«دروازه اطلاعاتی»؛ طرح جدید دانشگاه علامه برای ایجاد جریان اندیشه و اطلاعات

خبرنگار لیزنا به مناسبت رونمایی از ابزار «دروازه اطلاعاتی» که روز شنبه، 8 اردیبهشت توسط کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی طراحی شده است، با حسین سلیمی، رئیس دانشگاه و سیدمهدی طاهری رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه گفت و گویی داشت.

کتابخانه مرکزی قلب دانشگاه علامه  طباطبایی است

حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی در گفت و گو با خبرنگار لیزنا در مورد جایگاه کتابخانه و کتابداری برای این دانشگاه با توجه به اقدامات آن جهت ایجاد و رونمایی از ابزار دروازه الکترونیکی توضیح داد: چهار سال و نیم گذشته دانشگاه علامه طباطبایی عملاً کتابخانه مرکزی نداشت. فقط فضایی در در جنوب شهر تهران با منابعی بسیار قدیمی در اختیارش بود و دانشجویان و استادان ما عملاً به کتابخانه دسترسی نداشتند.

سلیمی ادامه داد: دانشگاه ما دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی و کتابخانه در قلب آن محسوب می شود. اگر قلب دانشگاه کار نکند جریان اندیشه در دانشگاه شکل نمی‌گیرد. به همین دلیل به فکر افتادیم که چه در فضای مجازی و چه در فضای واقعی یکی از پیشرفته‌ترین کتابخانه‌ها را داشته باشیم. وی افزود: خوشبختانه امروز می‌توانیم بگوییم کتابخانه دانشگاه ما زیباترین بنای دانشگاه را که بنای سبز  به خود اختصاص می‌دهد. کتابخانه دیجیتال ما اولین و پر رونق ترین کتابخانه دیجیتال کشور است. در حال حاضر هم سامانه دروازه اطلاعاتی توسط این دانشگاه در حال گسترش قرار دارد .ما فکر می‌کنیم که اگر بتوانیم منابع لازم را برای اندیشه ورزی و نظریه‌پردازی در اختیار دانشجویان و اساتید خود قرار دهیم، جریان تفکر در دانشگاه های کشور را دگرگون خواهیم کرد. خوشبختانه با اقداماتی که در کتابخانه مرکزی مرکز اطلاع رسانی دانشگاه انجام گرفته است، روز به روز در حال پیشرفت هستیم و هر روز یک پروژه جدید در اختیار دانشجویان و استادان موسسه قرار داده می شود و به بهره‌برداری می‌رسد.

رئیس دانشگاه علامه در خصوص اقداماتی که باید جهت پیشبرد اهداف دانشگاه ها برای ایجاد کتابخانه های دانشگاهی پیشرفته انجام گیرد گفت: تجربه کتابخانه دیجیتالی و همینطور دروازه اطلاعاتی -که در حال حاضر افتتاح شد و در دانشگاه های ما کم نظیر بود- نشان دهنده این است که ظرفیت بالایی در کشور ما وجود دارد. ما دیدیم که حتی بسیاری از کشورهای دیگر (برای مثال در انعقاد قرارداد با یکی از دانشگاه های بزرگ اسپانیا)، نیز از این امکانات برخوردار نیستند.

او ادامه داد: اینجا این پتانسیل بزرگ وجود دارد. قبل از اینکه برای توسعه آن از جایی کمک بخواهیم باید از استادان، پژوهشگران و دانشجویان خود درخواست کنیم که به استفاده از این مجموعه عادت کنند. یعنی هرچه ما بتوانیم استفاده از آن را پررونق تر کنیم بعدا امکانات بهتری به سمت آن جذب خواهد شد. زیرا به خصوص در حوزه های دیجیتال اگر استفاده و بهره‌برداری از این منابع و پایگاه‌ها فراهم شود، احتمال اینکه خود بتواند بخشی از هزینه خود را فراهم کنند ایجاد می شود.

دسترسی راحت و یکپارچه به منابع با «دروازه اطلاعاتی»

سیدمهدی طاهری رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی نیز در مورد ابزار جستجوی جدید طراحی شده توسط این کتابخانه به نام «دروازه اطلاعاتی» توضیح داد: دروازه های اطلاعاتی ابزاری هستند برای جستجوی یکپارچه که به صورت یک سر پوش روی سیستم های مختلف قرار می‌گیرند و دسترسی به بیشتر را به منابع آن پایگاه و سیستم ها فراهم می کنند. از طریق یک محیطِ رابطِ کاربرِ واحد شما می توانید تمامی این پایگاه ها را به صورت همزمان سرچ کنید و نتایج را ببینید و از هر کدام که مایل بودید استفاده کنید. بیشتر بر اساس یک پروتکل به نام Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting (OAI-PMH) انجام می شود و محاسن مختلفی دارد؛ از جمله اینکه تضمین کننده کیفیت اطلاعاتی است که از طریق دروازه اطلاعاتی دسترسی پذیر می‌شود. پلتفرمی که ما استفاده کردیم پلتفرم EDS   است و ما آن را بر اساس نیازهای دانشگاه علامه کاستومایز کردیم. 

ظاهری افزود: کاری که این دروازه انجام می دهد این است که سه مجموعه از منابع اطلاعاتی را دسترس پذیر می‌کند. یکی  پایگاه های اطلاعاتی که دانشگاه  علامه در آنها مشترک است مانند ساینس دایرکت، اسکوپوس، پروکوئست و غیره. مجموعه دوم مربوط است به اپن اکسس ها که طیف وسیعی از مجلات اپن اکسس  و  پایگاه هایی که مجلات اپن اکسس  را منتشر می کنند، شامل می شود. و مجموعه سوم  کتابخانه های دیجیتالی دانشگاه علامه است. یعنی کاربر ما همزمان به جای آنکه به تک تک این پایگاه‌ها، کتابخانه دیجیتال و اپن اکسس ها  مراجعه کند، می‌تواند به دروازه اطلاعاتی (که در اصل متادیتا و فراداده هایی را که تمامی منابع این چند مجموعه وجود دارند، گردآوری کرده است) مراجعه و جستجو نماید. هر کدام را خواست انتخاب نماید و به فول تکست آن دسترسی یابد. این ابزار بسیار عالی است. در وقت پژوهشگران صرفه‌جویی می‌شود، نیاز به اینکه تمام و تک تک سیستم های جستجوی پایگاه های آن را یاد بگیرید وجود ندارد و می توانید از طریق یک محیط رابط کاربر واحد که با امکانات نسبتا خوبی هم دارد، امکان دسترسی یکپارچه به همه این منابع داشته باشید.

وی در مورد چگونگی دسترسی همه  دانشجویان اساتید و پژوهشگران به این سیستم گفت: دسترسی به فول تکست منابع کتابخانه دیجیتالی و پایگاه‌هایی که مشترک شده ایم فقط از طریق آی پی دانشگاه و  و از طریق vpn امکان پذیر است. اما از هر جای دنیا می‌توانند به خود متادیتاها برای این که ببینند چه منابعی در این حوزه وجود دارد، و به اپن اکسس ها  دسترسی داشته باشید. البته هر پژوهشگری منابع را پیدا کند که مورد نیازش باشد اگر به ما درخواست دهد باسرعت منابع را تهیه و در اختیار آنان قرار می‌دهیم.

او در مورد سابقه ایجاد این سیستم در ایران گفت: ما در ایران دروازه اطلاعاتی داریم؛ برای مثال دروازه اطلاعاتی «کنسرسیوم محتوای ملی» که به اشتباه به آن پورتال می‌گویند. تفاوت دروازه های اطلاعاتی و پرتال ها در این است که دروازه های اطلاعاتی ریپوزیتوریبر متادیتاها  را هاروست (harvest) می‌کنند و خود از دیتابیس (data base) استفاده می‌کنند اما پورتال ها هیچ دیتابیسی ندارند. شما در درون دروازه های اطلاعاتی جستجو می کنید و متادیتاها را جستجو می کنید و می توانید به فولتکس هر دیتایی که نیاز داشتید دسترسی پیدا کنید. به طور کلی ما ابزاری که از طریق آن هم پایگاه اطلاعاتی بین المللی قابل دسترس باشند و هم منابع کتابخانه دیجیتالی و هم اپن اکسس ها  نداشتیم.

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی مورد برنامه های آتی این کتابخانه و طراحی و رونمایی از سیستم ها و ابزارهای جدید گفت: ما برنامه‌های مختلفی را طراحی کردیم. یکی از آنها افزایش  دسترس پذیری منابع اطلاعاتی خودمان در محیط های اطلاعاتی مختلف است. یعنی اینکه منابع کتابخانه های دیجیتالی ما در سایر ابزارهای جستجو و موتورهای کاوش به صورت کامل دسترس پذیر باشد. البته خود پلتفرم EDS این امکان را فراهم می‌کند زیرا متادیتاهای ما را هاروست کرده است می‌تواند برای بقیه پایگاه‌های که از این پلتفرم استفاده می کنند قابل دسترس کند.

طاهری گفت: با لطف خدا و کوشش کتابدارن توانستیم این سیستم جدید کتابخانه ای طراحی کنیم و توسعه دهیم تا اثربخش باشد و به پژوهشگران کمک کند. فکر می‌کنم این ابزار بسیار مورد استفاده قرار بگیرد زیرا کار برای کاربران را بسیار ساده می کند.