عوامل مهم در رتبه بندی‌های دانشگاهی/دانشگاه‌های ایران در رتبه بندی شهرت و اعتبار قرار ندارند

دکتر جعفر مهراد، استاد و رئیس گروه علم اطلاعات و دانش ‌شناسی دانشگاه شیراز، در گفتگو با لیزنا گفت: هیچ نظام رتبه بندی قابل اتکا، فراگیر و مورد اطمینان وجود ندارد که بتواند برای تمام دانشگاه ها و طرف های مورد علاقه قابل قبول باشد. دانشگاه ها برای افراد مختلف معنی متفاوتی دارند. با وجود این، دانشگاه ها جهت ارتقا باید از شاخص های رتبه بندی به عنوان حداقل استانداردها استفاده کنند و نظام های رتبه بندی نیز باید وجوه متمایز برتری دانشگاه ها را بازشناسایی کنند.

موسس ISC افزود: نظام های رتبه بندی می کوشند، فعالیت های گوناگون دانشگاهی را رصد کنند. نظام های رتبه بندی بین المللی در حالیکه معیارها و شاخص های خود را پیوسته ارتقا می دهند، نظام های رتبه بندی جدیدی نیز پا به عرصه حیات علمی می گذارند.

افزون بر آن رتبه بندی های دیگری نیز مانند رتبه بندی دانشگاه های آسیا، آمریکای لاتین و دانشگاه های جوان وجود دارند که اطلاعات خود را از نظام های موجود دریافت می کنند.

دکتر مهراد ادامه داد: بسیاری از کشورها نظام های رتبه بندی خود را دارند و بعضی مانند آمریکا با نظام های رتبه بندی مختلف با شاخص هایی از پژوهش گرفته تا شاخص های هزینه، کالج ها و موسسات آموزش عالی خود را رتبه بندی می کنند. بعضی از کشورها مانند انگلستان و آفریقای جنوبی تنها ارزیابی های پژوهشی انجام می دهند و کشورهای دیگر نیز مانند کنیا و ایران درصدد تولید نظام های رتبه بندی دانشگاهی اند.

مهراد گفت: دانشگاه های تهران، صنعتی شریف و صنعتی اصفهان سه دانشگاه برتر ایران در بین سایر دانشگاه های ممتاز جهان در نظام های رتبه بندی بین المللی مانند QS، تایمز و شانگهای حضوری مستمر و موثر دارند.

وی افزود: دانشگاه های صنعتی امیرکبیر، علوم پزشکی تهران ، علم و صنعت ایران، علوم پزشکی تهران، صنعتی خواجه نصیر و تربیت مدرس  نیز در بین نظام های رتبه بندی بین المللی و در سال های مختلف در میان دانشگاه های برتر جهان مشاهده می شوند.

مهراد گفت: بعضی از دانشگاه های کشور نیز وقتی عملکرد دانشگاه ها بر حسب رشته های موضوعی مورد اندازه گیری قرار می گیرند جایگاهی برای خود در بین سایر دانشگاه ممتاز پیدا کرده اند.

هیچ یک از دانشگاه های ایران در بین دانشگاه های ممتاز از نظر رتبه بندی شهرت و اعتبار قرار ندارند.

دکتر مهراد اظهار کرد: با وجود این، وقتی صحبت از شهرت و اعتبار بین المللی دانشگاه ها به میان می آید، دانشگاه های ایران در جمع ۲۰۰ یا ۴۰۰ دانشگاه برتر جهان دیده نمی شوند. از سال ۲۰۰۳ میلادی که نظام های رتبه بندی فعالیت های خود را آغاز کرده اند، هیچ یک از دانشگاه های ایران در بین دانشگاه های ممتاز از نظر رتبه بندی شهرت و اعتبار قرار ندارند.

رتبه بندی های دانشگاهی برحسب شهرت و اعتبار بر اساس اظهار نظر متخصصان آموزش عالی و تایید استادان دانشگاه های جهان، نسبت دانشجو به استاد و سایر شاخص ها انجام می گیرد. در این مورد به اعتقادم ۵ دلیل مهم وجود دارد که عبارتند از عناصر غیر مرتبط، شمول اجتماعی، گردآوری داده‌ها، همکاری‌ها، ترویج پژوهش وآموزش

عناصر غیر مرتبط

دکتر مهراد ادامه داد: عناصری که شهرت جهانی را اندازه گیری می کنند برای دانشگاه های ایران سودمند نیستند. این عناصر درباره تنوع جهانی، اعضای هیات علمی بین المللی، دانشجویان بین المللی، شدت پژوهش و تعداد استادانی که درگیر تحقیقات علمی می باشند، دانشگاه ها را ارزیابی می کنند. بسیاری از دانشگاه های ایران بر اساس معیارها و شاخص های تعریف شده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت می کنند و بر این اساس نیز مورد ارزیابی قرار می گیرند. معیارها و شاخص های دفاتر نظارت بر آموزش و پژوهش در وزارتخانه های یاد شده یگانه و منحصر به خود هستند.

شمول اجتماعی

مهراد در مورد عامل شمول اجتماعی بیان کرد: دانشگاه های ایران بر اساس سیاست های حاکم و به ویژه با راه اندازی مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی و پردیس های بین المللی و نیز کمیت گرایی می کوشند طبقات اجتماعی و جمعیت های گوناگونی را پذیرش کنند. درصد قابل توجهی از دانشجویان دانشگاه های کشور از شرایط کیفی لازم برای تحصیلات عالی برخوردار نیستند. دانشگاه های ایران بخش های به حاشیه رانده شده جامعه را برای بهبود و اصلاح کشور پذیرش می کنند. بسیاری از دانشگاه های معتبر جهان با شهرت بین المللی چنین اجباری ندارند.

وی افزود: به علاوه، مسائل بیشتری وجود دارد که در رتبه بندی دانشگاه ها بر اساس شهرت و اعتبار لحاظ نمی شوند. دانشگاه های ایران برای ساخت کشور و فراهم آوردن بستر لازم برای توسعه تلاش می کنند. دانشگاه های ایران پروژه های متعددی در حوزه دفاع و ابتکارات راهبردی که در این نظام های رتبه بندی انعکاس نمی یابند، به انجام می رسانند. ایران فاقد نظام رتبه بندی ملی است. شاید این مهم انگیزه ای برای تولید نظام رتبه بندی ملی برای دانشگاه ها و مراکز پژوهشی کشور باشد.

در دولت دهم و در وزارت دکتر دانشجو نظام رتبه بندی ملی طراحی شد اما عملا مورد استفاده قرار نگرفت. هر چند که محتوا این رتبه بندی بیشتر به ارزیابی شباهت داشت تا یک رتبه بندی معمول و متعارف جهانی.

گردآوری داده ها

این استاد دانشگاه شیراز درباره عامل گردآوری داده ها گفت: بسیاری از دانشگاه های کشور فاقد نظام ثبت آماری از عملکردهای آموزشی، پژوهشی، مالی، ساختاری و منابع انسانی است. نظام های رتبه بندی بین المللی به داده های دقیق و به هنگام نیاز دارند. دانشگاه ها برای بهبود و ارتقاء مستمر باید در این جبهه تلاش کنند. داده ها باید به طور دقیق مستند شوند. زمان ارسال داده های مورد نیاز نظام های رتبه بندی بسیار مهم است . تاریخی که برای ارسال داده ها تعیین می شود باید مورد توجه قرار گیرد. حتی ارسال بخشی از داده های رتبه بندی کمک می کند تا نام دانشگاه یا دانشگاه ها مطرح و محاسبه شود. بخش مهم دیگر که مربوط به داده های استنادی است، نظام های رتبه بندی خود به طور مستقل از ISI یا Scopus دریافت می کنند.

همکاری ها

موسس ISC ادامه داد: حوزه ای که دانشگاه های برتر کشور موفقیت نسبتا خوبی به دست آورده اند مربوط به همکاریهای بین المللی است. این بخش به ویژه در انتشار مقالات علمی قابل توجه است. بخش دیگر که به آموزش و پژوهش مربوط می شود نیاز به تلاشهای بیشتر دارد. در این زمینه، برنامه های راهبردی دانشگاه ها لازم است شرایط مورد نظر را مدنظر قرار دهند. دانشگاه ها بدون برنامه راهبردی در این زمینه موفقیت چندانی به دست نخواهند آورد. سالهاست که نسبت استادان خارجی به کل استادان مورد سنجش و محاسبه قرار می گیرد. اما، اکثر دانشگاه های کشور در این زمینه سیاست خاص و مدونی ندارند. از این رو امتیازی که از این شاخص نصیب دانشگاه های کشور می شود از آنها سلب می گردد.

ترویج پژوهش و آموزش

دکتر مهراد پنجمین عامل مهم را ترویج پژوهش و آموزش دانست و بیان کرد: دانشگاه های کشور می توانند حضور بین المللی خود را با ترویج پژوهش و آموزش در خارج از کشور تقویت کنند. به استثنای دانشگاه های بزرگ و صنعتی، سایر دانشگاه ها و موسسات پژوهشی به نشر نتایج تحقیقات علمی در انتشارات بین المللی نمی پردازند. در حوزه های علوم اجتماعی نیز این کاستی به وضوح قابل مشاهده است. نشر مقالات پژوهشی در یک درصد مجلات علمی یا ۵ و ۱۰ درصد برتر نشریات پژوهشی موضوع با اهمیتی است که نشان از کیفیت تحقیقات علمی دارد.

فراهم نمودن زمینه همکاری های آموزشی دانشگاه های معتبر و ارائه دوره های مشترک باید از طرح های راهبردی دانشگاه های کشور باشد. افزون بر آن دانشگاه های ایران با ایجاد تغییرات و درخواست از اعضای هیات علمی جهت مشارکت در پروژه های تحقیقاتی بین المللی و جذب استادان و دانشجویان خارجی باید برنامه ریزی کنند.