در سالهای اخیر با توجه به افزایش جذب دانشجو در تمام رشته ها و مقاطع تحصیلی بویژه تحصیلات تکمیلی تعداد دانش آموختگان در این مقاطع افزایش چشمگیری داشته است که در کنار آن نیاز است که به بازار کار آن توجه شود. رشته کتابداری و اطلاع رسانی (علم اطلاعات و دانش شناسی) نیز در میان صدها رشته تحصیلی نیز از این امر مستثنی نبوده است. حال آنکه از زمان آغاز دوره های آکادمیک برای این رشته در ایران, کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی به عنوان محلهای اصلی اشتغال برای دانش آموختگان این رشته به عنوان متخصصان اطلاعات و کتابداران محسوب می شده است که می توانند به صورت حرفه ای در آن مشغول به کار شوند؛ لیکن در سالهای گذشته شاهد بوده ایم که این امر حتی در بسیاری از کتابخانه های بزرگ کشور برای دانش آموختگان این رشته فراهم نشده است و در میان حرفه مندان این حوزه گلایه های زیادی را شاهد هستیم.

لیزنا در صدد است با طرح این موضوع و کنکاش درباره آن زوایای نهان و آشکار این موضوع را در جامعه علم اطلاعات و دانش شناسی با همکاری استادان، شاغلان، دانش آموختگان و دانشجویان آن بررسی نماید.

به همین منظور سراغ چندین نفر از دانش آموختگان این رشته رفتیم و درباره انگیزه‌های تحصیلی شان در این رشته و رضایتمندی آنها از شغل ایشان و همینطور علت بیکاری آنها سوال کردیم. تلاش شد تا شاغلان و غیرشاغلان به سوالات پاسخ دهند.  پاسخ پرسشها در ادامه آمده است شما نیز می توانید برای بهتر شدن بحث در بخش نظرات، لیزنا را یاری نمائید.

پرسشها :

1. با چه انگیزه ای دوره تحصیلی خود را در رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) گذراندید؟

2. آیا در حال حاضر مشغول به کار در حوزه رشته تحصیلی خود هستید؟

3. در صورتی که پاسخ سوال 2 مثبت است بفرمائید چه مدت پس از فارغ التحصیلی مشغول به کار شدید؟

4. رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) چقدر شما را از نظر مهارتی و علمی برای ورود به بازار کار توانمند ساخته است؟

5. در صورتی که پاسخ سوال 2 منفی است بفرمائید به نظر شما علت چیست؟

6. دیدگاه شما پس از ورود به بازار کار رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) چه تغییری کرده است؟ آیا تحصیل در این رشته را به فردی پیشنهاد می کنید؟

7. به طور کلی به نظر شما مشکل بازارکار رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) چیست؟

1-7. مدیران غیر حرفه ای

2-7. نا آشنایی مدیران با رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی)

3-7. مطابقت نداشتن مهارت های مورد نیاز بازارکار با مهارت های کتابداران فارغ التحصیل

4-7. موارد دیگر ( لطفا به این بخش صریح و بدون حاشیه پاسخ بدهید)

8. چه توصیه‌ای به کسانی که می‌خواهند وارد بازار کار رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) شوند، دارید؟

الهه حسینی: تحصیل در این رشته را به هیچ فرد دیگری توصیه نمی کنم

الهه حسینی، کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی از دانشگاه الزهرا (س) است. وی درباره انگیزه اش برای تحصیل در رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) می گوید: در سال 1383 ضمن پذیرفته شدن در رشته "مترجمی زبان فرانسه" و "کتابداری" و مشورت با متخصصان این دو حوزه ترجیح دادم رشته کتابداری را انتخاب کنم و یکی از دلایل توجیهی که اساتید داشتند بازار کار مناسب این رشته بود. در طول دوران تحصیل هم با انگیزه اینکه نسبت به باقی دوستانم بتوانم در آینده موقعیت مرتبط بهتری در این رشته داشته باشم، سعی کردم  تلاش و فعالیت کافی داشته  باشم که متأسفانه تمام تصورات اشتباه بود و تحصیل در این رشته را به هیچ فرد دیگری توصیه نمی کنم.

وی درباره وضعیت اشتغالش می افزاید:  متأسفانه در حوزه رشته تحصیلی ام موفق به کار نشده ام. با وجود اینکه جزء دانشجویان نمونه و استعداد درخشان این رشته هستم.

او معتقد است که تنها 70 درصد رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) وی را از نظر مهارتی و علمی برای ورود به بازار کار توانمند ساخته است و می افزاید: به طور کلی، با توجه به گستردگی مباحث موجود در این زمینه و قدیمی بودن برخی سرفصل ها و تئوری بودن اکثر مطالب و البته عدم مطالعه برخی از دانشجویان برای کسب اطلاعات بیشتر در موضوعات مورد بحث در زمینه های مختلف مرتبط بعد از اتمام تحصیل، فارغ التحصیلان از مهارت های  کاربردی کافی برخوردار نیستند.

وی درباره علت اینکه تاکنون در حوزه رشته تحصیلی اش موفق به یافتن شغل مناسب نشده است می گوید: ناشناخته بودن رشته کتابداری در سطح جامعه، اهمیت ندادن و تفاوت قائل نشدن برای دانش آموختگان ممتاز و برتر و ضابطه مند نبودن انتخاب کارکنان در مراکز مختلف از علت های اصلی بیکاری در این حوزه می باشد.

الهه حسینی درباره دیگر دلایل نبود بازار کار مناسب در رشته تصریح می کند: ناشناخته بودن و گنگ بودن رشته کتابداری برای مدیران، ضابطه مند نبودن انتخاب کارکنان در مراکز مختلف، تعداد کم و فعال نبودن کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در ایران، به کارگیری دانشجویان رشته های دیگر به جای دانشجویان رشته کتابداری، دیدگاه اشتباه برخی مدیران که همه افراد با گذراندن دوره های کوتاه آموزشی  قادر خواهند بود وظایف تخصصی یک کتابدار را فرابگیرند ، عملکرد نامطلوب و ضعف ساختاری سازمان ها و مراکز مرتبط  ( مانند نهاد کتابخانه های عمومی و برخی پژو هشکده ها) ، مطابقت نداشتن مهارت های مورد نیاز بازارکار با مهارت های کتابداران فارغ التحصیل، عدم وجود تناسخ میان تحصیلات آکادمیک با فرصت روز شغلی، ، عدم وجود شورای صنفی رشته، ناکارآمد بودن انجمن کتابداری به عنوان یک شورای صنفی، عدم جذب کتابداران از سوی نهادهای دیگر مانند بانک ها.

و در پایان توصیه او به کسانی که می‌خواهند وارد بازار کار رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) شوند: به روز نگه داشتن اطلاعات تخصصی شان بخصوص در زمینه فعالیت کاری  مورد نظر خود از طریق شرکت در همایش ها و کارگاه های آموزشی که به همت انجمن  کتابداری و اطلاع رسانی و انجمن های دانشجویی برگزار می شود و نیز تلاش برای تسلط بر زبان انگلیسی و نرم افزارهای مرتبط با رشته کتابداری و گرایش های مرتبط بر آن.

امید علی پور: چند بار در حين تحصيل در ترم اول تصميم به انصراف گرفتم

امید علی پور، کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی به لیزنا درباره اشتغالش می گوید: خوشبختانه از سال 85 تا كنون در دانشگاه گيلان مشغول به خدمت هستم. حدود سه سال پس از فارغ التحصيلي در مقطع كارشناسي، استخدام شدم.

او درباره انگیزه اش از تحصیل در این رشته می گوید: انگيزه ام نرفتن به سربازي بود كه البته بعدها آن را خريدم(زمان ما خدمت هم خريدني بود) ! انگيزه ي خاصي نداشتم. اصلا نمي دانستم كه اين رشته چيست تا انگيزه اي، چه مثبت و چه منفي داشته باشم. چند بار هم در حين تحصيل در ترم اول تصميم به انصراف گرفتم ولي از آنجا كه حوصله ي يك سال پشت كنكور ماندن را نداشتم، بي خيال انصراف شدم و ادامه دادم.

علی پور معتقد است متاسفانه آن طور كه بايد و شايد توانمندسازي خاصي در دانشگاه صورت نگرفته و بيشتر يك سري محفوضات بوده كه حفظ كرده و امتحان مي داديم.

وی درباره علت عدم اشتغال دانش آموختگان رشته اظهار می دارد:  من كه مشغول به كار هستم ولي فكر مي كنم علت خاصي كه براي بيكاري فارغ التحصيلان وجود دارد اين است كه تعداد فارغ التحصيلان اين رشته تناسبي با بازار كار آن ندارد(اين مشكل در همه ي رشته ها به چشم مي خورد و افزايش پذيرش دانشجويان جزو سياست هاي كلان كشور است). مورد بعدي اين است كه كلا مقوله ي فرهنگ مقوله ي فراموش شده در ايران است و علت سوم هم اين است كه فارغ التحصيلان تك بعدي مي انديشند و فقط به اين فكر مي كنند كه سازماني آگهي استخدام كتابدار بزند و بروند آزمون بدهند و پشت ميز نشين شوند. مورد چهارم هم اين است كه بازار كار اين رشته در ايران بيشتر دولتي است و شخص حتما بايد جايي استخدام شود(بر خلاف بسياري از رشته هاي ديگر كه هم بازار كار دولتي دارند و هم بازار كار خصوصي و هم مي توانند براي خودشان كار كنند).

امید علی پور درباره تغییر دیدگاهش پس از ورود به بازار کار رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) می گوید: ديدگاه من در دو دوره تغيير كرد. يكي پس از اينكه مشغول به كار شدم و ديدم كه داستان چيز ديگري است و متاسفانه مديران اهميت زيادي به كتابخانه و كتابدار نمي دهند و دومين مورد وقتي كه وارد دوره ي كارشناسي ارشد شدم، ديدم به اين رشته گسترده تر و علاقه ام بدان بيشتر شد.

وی مشکل بازارکار رشته را تلفيقي از همه ي  عوامل مطرح شده مي داند و در پایان توصيه می کند: تك بعدي نباشيد و سعي كنيد حداقل دو يا چند استعداد درون خود را كشف و مهارت هاي خود را تقويت كنيد كه اگر به فرض در يك زمينه به مشكل بر خورديد بتوانيد از زمينه هاي ديگري كه در خود پرورش داديد استفاده كرده و مشغول به كار و فعاليت شويد. الان دوره اي است كه تقريبا همه مي توانند دانشگاه بروند و مدرك بگيرند. پس ديگر صرف اينكه كسي مدرك داشته باشد و متوقع باشد كه حتما سر كار برود گذشته است. دانشجوي علم اطلاعات و دانش شناسي مي تواند در طول دوران تحصيل خود، نبايد تنها به درس خواندن اكتفا كند. بلكه مي تواند در طول اين دوره مهارت هايي نظير رايانه، آشنايي با بانكهاي اطلاعاتي، برنامه نويسي، زبان انگليسي و حتي ساير مهارت ها را در خود تقويت كند. گيريم تا چند سال اصلا آگهي جذب كتابدار ندادند؟ آن وقت تكليف چيست؟ بايد روز و شب منتظر يك آگهي باشيم كه آن هم براي يك نفر ظرفيت، صدها نفر شركت كننده دارد و اصلا شانس قبولي اش معلوم نيست چند به چند است؟ مشكل اساسي، ذهن ماست كه بسته است و بسته به مسايل نگاه مي كنيم.

فرحناز سلطانی: مدیران غیر متخصص و غیر متعهد به این حرفه، مشکل بازار کار را تشدید می‌کنند

فرحناز سلطانی. کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور و دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران است. وی درباره انگیزه اش از تحصیل در این رشته می گوید: در ابتدای دوره کارشناسی چندان این رشته را نمی‌شناختم ولی از سال دوم و با گذراندن دوره‌های کارآموزی به این رشته علاقه مند شدم. آن چیز که من را به ادامه تحصیل در دوره ارشد مستاق کرد ، محتوای این رشته و انجام کار عملی است که هر روز دانشم را گسترش می‌دهد.

او درباره نحوه اشتغال و موفقیتش می افزاید: انجام کارهای کوچک در این رشته را از دوره دانشجویی آغاز کردم . همکاری در چند پروژه راه اندازی کتابخانه را تجربه کردم. و بعد از فارغ التحصیلی نیز به آن ادامه دادم و کار رسمی را تقریبا از همان زمان شروع کردم.

سلطانی درباره اینکه چقدر تحصیل در رشته توانسته وی را از نظر مهارتی و علمی برای ورود به بازار کار توانمند کند می گوید: تجربه کار اجرایی بسیار در این زمینه موثر  است . زیرا همان بحث تئوری تا عمل  است. از نزدیک لمس کردن شغل عالم دیگری دارد. بسیاری از فعالیت‌ها با کسب تجربه های خوب، فرد را توانا تر می‌کند.

وی درباره تغییر دیدگاهش پس از تحصیل در این رشته اظهار می دارد: بسیاری از فعالیت‌ها را قبل از ورود به این حرفه آسان و شدنی میپنداشتم و از عدم کارایی مناسب این بازار بسیار متعجب بودم ولی پس از ورود به این عرصه و لمس بسیاری از موارد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دیدگاهم بسیار منعطف‌تر شد.

و درباره اینکه آیا تحصیل در این رشته را به فردی پیشنهاد می کند؛ می افزاید: تحصیل در این رشته باید همراه با ویژگی‌های خاص اجتماعی و میل به خدمت به جامعه،امید به تغییر، صبور بودن به حل مشکلات ، تشنه یادگیری و بسیاری موارد دیگر باشد. برای همین به افرادی که این ویژگی‌ها را در آن ها ببینم حتما پیشنهاد می‌کنم. ولی در بقیه موارد این اصرار را نخواهم داشت.

فرحناز سلطانی مشکل بازارکار رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) را این طور ارزیابی می کند: این مشکل را عملا در وجود این حرفه در بخش دولتی بسیار موثر می‌بینم. وجود سیاست‌های خاص دولتی است که یک کتابخانه دانشکده ای را که در آن سالانه به طور متوسط 25 دانشجوی کتابداری را تربیت می‌کند محروم میسازد که حتی یک نفر از آن‌ها جذب آن دانشکده شود. وجود سیاست‌های از بالا به پایین، رد شدن از فیلترهای غیر تخصصی و غیر مرتبط در این زمینه، مدیران غیر متخصص و غیر متعهد به این حرفه این امر را تشدید می‌کند. عدم پیاده سازی اولویت‌های رشته که پس از پژوهش‌های متعدد پژوهشگران در رشته تثبیت شده است ولی در هیچ کجا پیاده نمی‌شود، ضرورت به یک متخصص و حرفه ای را در آن جایگاه کاهش می‌دهد، به گونه ای که با آموزش‌های کوتاه مدت کتابداری افراد در رشته های مختلف را برای این عرصه کافی و لازم می‌دانند.

و در پایان توصیه اش به افرادی که می خواهند وارد این رشته شوند: به نظر باید دانش خود را در زمینه حرفه ای خود و سایر اطلاعات عمومی بالا ببرند. گذزاندن دوره کارآموزی را جدی بگیرند و سعی در اندوختن دانش و تجربه در ماه‌های اولیه شروع به کار داشته باشند. بدیهی است رویای هر دانشجویی مدیر شدن در یک کتابخانه بسیار مجهز و خدمت رسان است واین امر میسر نمی‌شود مگر آن‌که مرحله به مرحله از این مسیر بگذرند و در برابر سختی‌های شانه خالی نکنند.

سمانه نوذر: کسب مهارت در حرفه را مديون دوران كارورزي در كتابخانه هاي خوب بوده ام

سمانه نوذر، کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی است و  همزمان با فارغ التحصيلي مقطع كارشناسي در سازمانی دولتی مشغول به کار شده است. وی درباره انگیزه اش از تحصیل در رشته می گوید: به تدريج علاقه مند شدم و با روحيات من هم سازگار بوده و هست.

نوذر معنقد است تحصیل در این رشته تا حد زيادی توانسته است وی را از نظر مهارتی و علمی برای ورود به بازار کار توانمند سازد که این موضوع را بيشتر مديون دوران كارورزي در كتابخانه هاي خوب بوده است و می افزاید: اگر بدانم روحيات فردي كه در زمینه انتخاب رشته مشاوره مي خواهد با اين رشته سازگار است به تحصیل در این رشته تشویق مي كنم.

وی مشکل بازارکار رشته را  مدیران غیر حرفه ای، نا آشنایی مدیران با رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش شناسی) و مطابقت نداشتن مهارت های مورد نیاز بازارکار با مهارت های کتابداران فارغ التحصیل می داند و می افزاید: به كار گرفته شدن افراد غيرمتخصص در كتابخانه ها كه امري عادي محسوب مي شود، زياد ديده مي شود. چون كتابداري را كار راحتي تلقي مي كنند كه از عهده هر كسي با هر رشته تحصيلي برمي آيد! (البته متاسفانه چون در دانشگاههاي كتابداري كارآزموده نمي شوند و با پيدا كردن مهارت در محيط كاري است كه كارها پيش مي رود و متاسفانه بايد اذعان داشت كه تاحدودي هم كار از عهده ديگر رشته ها به شرط آموزش در محيط كاري و كسب تجربه تقريبا بر مي آيد).

نوذر در پایان درباره ورود به بازار کار رشته توصیه می کند: كار كتابداري را از هر جايي مي توان شروع كرد. براي مثال براي خود من سال اول كاري بسيار طاقت فرسا و سنگين بود و با ايده آلهاي كتابداري - كه در كتابها ديده مي شود- تفاوت زيادي داشت. در سايه صبر و اميدواري و البته اينكه جايي كه مشغول هستيد حتما از آينده خوبي برخوردار باشد كار خود را شروع كنيد. از طرف ديگر به بازارگرمي هاي يك عده مدير كه فقط كار در زمان برايشان مهم است بسنده نكرده و حتما براي آينده كاري در جايي كه زمان و نيروي خود را صرف مي كنيد ارزش قائل شويد. بسياري از دوستان خود من هستند كه كارهاي كوتاه مدت پروژه اي انجام دادند و وقتي به خود آمدند كه شرايط سني براي اشتغال در مكانهاي دولتي برايشان ميسر نبود و در حال حاضر هم متاسفانه با تجربه زياد و يادگيري مهارتهايي كه حاصل كار انها بوده است خانه نشين شده اند!

مهسا پورحقانی: بازار کار رشته کتابداری، بر خلاف خیلی از رشته‌های دیگر، هنوز اشباع نشده است.

مهسا پورحقانی، کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی است. او درباره انگیزه اش از در این رشته تحصیل می گوید: همه چیز از یک کد اشتباه شروع شد (جریانش مفصل است و البته مثل خیلی‌های دیگر). اینقدر قبول شدن من در رشته کتابداری ناگهانی بود، که چند ماه اول دانشگاه افسردگی شدید گرفتم و هر روز کارم گریه کردن بود. آدم‌ها عادت می‌کنند. من هم عادت کردم (چطوری؟ این هم جریانش مفصل است).... ترم‌های اول با استادهای ناامید و البته با سواد قدیمی، همکلاسی‌هایی که تنها یکی، بر حسب علاقه‌اش آمده بود تا کتابدار شود، درس‌های بی‌مزه (صفت‌های دیگری هم هست برای درس‌ها، اما به نظرم بی‌مزگی وجه غالب آنها بود)، همه دست به دست هم داده بودند تا از ما دانشجویان و البته کتابدارانی منفعل و بی‌علاقه بسازند .... تا دکتر افشار آمد. کسی که هر چه در زندگی حرفه‌ایم دارم، از او دارم. باانگیزه، با علاقه، عمیق..... واقعا دریچه‌ای نو برای من باز کرد. تازه می‌فهمیدم که کتابداری چیست و هر روز علاقه‌ام بیشتر و بیشتر شد.... اینقدر که با عشق و انگیزه برای ارشد خواندم و قبول شدم.

وی تصریح می کند: کتابداری خیلی چیزهاست. علم است. هنر است. فرهنگ ساز است. علم‌ساز است و... کلا چیز عجیب و غریبی است.

مهسا پورحقانی در حال حاضر در حوزه رشته مشغول به کار نیست و درباره اینکه چقدر تحصیل در این رشته وی را از نظر مهارتی و علمی برای ورود به بازار کار توانمند ساخته است؛ می گوید: بعد از اتمام مقطع کارشناسی ما، سرفصل‌های رشته عوض شد!! ما حتی فهرستنویسی ماشینی هم نداشتیم (البته در کارورزی‌ها، کمی کار کردیم). ... درسها تنها در حد پایه‌ای علمی بود که هر کتابدار ساده باید داشته باشد، فقط همین. دوره ارشد هم همینطور. سواد اطلاعاتی و ذخیره و بازیابی اطلاعات که جزء مهمترین درسها بود، به بدترین و ناکاربردی‌ترین شکل به ما تدریس شد. تنها خوبی دوره ارشد، عمیق‌تر شدن دید من بود نسبت به مسائل کتابداری (آن‌هم باز به لطف دکتر افشار)... اینقدر که تجربه‌های کاری و سرک کشیدن‌های خودم، برای فهمیدن مسائل مختلف، مفید بود، درس‌ها تاثیری نداشت.

پورحقانی درباره علت عدم اشتغالش می گوید: نمی دانم علت چیست! همه چیز دست به دست هم داده است. وضعیت اجتماعی و اقتصادی جامعه، گزینش‌های بی‌اصول و خیلی مسائل دیگر. و در سطحی کلی تر درباره علت چالش های بازار کار کتابداری می افزاید: همه چیز دست به دست هم می‌دهد تا بازار کار اینطوری می‌شود.  به نظر من، بازار کار رشته کتابداری، بر خلاف خیلی از رشته‌های دیگر، هنوز اشباع نشده است. هنوز کار برای کتابداران هست. همه جا، به کتابداران ماهر نیاز هست. اما باید این نیاز به چشم بیاید. فعلا نیازی است که به نظر خیلی‌ها ضرورت ندارد. خیلی از مشکلات، ربطی به بازار کار کتابداری ندارد. اوضاع اقتصادی و اجتماعی جامعه باید درست شود. من فکر می‌کنم که بخش خصوصی، پتانسیل خوبی برای جذب کتابدار دارد. اما باید وجود کتابدار و کتابخانه برایشان توجیه شود. باید سودآوری کتابخانه (و به تبع آن وجود کتابدار) نشان داده شود. بخش خصوصی باید به فکر سود خود باشد. از آنجا که کتابخانه خروجی قابل لمسی ندارد، مشخص است که در بحران‌های اقتصادی، به راحتی نادیده گرفته می‌شود.

پورحقانی درخصوص اینکه آیا تحصیل در این رشته را به کسی پیشنهاد خواهد کرد یا خیر؟ اظهار می دارد: من به هر کسی توصیه می‌کنم فقط کاری را انجام بدهد که دوست دارد. رشته‌ای بخواند که دوست دارد.

و در پایان توصیه اش به افرادی که قصد ورود به بازار کار رشته را دارند: هیچ توصیه‌ای ندارم!! چون اولا خودم هنوز وارد نشده‌ام. ثانیا اوضاع به‌گونه‌ای است که هیچ توصیه‌ای را برنمی‌تابد. خیلی از آدم‌های ماهر و بالیاقت رشته، هنوز دنبال کار هستند و البته هستند کسانی که شایستگی ندارند و چند سال است کار کتابداری می‌کنند و دریغ از ذره‌ای تاثیر!... معادلات در بازار کار درست نیست. من که از این معادلات سر در نمی‌آورم! فقط اینکه امید داشته باشیم. آدم‌ها به امید زنده‌اند.