جایگاه کتاب در باکس تبلیغات بازرگانی نیست

منصور ضابطیان، برنامه ساز و مجری رادیو و تلویزیون در گفتگو با خبرنگار لیزنا درباره مسئله نشر و آنچه امروز از آن به عنوان بحران نشر در کشور یاد می شود گفت: بررسی این مسئله احتیاج به برگزاری سمینار چند روزه دارد و در حال حاضر نمی توان پاسخی قاطع و جامع به آن داد. اما اگر من نخواهم اسم این مسئله را بحران نشر بگذارم ولی معتقدم که در جامعه ما چیزی به اسم بحران مطالعه وجود دارد. که بخشی از آن مربوط به عادت های قدیمی است که ما خیلی عادت به کتابخوانی نداریم و از طرفی شرایط جدید اجتماعی و تکنولوژیکی هم بوجود آمده که چیزهای جدید را جایگزین کتاب می کند. طبیعتا در چنین شرایطی این بحران مطالعه، دامن گیر صنعت نشر هم می شود و این مسئله ای انکارناپذیر است.

وی افزود: از آنجا که ما خیلی مردمان کتابخوانی نیستیم طبیعی است که در حوزه نشر این مسئله تأثیر بگذارد. آن هم در شرایط بد اقتصادی که هزینه های چاپ و صحافی بسیار بالاست؛ همه این عوامل در صنعت نشر کشور تأثیر می گذارد.

ضابطیان درباره نحوه انتخاب کتاب برای مطالعه گفت: طبیعی است برای کسی که سالهاست کتاب می خواند و علاقه مند به کتاب است و خودش هم کتاب می نویسد؛ راههای ارتباطی بسیاری برای انتخاب کتاب دارد. گاهی دوستی کتابی را معرفی می کند؛ گاهی کتابی در یک کتابفروشی نظر شما را جلب می کند؛ گاهی از سایت و نشریه ای کتاب معرفی می شود؛ یا در رادیو و تلویزیون درباره کتابی صحبت می شود؛ همه اینها راههایی است که نظر یک علاقه مند به کتاب را برای دنبال کردن علاقه اش و انتخاب کتاب به خودش جلب می کند.

وی در ادامه درباره این نظر رایج در جامعه که صدا و سیما تلاشی برای ترویج کتابخوانی نمی کند؛ اظهار کرد: ببینید یک چیزهایی عادت شده است؛ که ما مسائلی را گردن کسانی بیندازیم و کارهایی بکنیم. نمی دانم چطور به این نتیجه می رسند؟ بر اساس چه آماری؟ بر اساس چه ملاکی این ادعا می شود که صدا و سیما کتابخوانی را ترویج نمی کند؟ به هرحال در همه برنامه های فرهنگی در حال حاضر درباره کتاب صحبت می شود و ترویج کتابخوانی فقط این نیست که مرتبا به مردم بگوئیم که کتاب بخوانید. باید این کتابها در اختیار مردم قرار بگیرد. مردم را باید با کتابفروشی ها آشتی داد و شرایط کتابخوانی را برایشان فراهم کرد. فقط با شعار اینکه :"کتاب بخوانید" که کتابخوانی امکان پذیر نمی شود. باید یک شرایط آرامش را برای مردم ایجاد کرد که یک فضایی را پیدا کنند که در آن بتوانند فکر بکنند و وقتی شرایط فکر کردن برایشان فراهم شد؛ سراغ کتابخوانی هم می روند و این چیزی نیست که فقط از طریق تبلیغ مستقیم صورت بگیرد. تلویزیون برنامه های خیلی زیادی دارد که درباره کتاب صحبت می کند و در آن کتاب معرفی می شود ولی خب باید بیشتر روی آن کار کرد و وظیفه کسانی که در رسانه کار می کنند این است که به این موضوع بپردازند ولی اینکه بخواهیم بگوئیم رسانه کتابخوانی را ترویج نمی کند؛ کمی بی انصافی است.

ضابطیان در ادامه در پاسخ به این انتقاد دست اندرکاران نشر به صدا و سیما درباره اینکه تلویزیون تبلیغ پفک می کند ولی کتاب تبلیغ نمی کند؛ گفت: ببینید در همه جای دنیا، همین اتفاق می افتد. افراد وقتی می خواهند برنامه های رادیو و تلویزیون در کشور خودمان با دیگر کشورها مقایسه کنند؛ آنها را با برنامه های بهترین شبکه های جهان مقایسه می کنند؛ اما وقتی تبلیغاتش را می خواهند مقایسه کنند؛ فراموش می کنند. در کجای دنیا می بینید که در باکس تبلیغاتی شبکه ها، تبلیغ کتاب انجام می شود؟ پس این قیاس مع الفارق است که بگوئیم تلویزیون پفک تبلیغ می کند ولی کتاب تبلیغ نمی کند. جایگاه کتاب در باکس تبلیغات بازرگانی نیست. کتاب در جایگاه و برنامه های دیگری معرفی می شود. پس دوستان اگر این جایگاهها و برنامه ها نمی بینند؛ خب ندیده اند دیگر؛ فقط رفته اند و تبلیغات پفک را دیده اند.

وی سپس درباره نحوه ایجاد شرایط کتابخوانی در جامعه گفت: اولا که باید آرامشی و دلخوشی وجود داشته باشد که مردم به سراغ کتاب بروند. خب یکی از وظایف رسانه این است که این حال خوش را در جامعه ایجاد کند. تا مردم خودشان آرام آرام بروند و به سمت کتاب جلب شوند. مسئله دیگر کارهای پایه ای است که ما باید در مدارس مان شروع کنیم؛ حتی در سالهای پیش از مدرسه باید کارهایی آغاز شود که بخشی بر عهده آموزش و پرورش و بخشی بر عهده رسانه است تا ارزش و اهمیت کتاب را در بین بچه ها تبیین کنند. جدای از آن، کتابهایی تولید بشود بویژه برای کودکان که آن کتابها، خودشان فی نفسه بچه ها را به سمت کتاب خواندن جلب کند. بخشی از این مسئله مربوط به مضمون و محتواست و بخش دیگر مربوط به شکل و فرم کتاب است. وقتی بازار نشر خودمان را با بازار نشر کشورهای دیگر مقایسه می کنیم می بینیم که کمتر از این نوع کتابها که خود کتاب فریاد بزند که بیائید مرا بخرید؛ وجود دارد. اینها نکاتی است که باید در حوزه نشر ما مورد توجه قرار بگیرد و همه باید دست به دست هم بدهند تا فرهنگ کتابخوانی ایجاد بشود.

ضابطیان سپس درباره نقش کتابخانه ها در ترویج کتابخوانی گفت: باید مردم را با کتابخانه ها آشتی بدهیم و اول مردم باید بدانند که کتابخانه ای وجود دارد. اگر شما الان نظرسنجی کنید؛ متوجه می شوید که اغلب مردم نمی دانند که کتابخانه ای هم هست و می شود برای کتاب خواندن به آنجا مراجعه کرد. فضای کتابخانه یک فضای آرامش بخشی است که مردم را با این فرهنگ، با کتابخوانی، با مطالعه آشتی می دهد. اینکه آدم برای چیزی زحمت بکشد به این معنا که دنبال کتابی برود، آن را پیدا کند و امانت بگیرد و بیاورد و مطالعه کند؛ یک شیرینی خاصی دارد و یک تقویم ذهنی برای خود آدم در زمینه مطالعه ایجاد می کند. خب اگر این آشتی صورت نگیرد و قبل از این آشتی، این آشنایی صورت نگیرد؛ خب ما نمی توانیم کاری کنیم؛ هر چقدر هم که کتابخانه درست کنیم اتفاقی نمی افتد انگار که یک جایی درست کرده ایم و گذاشته ایم یک گوشه شهر، بدون اینکه کسی مطلع شود.

وی در ادامه درباره فایده برگزاری نشستهای کتابخوان در سطح جامعه در زمینه ترویج کتابخوانی گفت: ببینید اینها اگر که در این برنامه ها ترکیب درستی از افرادی که کتاب معرفی می کنند در نظر گرفته شود؛ یعنی افرادی باشد که برای مردم جذاب باشند و اینها بیایند و مردم را سعی کنند با کتاب آشتی بدهند؛ فکر می کنم بسیار موثرتر است. چون دو مسئله وجود دارد، یک وقتی کتاب را برای افراد کتابخوان معرفی می کنیم و یک وقتی هم می خواهیم مردم را کتابخوان کنیم. این نشستها با این شکلی که برگزار می شود شاید فقط برای کتابخوان ها مفید باشد. و من فکر می کنم مشکل جامعه ما این است که بخش زیادی از افراد کتابخوان نیستند و ما باید در واقع روی انها سرمایه گذاری کنیم.

ضابطیان با تأکید بر نقش مهم رسانه در ترویج کتابخوانی در ادامه درباره سایر عواملی که می تواند در کتابخوان کردن افراد موثر باشد گفت: تولید کتاب خوب بسیار مهم است. وقتی کتاب متفاوتی منتشر می شود که به لحاظ محتوا، فرم، قلم با مردم ارتباط برقرار کند می تواند بزرگترین خدمت در کتابخوان کردن تعداد افراد زیادی باشد. بارها برای من اتفاق افتاده است که آدمهایی به من رسیده اند که با یک کتاب خاص ارتباط برقرار کرده اند و گفته اند که آن کتاب خاص ما را کتابخوان کرده است. مثلا گفته اند که من هیچ وقت کتاب نمی خواندم ولی این کتابی که خواندم اینقدر شیرین بوده است که نتوانسته ام آن را زمین بگذارم و این باعث شده است که یک کتاب دیگر هم بخوانم و همین طور کتاب خواندن را ادامه بدهم. ما باید روی یکسری از کتابها سرمایه گذاری های بزرگی کنیم و روی یکسری از نویسنده ها سرمایه گذاری کنیم. نویسنده هایی که قلمشان اینقدر شیرین است که می توانند آدمهایی را که کتابخوان نیستند را به آدمهای کتابخوان تبدیل کنند. از این آدمها باید به عنوان کاتالیزور و استارتر استفاده کنیم. اینها می توانند استارت کتابخوانی را در ذهن آدمهایی که کتاب نمی خوانند؛ بزنند. حالا این آدمها، جدای از قلمشان، جدای از موضوعی که می روند سراغش، اسمشان و شهرتشان، همه اینها مهم است. ما مثلا می رویم یک مجری یک بازیگر را می آوریم برای یک جلسه کتابخوان، این کار خوب است ولی متولیان فرهنگی بیایند روی این آدم سرمایه گذاری کنند و با آنها قراردادهای خوب ببندند و از این آدمها بخواهند که بروند و خودشان کتاب بنویسند. برای اینکه این آدمها پتانسیل این را دارند که یکسری از افراد را کتابخوان کنند و نظر عده ای را جلب کنند تا بروند و کتاب ها را تهیه کنند. مثلا مردم از هم بپرسند که آیا کتاب آقای عزت الله انتظامی را خواندید؟ آیا کتاب آقای پرویز پرستویی را خواندید؟ البته قلم این افراد باید این توانایی را داشته باشد که افراد را به کتابخوانی ترغیب کند. ما باید از این اسمها برزگ و قلم های خوب استفاده کنیم تا برخی از افرادی که کتابخوان نیستند را کتابخوان کنیم بعد که آنها کتابخوان شدند؛ خودشان می روند و کتابهای مورد علاقه شان را پیدا می کنند.

وی در پایان در پاسخ به سوالی مبنی بر معرفی نویسنده ای که به عنوان کاتالیزور باعث شد ایشان کتابخوان شود گفت: من بحثم درباره نویسنده کاتالیزور مربوط به آن بخش از جامعه بود که کتاب در سبد خریدشان نیست و باید تلاش کنیم آنها را کتابخوان کنیم، وگرنه من در خانواده ای بزرگ شدم که از کودکی همیشه کتاب در دسترسم و مورد توجهم بوده است.