علمی در ایران و خارج از کشور، انگیزه‌های تقلب و سرقت علمی را شرح داد.

وی با اشاره به نظارت بر اخلاق در مراحل مختلف پیشگیری، کشف و تنبیه، نرم‌افزارها و ابزارهای مختلف کنترل سرقت علمی را معرفی نمود و در ادامه به تبیین بداخلاقی‌های علمی در مراحل نگارش و پژوهش، داوری علمی و چاپ و نشر پرداخت.

لازم به ذکر است بعد از هر سخنرانی، به مدت 10 دقیقه جلسه پرسش و پاسخ برگزار گردید.

در پایان، دکتر هومن سالاری، مدیر امور پژوهشی دانشگاه رازی به عنوان دبیر برگزاری، قطعنامه پیشنهادی همایش را قرائت نمود. این قطعنامه در 5 بند مورد بحث و بررسی و در نهایت رأی گیری حضار قرار گرفت. لازم به ذکر است یکی از بندهای همایش مورد تصویب حضار قرار نگرفت. قطعنامه در نهایت جهت پیشنهاد به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارائه خواهد شد.

همایش در ساعت 19 به کار خود پایان داد.

گفتنی است، مجموعه مقالات همایش به زودی توسط انتشارات دانشگاه رازی منتشر خواهد شد.

خبرنگار: شیوا یاری