کتاب «مبانی نگارش علمی» به قلم متخصص کتابداری در پیشخوان کتابفروشی ها

به گزارش لیزنا، دکتر یزدان منصوریان، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم تهران، در پیشگفتار این اثر، تأکید کرده است: اين كتاب بيش از آن كه دستنامه نگارش علمي باشد، حاصل تجربه 12 ساله وی از در دنياي جذاب و خيال انگيز "پژوهش"، "نگارش" و "ويرايش" است.

مولف اثر در ادامه تصریح کرده است: "نگارش كه معمولاً پس از پژوهش آغازمي شود، خود فرآيندي مستقل و البته چند مرحله اي است. اين فرايند شامل مرحله-هاي مقدماتي، مياني و تكميلي است. اگر چه نگارشِ متن از ويرايش آن جداست، اماچنان درهم تنيده اند كه نمي توان مرز مشتركي ميانشان ترسيم كرد. تحقق همزمان آنها نيز دشوار، و شايد ناممكن است. همچنين، آموختم كه كيفيت نگارش بيش از هر چيز به تمرين و تجربه نياز دارد."

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم اظهار کرده است: "محتواي كتاب «مبانی نگارش علمی» مبتني بر 6 منبع اصلي است. منبع نخست، تجربه تدوين پايان نامه كارشناسي ارشد، رساله دكتري و انتشار تعدادي مقاله  فارسي وانگليسي است. منبع دوم، آثار ارزشمندي است كه از مطالعه هر كدام بهره بسيار برده ام و  فهرستي از مهمترين آن ها را در پايان هر فصل و كتاب ذكر نموده ام. سومين منبع،بازخورد كارگاههاي آموزشي در زمينه نگارش علمي است. در اين كارگاه ها پژوهشگران و دانشجويانِ علاقمندي بودند كه با پرسش ها، نظرها و بيان تجربه ها ومشكلات خود در زمينه نگارش علمي، جنبه هاي مختلف آن را برايم روشن ترساختند. منبع چهارم، هدايت و مشاوره چند پايان نامه در مقطع كارشناسي ارشد وتدريس درس هايي چون آئين نگارش علمي و روش تحقيق بود تا از نزديك بامشكلات دانشجويان در پژوهش و نگارش آشنا شوم. منبع پنجم را بايد ارزيابي وداوري مقاله ها و پايان نامه هاي متعدد در چند سال اخير ذكر كنم. منبع پاياني، تجربه عضويت در كميته علمي تعدادي از همايش هاست كه هر كدام فرصت تازه اي را براي ارزيابي و مطالعه آثار علمي برايم مهيا كرد."

دکتر یزدان منصوریان در مقدمه تأکید می کند: " محتواي اين اثر درباره "رويكرد علمي نگارش"  است و "دستورِ زبان و قواعد نقطه گذاري را پوشش نمی دهد."

كتاب مذکور 9 فصل دارد. عنوان فصل نخست "درآمدي بر مقاله و مقاله نويسي" است. در این فصل مقاله علمي و مفاهيم پايه آن تعريف، و سپس اهداف و كاركردهاي مقاله نويسي، انگيزه هاي اصلي مقاله نويسان و عوامل تاثيرگذار بر آن ذكر شده است. موانع موفقيت در تدوين و انتشار آثار علمي و روشهاي غلبه بر آنها از مباحث ديگر اين فصل است.

فصل دوم درباره اصول و مباني اوليه نگارش علمي است، و در آن "رويكرد علمي"در مقاله نويسي و جنبه هاي گوناگون آن تبيين مي شود. ابتدا به تفاوتهاي نگارش درحوزه هاي مختلف اشاره و سپس طرحي كلي براي رشته هاي گوناگون ارائه شده است.

"ساختار مقاله علمي" فصل سوم و مفصل ترين فصل كتاب است که به ترسيم ساختاري مي پردازد تا بتوان آن را با كمي تغيير در اغلب مقاله هاي علمي رشته هاي مختلف (بويژه علوم انساني و اجتماعي) استفاده كرد. در اين فصل 20 عنصر اصلي مقاله ها  مانند عنوان، پديدآور، چكيده، كليدواژه، مقدمه، بيان مسأله، تبيين هدف، پرسشهاي پژوهش، پيشينه پژوهش، معرفي طرح، روش شناسي، ابزارپژوهش، جامعه پژوهش، محدوده و محدوديت ها، يافته ها، بحث و نتيجه، پيشنهادها،تقدير و تشكر، منابع و پيوست ها معرفي شده و براي هر يك نقش و وظيفه معيني مطرح شده است. براي تبيين هر كدام مثال هايي از آثار فارسي وانگليسي ذكر شده است، تا خوانندگان با نگاهي انتقادي آنها را تحليل كنند و بدين ترتيب مهارت هاي مقاله نويسي خود را بهبود بخشند. همچنین براي تبيين هر كدام مثال هايي از آثار فارسي و انگليسي ذكر شده است، تا خوانندگان با نگاهي انتقادي آنها را تحليل كنند و بدين ترتيب مهارتهاي مقاله نويسي خود را بهبود بخشند.

فصل چهارم با عنوان "ويژگيهاي يك مقاله علمي قابل قبول" به تشریح مهمترين معيارهاي ارزيابي آثار علمي مي پردازد. اين فصل درباره مهمترين معيارهايي است كه بر اساس آنها مي توان ميزان موفقيت نويسندگان در توليد آثار علمي را سنجيد. شرح تفاوت بين دو مفهوم مقبوليت و مطلوبيت از ديگر مطالب اين فصل است. ويژگيهاي يك نوشته قابل پذيرش در مجله هاي تخصصي عبارتند از: اصالت موضوع، عدم انتشار قبلي، نگارش بر اساس زبان معيار، پيوند با آثار ديگر پژوهشگران، مستند بودن يافته ها و ادعاهاي مطرح شده، ساختار علمي، انسجام و يكدستي محتوا و ساختار،برخورداري از وضوح لازم و پيچيدگي كافي. هشت ويژگي براي مطلوبيت مقاله ها پيشنهاد شده است كه عبارتند از: برخورداري از رويكرد تحليلي و تفكر انتقادي،مشاركت در دانش، خلاقيت و نوآوري، كاربردپذيري نتايج، پيشنهاد براي پژوهشهاي بعدي، ايجاز و خلاصه نويسي، پيوند با مسائل روز، جامعيت و عمق كافي.

پنجمين فصل كتاب درباره اصالت متن و اصل امانت داري در نگارش است. تعريف اصالت در آثار علمي و انواع روشهاي اثبات آن از جمله مباحث اصلي اين فصل است. جنبه هاي مختلف اصالت نظير اصالت موضوع، اصالت داده ها و يافته ها،اصالت انديشه، اصالت در تفسير داده ها، اصالت جغرافيايي، اصالت روش شناختي،اصالت ميان رشته اي، اصالت در كاربردپذيري نتايج، اصالت در استمرار يك كار اصيل ديگر و در نهايت اصالت در فراورده هاي جنبي پژوهش در اين فصل مطرح شده است. در ادامه، صداقت در پژوهشهاي علمي و امانت داري ارائه مي شود. برخي از موارد فريبكاري در نگارش مثل داده سازي ، سرقت علمي ، فريبكاري علمي ، دستكاري در داده ها نیز بررسي شده و راهكارهايي براي پيشگيري از آنها پيشنهاد شده است.

فصل ششم با عنوان "تمرين نگارش و توسعه مهارتهاي نگارشي" بر اين واقعيت تاكيد مي كند كه نوشتن، يك مهارت است و مثل هر مهارت ديگر به تمرين و ممارست نياز دارد. براي تمرين بيشتر نيز راهكارهاي ساده اي معرفي مي شود. استفاده از فن نگارش آزاد، استفاده از فرصت هاي كوتاه، عدم همزماني نگارش و ويرايش، پرهيز از ويرايش زودهنگام، اولويت بندي نگارش، كسب مهارتهاي فني وزباني، تنظيم دفترچه يادداشت پژوهشي  و ايجاد وبلاگ از جمله توصيه هاي اين فصل است.

فصل هفتم كتاب با عنوان "معيارهاي گزينش مجله براي انتشار مقاله" به معرفي انواع مجلات همراه با نمونه هايي از هر گروه مي پردازد. توصيه هايي به نويسندگان مقالات علمي ارائه شده است تا قبل از ارسال مقاله به مجلات به آنها توجه كنند، و ضريب موفقيت انتشار اثر خود را افزايش دهند. نخستين گام، بررسي سطح علمي وضريب تاثير  مجله مورد نظر بر اساس فهرست هاي موجود است. گام دوم، رعايت دقيق قواعد نگارش و مراحل ارسال مقاله بر اساس شيوه نامه مجله است. گام سوم،آشنايي با روش و فرايند داوري مقاله در هر مجله است.

هشتمين فصل به "فرايند ارسال مقاله  و داوري آثار علمي" مي پردازد. در اين فصل روشهاي سنتي و نوين ارسال مقاله و سپس چگونگي داوري آثار علمي، معيارهاي ارزيابي و عوامل سوگيري و خطا در داوري مطرح مي شود.

فصل نهم و پاياني كتاب به "مهارت هاي تدوين پايان نامه و گزارش طرح هاي پژوهشي" اختصاص دارد. اين فصل درباره روند تدوين پايان نامه از پيشنهاد پژوهش  تابعد از جلسه دفاع و نكته هايي ديگر براي دانشجويان تحصيلات تكميلي است.

همچنین، پايان هر فصل حاوي منابعي براي مطالعه بيشتر، پرسشها و تمرين هاست تا خوانندگان را به تفكر بيشتر درباره بحث هاي هر فصل ترغيب كند.

گفتنی است، كتاب «مباني نگارش علمي» در 263 صفحه و شمارگان 1100 نسخه منتشر شده و در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.