پنهان شدن نویسنده روسی زیر عبای ملا نصرالدین

به گزارش لیزنا، سایت روسی  kulturologia در مقاله ای از محبوبیت داستان های ملا نصرالدین در روسیه و گسترش داستان های آن توسط نویسنده روسی نوشته است. ملا نصرالدین شخصیتی داستانی و بذله‌گو در فرهنگ‌های عامیانه شرقی است که لئونيد سالاويف سخنان خود را در قالب شخصیت او بیان کرده است.

در این مقاله می خوانیم: شاید ملا نصرالدین، قهرمان مشهور فولکلورهای آسیای مرکزی از توجه و احترام جامعه روسی برخوردار نمی شد اگر لئونيد سالاويف، مترجم این فولکلور نبود و همچنین نویسنده دیالوگ های مسافر سرگردانِ رند، عدالتجو و حاضر جوابی که از پس دسیسه های دشمنان برمی آمد و از مجازات های غیر منصفانه آنان فرار می کرد؛ همانند خود نویسنده!

ملا نصرالدین کیست؟

مردم از اوایل قرن سیزدهم شروع به روایت داستان‌هایی از ملانصرالدین کردند و اگر در واقعیت چنین شخصی وجود داشته، در آن تاریخ می زیسته است. در حال حاضر هیچ مدرکی دال بر اینکه ملا نصرالدین شخصیتی واقعی بوده وجود ندارد، بجز مزاری قدیمی در ترکیه که به نام محل دفن او به گردشگران نشان داده می شود. هرچند تاریخ این مزار مربوط به سال 386 هجری است در حالی که بر اساس باورها او در سال 683 (برابربا 1284 تقویم گریگوری) درگذشته است. با این حال ممکن است این یکی از آن دسته داستان های طنزی باشد که در تمام طول زندگی قهرمان خود، روایت می شود و حتی سال ها پس از مرگ او هم ادامه می یابد. مانند اینکه تاریخ را رو به عقب بنویسیم. خوب چرا که نه؟!

تصویری از فیلم «نصرالدین در بخارا»، 1943

در شرق، داستان های کوتاه، مثل ها و حکایت‌های خنده دار بسیاری در مورد ملا نصرالدین روایت می شود. این آثار میراثی است که در طول سال ها برای این مرد سرگردان و رند، شهرتی بزرگ ایجاد کرده است. در زبان روسی تعداد 1هزار 238 اثر اینچنینی نوشته شده است؛ اما اصلی ترین آثار نوشته شده در مورد این قهرمان، کتاب های لئونيد سالاويف، نویسنده مشهور دوران شوروی است.

جالب توجه است که در آثار او این شخصیت یک مرد جوان نشان داده شده است؛ مردی در اوج جوانی و سرشار از انرژی و نیروی حیات. در حالی که ملانصرالدین به شکل سنتی و در میان ملت های مختلف برای مثال در داستان های آذربایجانی یک ملای پیر است که از احترام و حرمت بسیاری به عنوان یک معلم برخوردار بوده است.

به احتمال زیاد دلیل اصلی جوان نشان دادن ملانصرالدین در ارتباط ذات این قهرمان و شخصیت نویسنده داستان های او، لئونيد سالاويف نهفته است.

این مرد سرگردان و سرکش (مانند دیگر همانند خود که همراهانی نه چندان باهوش داشتند)، با یک خر همراه بود و نمی توانست چندان مسن باشد. علاوه بر این به احتمال زیاد سالاويف هنگام نوشتن آثار خود به محبوبترین شخصیت داستان هایش ویژگی های شخصی خویش را نیز افزوده است.

مسیر زندگی لئونید سالاويف

لئونید سالاويف در سال 1906 در شهر طرابلس لبنان، جایی که پدر و مادرش برای خدمت فرستاده شده بودند، متولد شد. پدر و مادر نویسنده کتاب های ملا نصرالدین در مدارس عربی و امپریالیستی- ارتودوکسی فلسطینی زبان روسی تدریس می کردند. آنها خانواده ای فقیر بودند و در سال 1909 به روسیه بازگشتند. در سال 1921 لئونيد به شهر کوکاند (ازبکستان) رفت؛ جایی که نقش بسزایی در آثار او در آینده داشت و از سال 1923، اولین مقالات  این نویسنده در روزنامه «پراودا واستوکا» (حقیقت شرق) منتشر شد. سالاویف تا سال 1930 به عنوان خبرنگار مخصوص این روزنامه کار می کرد. پس از آن به مسکو رفت و وارد دانشکده ادبیات و سناریو نویسیِ موسسه آموزشی دولتی سینماتوگرافی روسیه (به نام گراسیموف) شد.

موقعیت حرفه ای لئونید سالاويف با نوشن داستان ها و قصه هایش بالاتر رفت و در سال 1940 رمان «مزاحم آرامش» (در مورد ملا نصرالدین) را به چاپ رساند؛ کتابی که بلافاصله در اتحادیه جماهیر شوروی محبوب شد. در دوران جنگ این نویسنده به عنوان خبرنگار کار می کرد و مقاله، داستان و سناریو می نوشت. او در سال 1946 دستگیر شد. دلیل دستگیری به اصطلاح «تحریکات ضد شوروی و اظهارات تروریستی» بود. او به ده سال زندان در اردوگاه محکوم شد.

داستان های ملانصرالدین، چاپ 1958

اولین محل زندانی وی آبادی «ماردوویا» بود، جایی که او توانست برای رهایی از سختی های کار اجباری بخشی از «قصه های ملا نصرالدین» را بنویسد. کار تا سال 1950 ادامه یافت، قصه هم نوشته شد اما در سال 1956، پس از آزادی سالاويف انتشار یافت. این نویسنده در 56 سالگی درگذشت.

ملا نصرالدین و حیله گری سالاويف

محبوبیت ملا نصرالدین نه تنها به خاطر نقش او به عنوان قهرمان داستان های رندانه و نه به دلیل بذله گویی هایش، بلکه به دلیل سبک روایتی است که در داستان های شرقی وجود دارد؛ چیزی که به لطف آن، این داستان رکورد حماسه های ملی و فولکلورها را شکسته است. در ضمن، این اثر شامل توضیحات مفصل و قابل اعتماد از شخصیت هایی است که داستان های آنها توسط نویسنده جعل شده است. به عنوان مثال، شخصیت «پدربزرگ توراخان»، که تعداد زیادی از صفحات بخش دوم داستان به او اختصاص داده شده است، در هیچ منبع دیگری یافت نشده، و به نظر می رسد از تخیل سالاویف بیرون آمده است.

خضر – کاندید احتمالی برای نقش پدربزرگ توراخان

هم زمان در برخی از کشورها قهرمانانی که از نظر روحیات نزدیک «خضر» هستند وجود دارند، کسی که ماموریت او نیز هدایت مردم به یک مسیر خوب بود. در ترکیه جشنی به نام «جشن خدر نبی» (Hıdırellez) برگزار می شود. Hıdırellez در آغاز ماه می جشن گرفته می شود و به شروع کشاورزی (یا دامداری) اختصاص دارد.

به این ترتیب با ترکیب داستان های شرقی و هنر داستان سرایی، سالاويف باعث می شود که خواننده با جایگزینی خود در ملانصرالدین و دشمنان خود در دشمنان او، خان ها و امیرهای احمق، روح داستان شرقی را احساس کند.

اکنون می توان حدس زد که لئونید سالاويف چه سهمی در گسترش بیشتر داستان های ملانصرالدین به عنوان شخصیتی ادبی داشته؛ کسی که بر خلاف نویسنده دوران شوروی مدت ها پیش به جاودانگی دست یافته است.

مترجم: زهرا شریفی