قرار نیست هر پایان‌نامه الزاماً منجر به تولید مقاله شود

به گزارش خبرنگار لیزنا، هفتمین نشست سردبیران نشریات کتابداری و اطلاع رسانی ایران روز سه شنبه مورخ 13 دی 1390 در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران برگزار شد.

این جلسه درساعت 14:30 با تلاوت قرآن آغاز شد و دکتر فاطمه فهیم نیا، رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، به عنوان میزبان این نشست به حاضران در  جلسه خوش آمد گفت.

در ادامه دکتر سعید رضایی شریف آبادی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران، ضمن خوشامدگویی و تشکر از حضور شرکت کنندگان دستور جلسه را قرائت کرد.

در نخستین سخنرانی این نشست دکتر سید امید فاطمی، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و مدیر مسئول فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات، درخصوص «سامانه مدیریت یکپارچه نشریات رایا سمین» سخن گفت. وی در سخنان خود به شش نکته اصلی به کار رفته در طراحی این سیستم در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران اشاره نمود که عبارتند از: «درگاه واحد پژوهش به عنوان ارائه دهنده خدمات متنوع به موسسات و ارتباط بین کلیه سامانه‌ها از طریق این درگاه واحد»، «نمونه سیستم ثبتی در فرآیند پایان‌نامه»، «دسترسی به اقلام اطلاعاتی متنوع و ارتباط بین آنها»، «طرح سهام (سامانه هوشمند اشتراک منابع)»، «نکات کلیدی در تحقق اهداف سامانه‌ها مثل حق مالکیت، توجه به مسأله اعتبار و غیره»، «سامانه جامع مدیریت پژوهش شامل مدیریت پایان‌نامه‌ها ، همایش‌ها ، ایده‌ها، خلاقیت‌ها و نشریات».

دکتر سید امید فاطمی در ادامه به تشریح قابلیت‌های دیگر این سامانه پرداخت که بخشی از آن‌ها عبارتند از: «امکان تجمیع اطلاعات افراد و سازمان‌ها و امکان ارائه رزومه علمی افراد و سازمان‌ها»، «امکان تعریف سطوح دسترسی مختلف برای افراد»، «اتصال به شبکه اجتماعی «انجمن» (اجتماع نخبگان جامعه، محققان و نوآوران) و استفاده از امکانات این شبکه»، «ایجاد پرونده الکترونیکی برای نویسنده، داور، مقاله، نشریه و سازمان»، «امکان انتخاب داور از بین پژوهشگران کشور با استفاده از سیستم مدیریت منابع ».

سپس آقای عظیمی، عضو هیأت علمی داشگاه شهید چمران اهواز، درخصوص سامانه نشریات این دانشگاه گفت: "این سامانه بیشتر رویکرد اطلاع رسانی دارد و این سامانه در سه بعد پوشش فعالیت‌های اجرایی، اطلاع رسانی و قابلیت استفاده برای کاربران عادی طراحی شده است."

دکتر محمدرضا قانع، مدیر آموزش و همایش‌های پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، به توضیح سامانه این مرکز پرداخت و به قابلیت های آن به وجود مقالات به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی اشاره کرد.

در ادامه این نشست، دکتر سعید رضایی شریف آبادی این سوال را مطرح کرد که «چرا گاهی یک مقاله به طور همزمان در چندین مجله چاپ می شود و چگونه می‌توان از تکرار این مسأله جلوگیری کرد؟»  که هر یک از اساتید به بیان دیدگاه های خود در این زمینه پرداختند:

دکتر عبدالحسین فرج پهلو، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: این مسأله چندین علت می تواند داشته باشد: ممکن است این مشکل از خود مجله، نویسنده و عوامل بیرونی از جمله افزایش تعداد دانشجو ناشی شود. وی برای حل مسأله مذکور پیشنهاد ایجاد یک پایگاه داده از مقالات را ارائه کرد که این پایگاه در اختیار همه باشد تا قبل از چاپ، مقاله مورد نظر در این پایگاه بررسی شود.

دکتر رحمت الله فتاحی، سردبیر فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات، گرفتن تعهد از مسئول مقاله را برای حل مسأله مطرح و پیشنهاد کرد علاوه بر این تعهد مجله‌ها می‌توانند فهرستی از عناوین مقالات دریافتی را قبل از انتشار بدون نام مولفان در سایت خود قرار دهند. دکتر فریده عصاره، مدیر مسئول نشریه مطالعات كتابداري و علم اطلاعات در ادامه پیشنهاد ایشان بیان کرد: "در کنار این تعهد باید جزایی نیز برای خاطی در نظر  گرفته شود و اینکه هر مجله یک زمان رسیدگی مثلاً سه ماه برای بررسی مقاله اختصاص دهد و بعد از سه ماه دانشجو حق داشته باشد مقاله را به مجله دیگری ارسال کند."

دکتر محمدرضا قانع، اظهار داشت: "داوران ما، داوران تخصصی نیستند و باید داوران در یک حوزه خاص به داوری بپردازند."

سپس دکتر یزدان منصوریان، عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تربیت معلم تهران، پیشنهاد کرد: "این مسأله همچون مثلثی است که ضلع نخست آن به دانشگاه، ضلع دوم به مجله‌ها و ضلع سوم به پدیدآورندگان آثار ارتباط دارد. در ابتدا دانشگاه‌ها و گروه‌های آموزشی نباید دانشجویان را ملزم به ارائه مقاله مستخرج از پایان‌نامه کنند. زیرا قرار نیست هر پایان‌نامه الزاماً منجر به تولید مقاله شود. در ضلع دوم این مثلث مجله‌ها قرار دارند که باید پس از دریافت مقاله حتماً اعلام وصول آن را برای نویسنده ارسال کند و گام به گام مراحل بررسی و نتیجه داوری مقاله را به پدیدآور اطلاع دهند. در نهایت باید به پدیدآورندگان آثار نیز اهمیت «اخلاق علمی» را یادآور شویم. زیرا یکی از مصادیق اخلاق علمی همین است که نویسنده نمی‌تواند یک اثر را همزمان برای چند مجله ارسال کند. ضمناً اگر حجم و تعداد مقالات مستخرج از پایان‌نامه‌ها به حدی است که مجله‌ها به دلیل کمبود امکانات نمی‌توانند تمام این آثار را منتشر کنند، هر یک از آن‌ها می‌توانند بخش جداگانه‌ای را برای انتشار مقالات مستخرج از پایان‌نامه پیش‌بینی کنند و برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها این آثار را فقط به صورت آنلاین در سایت خود منتشر سازند. البته لازم است که مجله با صدور گواهی لازم برای این مقالات ارزش برابر این آثار را در مقایسه با آثار چاپ شده تایید کند، تا پدیدآورندگان بتوانند از امتیاز انتشار چنین مقاله‌هایی بهره‌مند شوند. "

دکتر نجلا حریری، سردبیر فصلنامه نظام ها و خدمات اطلاعاتی در پاسخ به مسأله مطرح شده اظهار داشت: "بعضی مسائل راه حل ساده‌تری دارند، به نظر می رسد اگر استاد راهنما با دانشجو در ارتباط باشد و بعد از ارائه پایان‌نامه اش نیز دانشجو را حمایت کند و کار خود را تمام شده تلقی نکند و مقاله دانشجو را نیز مدیریت کند، این مشکل حل شود."

دکتر فهیمه باب الحوائجی، مدیر مسئول فصلنامه نظام ها و خدمات اطلاعاتی نیز رها نکردن دانشجو را نکته مهمی دانست و اینکه باید بین مجله و  نویسنده تعامل برقرار شود.

دکتر مرتضی کوکبی، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز، این مسأله را مطرح کرد که آیا واقعا این عمل را  می توان یک عمل غیر اخلاقی دانست، در شرایطی که دانشجو تحت فشار است؟ دکتر قانع در جواب وی اظهار داشت: "قطعا این کار غیر اخلاقی است چرا که معمولاً دانشجویان کارهایشان را به دقیقه نود موکول می کنند و اینکه برای این کار جزایی که باید در نظر گرفته شود این است که مثلاً یک سال نتوانند مقاله چاپ کنند."

دکتر احمد شعبانی، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه اصفهان و نماینده نشریه مدیریت اطلاعات سلامت، گفت: "در سالهای اخیر فقط چند مورد تخلف مشاهده شده است که و از جمله دلایل آن را می‌توان نبود تعامل لازم در این زمینه دانست."

وی در ادامه اظهار داشت: "سردبیران سایر مجلات را بررسی نمی‌کنند و ارکان مجله ضعیف است و مجلات اصلاً هیچ گونه عامل تشویق برای دانشجو ایجاد نمی کنند. باید برای دانشجو نیز حقی قائل شویم و مجله باید مدیر داخلی قوی داشته باشند و البته باید تأکید کنم که این موضوع چندان هم حاد نیست."

در پایان دکتر رحمت الله فتاحی، به جمع‌بندی نظرات مطرح شده پرداخت و گفت: "ما باید کاملا مشخص سازیم که چه نوع مقاله‌ای می‌پذیریم و همینطور در سیستم‌های آنلاین مراحل داوری مقاله نیز گنجانده شود."

در این نشست به طور شفاهی مقرر شد که هشتمین نشست در اردیبهشت سال 91 در شهر شیراز و به میزبانی مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری برگزار گردد.

هفتمین نشست مشترک سردبیران نشریات نشريات كتابداري، اطلاع‌رساني و مطالعات آرشيوي و هیأت مدیره انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران در ساعت 17 به کار خود پایان داد.

گفتنی است، سلسله نشست‌هاي سردبيران نشريات تخصصي كتابداري در دانشگاه تهران با هدف رفع مشكلات و چالش‌هاي حوزه كتابداري به ويژه در بخش نشريات به همت انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران تشکیل می شود.

خبرنگار: راضیه محمدزاده