در جهان‌بینی تازه موجودیت‌ها اصالت دارند نه رکوردهای کتابشناختی

مهندس امید حجتی، سرپرست پروژه ققنوس شرکت نرم افزار و سخت افزار ایران (نوسا)  در گفتگو با لیزنا گفت: "تحولات دهه اخیر در دنیای فناوری و ارتباطات، فرهنگ استفاده کاربران از سیستمهای اطلاعاتی را به طور اساسی تغییر داده است. از سوی دیگر ظهور بسترها و قالب های دیجیتال، زمینه ساز تغییرات عمده ای در نحوه تولید اطلاعات نیز شده است. سیستم های کتابخانه ای و نرم افزارهای کتابشناختی و کاربران آنها نیز تحت تاثیر این تحولات قرار دارند. جامعه متخصصان کتابداری چند سالی است که با درک این تغییرات، برای سازگار شدن با وضعیت جدید تلاش می کند. این جامعه امروز بیش از پیش قانع شده است که ساختارها و روش های سنتی مدیریت اطلاعات، فاقد ظرفیت گسترش کافی برای برآورده کردن نیازهای جدید است."

وی افزود: "به همین دلیل گرایش به بازنگری اساسی در نحوه مدیریت اطلاعات و جایگزینی را ه حلهای پیشین با ابزار و روش های جدید رشد روز افزونی دارد. چند سالی است که متخصصان، مدل مفهومی FRBR را به جامعه ارائه کرده و منطبق کردن ساختارهای اطلاعاتی با آن را پیشنهاد کرده اند."

سرپرست پروژه ققنوس شرکت نوسا با بیان این مقدمات در پاسخ به سوال لیزنا مبنی بر اینکه  "دو سال پيش شما در همايش انجمن به معرفي مدل FRBRoo پرداختيد و بيان کرديد که مدل FRBRoo  مدلي است حاصل از بسط مدل FRBR و هماهنگ‌سازي آن با نتايج تحقيقات ديگري که در حوزه مديريت و نگهداري اطلاعات فرهنگي به طور عام و اطلاعات موزه‌ها به طور خاص انجام شده است و در واقع ترکيبي است از FRBR و CIDOC CRM. از سال 2006 که پيش نويس اين مدل تکميل شده تا کنون چه پيشرفتهايي در جهان صورت گرفته است؟" گفت: "مدل   FRBRoo  به موازات مدل مبنای آن، CIDOC CRM، در حال توسعه و تکمیل است. از آنجا که FRBRoo  حاصل سازگار کردن دو مدل CIDOC CRM و FRBR است، تغییرات در آن می‌تواند منجر به تغییراتی در هر دو مدل  مبنا شود."

وی افزود:" به طور مشخص نسخه‌های اخیر CIDCO CRM تحت تاثیر این سازگارسازی دچار تغییراتی شده‌اند. این تغییرات به طور مشخص تحت تاثیر نیازمندی‌های سیستم‌های کتابخانه و در خلال به روز رسانی مدلFRBRoo   لازم شده‌اند. از مزایای سازگارسازی، رفع نقاط ضعف هر دو مدل تحت تاثیر مدل دیگر بوده است."

مهندس امید حجتی در پاسخ به سوالات چرا تاکنون FRBR پیاده‌سازی نشده است؟ به نظر شما چالشهای موجود چیست؟ اظهار داشت: "عمده مشکل در وجود "اینرسی" است. بخشی از این اینرسی ناشی از وجود حجم بالایی از اطلاعات در قالب‌های امروزی است. قابلیت استفاده مجدد از این اطلاعات یکی از چالشهای سیستم‌های جدید است. بخش دیگری از این اینرسی در حوزه کاربری است. هنوز برای بسیاری از تولیدکنندگان اطلاعات نیاز به جایگزین شدن ساختارهای فعلی احساس نشده یا دست‌کم جدی گرفته نشده است. نیازمندی‌های کاربران سیستم‌ها به دلایل گوناگون، از جمله ظهور راه‌حلهای جایگزین، در حال تغییر است و این درحالی است که اطلاعات و روش‌های موجود قابلیت جوابگویی به این نیازها را ندارند. "

وی تاکید کرد: "مادامی‌ که لزوم تغییر در تعریف مجموعه خدماتی که لازم است توسط سیستم‌های آینده به کاربران ارائه شود لمس نشود، دستاوردهای روش‌های جدید کم‌ارزش تلقی شده و عزم کافی برای حرکت به سمت آن نیز ایجاد نمی‌شود. بدترین شرایط آنست که نیازهای جدید زمانی به واقع لمس شوند که مقبولیت سیستم‌های جایگزین، سیستم‌های کتابخانه را به حاشیه رانده باشد. به گونه‌ای که این سیستم‌ها دیگر انتخاب اولیه کاربران برای دسترسی به اطلاعات نباشند. اتفاقی که اگر نگوییم رخ داده است، در شرف وقوع است. از سوی دیگر، تولیدکنندگان نرم‌افزار نیز نه تنها باید نگران ابهامات نظری و پیچیدگی‌های فنی پیاده‌سازی باشند، بلکه از اقبال مصرف‌کنندگان نسبت به محصولات خود اطمینان حاصل کنند."

حجتی در ادامه، در خصوص برطرف شدن مشکلات عدم برقراری ارتباط مناسب بین پیشینه‌ها در صورت پیاده سازی  FRBRoo گفت: "مشکلی که شما به آن اشاره می‌کنید زمانی عنوان "عدم برقراری ارتباط نامناسب بین پیشینه‌ها" نام می‌گیرد که ما پیشینه یا رکورد را با تعریف سنتی آن به رسمیت بشناسیم. در جهان‌بینی تازه، اطلاعات به صورت "فهرستی از رکوردها(ی کتابشناختی)" تعریف نمی‌شود که عدم وجود ارتباط میان آن‌ها مشکل تلقی شود.

در این نگاه تازه، موجودیت‌ها هستند که اصالت دارند و اطلاعات با مجموعه‌ای از موجودیت‌ها تعریف می‌شوند. رکوردها را تلویحا مستقل از یکدیگر تعریف کرده‌ایم. به همین خاطر امروز مشکلی به  نام عدم ارتباط میان آن‌ها را لمس می‌کنیم. این در حالی است که موجودیت‌‌ها اصولا با روابطشان تعریف می‌شوند و بدون آن عملا بدون معنا هستند. به طور خلاصه، از آنجا که مشکل مورد اشاره شما امروز در حوزه "فراداده" است، بغرنج بوده و حل آن دشوار به نظر می‌رسد. در حالی که با رویکرد جدید، همین مشکل از حوزه "فراداده" به حوزه "داده" منتقل می‌شود و لذا اطلاعاتی که امروز فقدان آن احساس می‌شود تنها با ورود اطلاعات عادی قابل تامین است."

سرپرست پروژه ققنوس شرکت نوسا در جواب این  سوال که آیا با وجود مدل FRBRoo پیاده‌سازی مدل FRBR ضرورت خود را از دست داده است؟ گفت:" FRBRoo بسط مدل FRBR و تلاش برای سازگار کردن آن با مدل مفهومی دیگری است و لذا مستقل از آن تعریف نمی‌شود. هر مدل مفهومی جهان‌بینی تازه‌ای را نسبت به محدوده‌ای که برای آن تعریف شده ارائه می‌کند. FRBRoo  ادعا می‌کند که جهان‌بینی ارائه شده برای حوزه کتابداری با جهان‌بینی دیگری که از پیش برای حوزه عامتر فرهنگ ارائه شده سازگاری دارد. در این میان نگاه شیء‌گرایانه‌ای که FRBRoo از مدل مفهومی CIDOC CRM وام گرفته است، مزایایی را چه برای درک نظری و چه برای پیاده‌سازی عملی فراهم می‌کند. "

امید حجتی درباره نقش قواعد RDA در پیاده‌سازی FRBR اظهار داشت: RDA " دستورالعمل شناسایی، استخراج و ثبت اطلاعات است و همان نقشی را ایفا می‌کند که در گذشته AACR به عهده داشته است. تفاوت در این جاست که RDA اطلاعات را با جهان‌بینی تازه‌ای که توسط FRBR معرفی شده می‌بیند و سعی در شناسایی و استخراج موجودیت‌ها و مولفه‌های معرفی شده توسط آن می‌کند. وجود چنین دستورالعملی مفید و گاهی لازم است. در حال حاضر در مسیر پیاده‌سازی از RDA می‌توان به عنوان ابزاری جهت رفع ابهام از مدل و همچنین به منظور کمک در درک Use Caseها استفاده کرد.  "

وی در ادامه در جواب سوال مراکزی که جنبه کتابداری قوی‌تری دارند مانند او سی ال سی آیا تجربه یا پروژه‌ای با این مدل دارند؟ گفت: "عدم قابلیت گسترش سیستمهای سنتی نهادهای معتبر در حوزه کتابداری را واداشته تا به ارزیابی روش‌های جایگزین بپردازند. در این میان FRBR در زمره پذیرفته شده ترین جایگزین‌ها به شمار می‌آید. طیف فعالیت‌های انجام شده از انجام پروژه‌های تحلیلی، تا ارائه الگوریتم‌های تبدیل اطلاعات، و پیاده‌سازی سیستم‌ برای حوزه‌های خاص گستردگی داشته است."

مهندس امید حجتی در پایان در پاسخ به سوال لیزنا مبنی بر اینکه تفاوت بین دو مدل رابطه موجودیت و مدل شیء‌گرا چیست و چرا شما این مدل را ترجیح می‌دهید؟ اظهار داشت: "با توجه به زمینه گفتگو من فرض می‌کنم که سوال شما در خصوص مدل‌سازی اطلاعات مطرح شده و نه  مدل‌سازی نرم‌افزار که تفاوت‌های ظریف ولی مهمی با هم دارند. طبیعتا باید تعریفی از دو روش مدل‌سازی ارائه کرد و تفاوت را در آن جستجو کرد. اما تصور می‌کنم تفاوت مد نظر گفتگوی ما را بتوان با تکیه بر مفهومی که از پیش با آن آشنا هستیم، کوتاه‌تر بیان کرد.

وی افزود: "به گویش فلسفی، هر دو روش ابزارهایی برای تعریف "مفاهیم" و توصیف روابط میان "مصادیق" آن مفاهیم ارائه می‌کنند. اما تنها روش شیء‌گرایانه است که ابزاری برای توصیف روابط میان مفاهیم نیز در اختیار دارد. روابط میان مفاهیم کمابیش همان است که ما از پیش در قالب BT/NT با آن آشنا هستیم. به عنوان مثال، شما با هر دو روش می‌‌توانید مفهوم Work را تبیین کنید."

وی گفت: " همچنین می‌توانید تعیین کنید مصادیق Work چه روابطی با یکدیگر می‌توانند داشته باشند. اما تنها با روش شیءگرایانه است که می‌توانید انواع فرعی Work و رابطه معنایی میان خود آن‌ها و سایر مفاهیم نظیر Expression را نیز بیان کنید. به دلیل عدم  استفاده FRBR از روش شیءگرایانه، امکان تدقیق مفاهیم پیچیده‌ای نظیر Work با تکیه بر Subclassing وجود نداشته است. بخشی از ابهام مدل ناشی از این رویکرد است. امکان ایجاد روابط میان مفاهیم یک مدل، دامنه معنایی و کاربردی هر مفهوم و روابط آن را روشن‌تر کرده و امکان درستی‌آزمایی مصادیق آن را نیز ایجاد می‌کند. "

گفتنی است، مهندس امید حجتی، روز چهارشنبه مورخ 3 اسفند 1390 در سمینار «جستجوی معنایی و نیاز به ساختارهای جدید اطلاعاتی نظیر RDA و FRBR» که توسط شرکت نوسا برگزار می شود درخصوص «نگرشی شیءگرایانه به FRBR» به ایراد سخنرانی خواهد پرداخت.

این سمینار در تالار شریعت‌زاده کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، واقع در بزرگراه شهید حقانی (محور غرب به شرق)، بعد از ایستگاه مترو میرداماد، بلوار کتابخانه ملی از ساعت 8 الی 12:30 برگزار خواهد شد.

علاقه مندان به شرکت در اين سمینار مي توانند فرم ثبت نام را تکمیل و ارسال نمایند.