تدوین فرهنگنامه های اصطلاحنامه محور در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی

پیرو درج مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد هادی یعقوب نژاد، رئیس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی در لیزنا و معرفی کلی فعالیتهای مختلف مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، یکی از  فعالیتهای این مرکز، تدوین «فرهنگنامه» عنوان شده بود. اکنون به منظور کسب اطلاعات بیشتر درخصوص فعالیت مذکور در مرکز، خبرنگار پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا)، گفتگویی با حجت السلام و المسلمین عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی، مدیر گروه فرهنگنامه انجام داده است تا اطلاعات کامل را در مورد نحوه کار این بخش و فعالیت هایی که در دستور کار این گروه است از زبان خود ایشان جویا شویم. 

حجت السلام والمسلمین سلیمانی بهبهانی، در ابتدا، در مورد زمان شکل گیری و پیشینه آغاز به کار گروه فرهنگنامه به خبرنگار لیزنا گفت: فرهنگنامه علوم اسلامی زیر نظر مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی از دهه 70 به صورت رسمی کار خود را آغاز کرد. اوایل کار در بخش اصطلاحنامه مرکز، به منظور مستند سازی «اصطلاحاتِ» اخذ شده از منابع و متون حوزه های مختلف علوم اسلامی، آدرس دقیق این منابع (نام کتاب، شماره جلد یا جزء و صفحه ای که اصطلاح مورد نظر  در آن آمده) در فیش های مخصوص ثبت و بایگانی می گردید.

وی افزود: علاوه بر این، بخشی از عبارتهای آن منابع که این اصطلاح در آن عبارات موجود بود و به نوعی می توانست در توضیح اصطلاح کمک کند (از طریق تعریف اصطلاح، ذکر اقسام و مصادیق، بیان احکام مرتبط با آن اصطلاح، و سایر اصطلاحات مرتبط با اصطلاح مورد نظر) هم ثبت و ضبط می شد.

حجت السلام والمسلمین سلیمانی بهبهانی ادامه داد: در مرحله بعد، از میان این عبارت های جمع آوری شده تلاش شد متن هایی تهیه شود، و به این ترتیب، قالب اولیه فرهنگنامه ها منعقد شد. در واقع متن هایی مختصر با نگارشی ابتدایی، زمینه ساز تهیه فرهنگنامه هایی گردید که هم اکنون نمونه ای از آن به بازار عرضه شده است.

در مرحله سوم و مرحله نهایی، مستندات موجود، توسط محققان در ابعاد مختلف (غنی سازی منابع، وارسی منابع، کنترل و ارزیابی محتوایی، ویراستاری، تکمیل محتوا و ...) ارتقاء یافت تا قابلیت عرضه به جامعه علمی (در قالب نرم افزارها و نشر مکتوب) را پیدا کند.

همچنین تعدادی از فرهنگنامه های مرکز، این مراحل سه گانه را طی کردند و از این میان، «فرهنگنامه اصول فقه» در اوایل سال 1388 به صورت مکتوب عرضه شد و خوشبختانه مورد استقبال جامعه علمی و فرهیختگان قرار گرفت به گونه ای که در نمایشگاه بین المللی کتاب امسال تهران، ظرف چند روز، تیراژ اول آن به اتمام رسید.

مدیر گروه فرهنگنامه در ادامه در پاسخ به اینکه در مورد فرهنگنامه ها، در دیگر حوزه های علوم اسلامی چه کارهایی صورت گرفته است؟ گفت:  انتشار فرهنگنامه ها، عرضه «فرهنگنامه علوم قرآن» را در دستور کار داریم که امیدواریم طی چند ماه آینده وارد بازار نشر شود. سومین فرهنگنامه -که امیدواریم تا پایان سال جاری کار محتوایی و فنی آن به پایان برسد- «فرهنگنامه منطق» می باشد.

همچنین از دیگر فرهنگنامه ها که در چند سال آینده عرضه خواهند شد به ترتیب می توان به: «فرهنگنامه علوم حدیث»، «فرهنگنامه کلام اسلامی» و «فرهنگنامه اخلاق»اشاره کرد. «فرهنگنامه فقه»، «فرهنگنامه حقوق» و «فرهنگنامه کلام جدید» نیز در مراحل بعد قرار می گیرند.

وی افزود: کار اصلی ما در این برهه، آماده سازی و ارتقاء کیفی و محتوایی فرهنگنامه و رفع اشکالات فنی و ادبی برای ارائه آنها در قالب آثار علمی وزین و فاخر است. امیدواریم با استقبالی که از اولین اثر (فرهنگنامه اصول فقه) صورت گرفته، با حمایت مسئولین بتوانیم هر چه زودتر فرهنگنامه های دیگر را به جامعه علمی کشور، و سپس – از طریق ترجمه- به سایر کشورها عرضه کنیم.

حجت السلام سلیمانی بهبهانی در پاسخ به سوال خبرنگار لیزنا با این مضمون که با توجه به اینکه تمام فرهنگنامه های مرکز در حوزه علوم اسلامی تهیه می شوند آیا در «فرهنگنامه حقوق» به موضوعاتی غیر از حوزه اسلام پرداخته شده است؟ گفت: بله. در اصطلاحنامه حقوق و ـ به تبع آن ـ فرهنگنامه حقوق، به دلیل ویژگی خاص آن (مثل تعامل با کشورها و افراد غیر مسلمان، که گریزی از آن نیست) تلاش می شود که از فرهنگ سایر ملل غفلت نشود و نگاهی تطبیقی به مباحث حقوقی داشته باشیم.  

مدیر گروه فرهنگنامه بیان کرد: باید این نکته را  یادآور شوم که، یکی از ویژگی های فرهنگنامه های تولید شده در مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، که آنها را از سایر کارهای مشابه متمایز می کند، ساماندهی و چینش مداخل بر اساس منطق اصطلاحنامه ای است.

وی در پایان اظهار داشت: در فرهنگنامه ی اصطلاحنامه محور، گزینش مداخل بر اساس ذوق و سلیقه افراد نیست  بلکه این اصطلاحنامه است که به ما می گوید چه مدخل هایی داشته باشیم و چه مدخل هایی را نداشته باشیم، کدام مدخل ارجاعی شود و چه مدخلی اصلی باشد. همه اینها بر اساس منطق اصطلاحنامه هاست و از آنجا که مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی در زمینه تدوین اصطلاحنامه های علوم اسلامی راه زیادی پیموده و تجربه های خوبی کسب کرده است، هم اکنون زمینه تدوین فرهنگنامه ها ی اصطلاحنامه محور در حوزه های مختلف علوم اسلامی، برای این مرکز کاملاً مهیّا است.

خبرنگار: سمیه مردمی