امکان استفاده از تالارهای تخصصی کتابخانه ملی برای کارشناسان فراهم است

دکتر حبیب الله عظیمی، معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در گفتگو با لیزنا درباره «لغو آئین ‌نامه داخلی کتابخانه ملی» توسط دیوان عدالت اداری گفت: " شورای سیاستگذاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی که به منظور انجام مدیریت آسان با رویکرد طرح و تدوین آئین نامه های داخلی نظیر آئین نامه جامع عضویت و شرایط دسترسی و طبقه بندی اعضا که مهمترین آئین نامه است، در سال 87 تشکیل شد. "

روند تصویب آئین نامه عضویت در شورای سیاستگذاری کتابخانه ملی در سال 87

وی افزود: "در این شورا آئین نامه داخلی درخصوص عضویت و شرایط استفاده اعضا از کتابخانه ملی تصویب گردید. بر طبق آئین نامه مصوب این شورا، حداقل مدرک تحصیلی برای اعضای کتابخانه ملی لیسانس تعریف شد یا اگر شخص دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی نیست شرایط مورد نظر برای اتلاق عنوان محقق را داشته باشد (دو مقاله و یا کتاب تأکیف کرده باشد). با توجه به افزایش متقاضیان عضویت در کتابخانه ملی و محدودیت فضای آن ناچار بودیم سطوح دسترسی اعضا را تعریف کنیم. از طرفی مراجعان کتابخانه ملی دو دسته بودند که یک دسته از آنها صرفا از تالارها به عنوان قرائت خانه و دسته دیگر اعضا و محققینی هستند که از منابع کتابخانه ملی استفاده می کنند. همچنین کتابخانه ملی نیز دو دسته تالار در اختیار دارد: تالار عمومی و تالارها و مخازن تخصصی."

مقایسه امکانات و صندلی های موجود کتابخانه ملی با اعضای آن

عظیمی گفت: "در تالارهای کتابخانه ملی با توجه به گسترشهایی که صورت گرفته در حال حاضر 268 صندلی در تالار عمومی و 547 صندلی در تالارهای تخصصی در اختیار است. در مجموع کل تالارهای کتابخانه ملی 815 صندلی دارد. در صورتی که در مقایسه با اعضا درحال حاضر کتابخانه ملی بالغ بر 104 هزار عضو دارد. که 37 هزار 600 عضو نفر از مهرماه 89 کارت عضویت هوشمند دریافت کرده اند و از این تعداد 25 هزار 352 نفر اعضای فعال (مراجعه حضوری دائم به کتابخانه ملی و استفاده از منابع و تالارها دارند) هستند."

تبدیل شدن تالارهای تخصصی به قرائت خانه

وی تأکید کرد: "با توجه به مقایسه میان تعداد صندلی ها و اعضا و اینکه عمدتا عضویت توسط افراد تمدید می شود و اعضا مرتبا اضافه می شوند. در واقع ما در حال حاضر با وجود شرط داشتن مدرک لیسانس برای عضویت، در بعضی از مقاطع سال مانند خرداد، اردیبهشت، مهر، بهمن و اسفند و همینطور ایام تعطیل میزان مراجعات به کتابخانه ملی و استفاده از تالارها افزایش می یابد. بنابراین امکان افزایش ظرفیت صندلی ها وجود ندارد و تعداد مراجعان هم روز به روز افزایش می یابد. از طرفی با توجه به رسالت کتابخانه ملی مبنی بر گردآوری تمام منابع کشور، لازم است اولویت استفاده از کتابخانه ملی به محقق داده شود و اعضایی که صرفا از تالارها برای قرائت خانه استفاده می کنند تقاضا کنیم که از تالارهای مطالعه دیگر انواع کتابخانه ها استفاده کنند."

عظیمی گفت: "در نتیجه باید مراجعان به کتابخانه ملی و دسترسی آنها به تالارها مدیریت شود. در آیین نامه داخلی مصوب شورای سیاستگذاری پیش بینی گردید که کسانی که دارای مدرک لیسانس هستند و عمدتا از کتابخانه ملی برای مطالعه استفاده می کنند به سمت استفاده از تالار عمومی کتابخانه ملی (امکان استفاده ار تالار برای مطالعه و امانت گرفتن منابع وجود دارد) سوق دهیم و افرادی که دارای مدرک بالاتر از لیسانس و یا حتی لیسانس یا پائینتر هستند اما کار تحقیقی دارند امکان استفاده از تالارهای تخصصی را داشته باشند (امکان استفاده از منابع غنی موجود در مخازن کتابخانه ملی در تالارهای تخصصی وجود دارد)."

اعمال محدویتهای دسترسی به تالارها فقط دو روز در سال 89 اجرایی شد

معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی بیان کرد: "این موارد در آئین نامه سال 87 پیش بینی شد ولی تا مهر سال 89 که گیتهای تالارها فعال گردید و کارتهای عضویت هوشمند صادر شد، اجرایی نشد. در این زمان شورای سیاستگذاری تصویب کرد که کتابخانه ملی مبلغ صد هزار ریال هزینه صدور کارت عضویت هوشمند و نگهداری تجهیزات و گیت ها را از اعضا دریافت کند و سطح دسترسی به تالارها برای اعضا در کارت هوشمند مشخص شود. با توجه به اینکه تالار تخصصی توسط اعضا عمدتا برای مطالعه استفاده می شد و به هنگام حضور محقق در تالار تخصصی صندلی خالی نبود. لذا برای حل مشکل تصمیم بر آن شد تالارهای تخصصی برای محققین و تالار عمومی برای مراجعان و برای مطالعه توسط اعضا در نظر گرفته شود."

وی افزود: "این محدودیتها باعث اعتراض اعضا شد که کتابخانه ملی حداکثر دو روز این آئین نامه را در بخش اعمال محدودیت در استفاده از تالارها اجرا کرد و بیش از این مدت اعمال نشده است و امکان استفاده از تالارهای تخصصی کتابخانه ملی برای کارشناسان فراهم است. "

عظیمی بیان کرد: "در جلسه ای که در پی اعتراض اعضا مبنی بر اینکه چرا نمی توانند از تالارهای تخصصی استفاده کنند، توضیح داده شد که رسالت اصلی کتابخانه ملی با توجه به وجود منابع خاص و غنی در آن، ارائه خدمات به محققین است و افرادی که صرفا قصد مطالعه دارند می توانند از دیگر انواع کتابخانه در سطح کشور استفاده کنند. در این جلسه طی پرسش اعضا مبنی بر اینکه این آئین نامه در کجا تصویب شده است. اعلام گردید که آئین نامه داخلی سازمان است و در شورای سیاستگذاری تصویب شده است. که گفتند وجاهت قانونی ندارد و باید توسط هیأت امنا تصویب شود. "

وی تصریح کرد: "در آخرین جلسه آن زمانِ هیأت امنا، به صورت شفاهی تصویب آئین نامه های داخلی مطرح شده بود که طبق ماده واحده ای به شورای معاونین و شورای سیاستگذاری تفویض شود."

عظیمی تأکید کرد: "با توجه به این مطالب چون این آئین نامه به تصویب هیأت امنا نرسیده بود به اعضای عمومی اجازه استفاده از تالارهای تخصصی داده شد. دیوان عدالت اداری در این بخش نیز رأی صادر کرده است اما در این بخش اعمال محدودیت برای اعضا نکردیم و دسترسی به تالارها بیش از دو سه روز اعمال نشده است. و در حال حاضر درصدد هستیم که این آئین نامه را در هیأت امنا به تصویب برسانیم."

دریافت حق عضویت برای صدور کارت هوشمند

وی درخصوص دریافت هزینه صد هزار ریال حق عضویت گفت: "هزینه عضویت کتابخانه ملی تا پیش از مهر 89  و هوشمند شدن کارتها رایگان بود اما طبق بند ب ماده 29 آئین نامه مالی و معاملاتی سازمان اسناد و کتابخانه ملی امکان دریافت هزینه عضویت وجود دارد که صرف صدور کارت هوشمند و نگهداری تجهیزات و گیت ها می گردد."

دکتر حبیب الله عظیمی گفت: "پس از شکایت معترضین  به این آئین نامه به دیوان عدالت اداری و مکاتبه ی دیوان عدالت اداری با سازمان، بخش حقوقی سازمان، لایحه دفاع را به دیوان ارسال کرد."

رأی دیوان عدالت اداری به صورت رسمی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ابلاغ نشده است

وی تصریح کرد: "در حال حاضر رأی دیوان عدالت اداری به صورت رسمی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ابلاغ نشده است و پس از ابلاغ آن بخش حقوقی سازمان در این زمینه اعلام نظر خواهد کرد و تصمیمات لازم اتخاذ می گردد."

بررسی درخواستهای عضویت محققین در «کمیته عضویت»

معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر دارندگان مدرک لیسانس و یا پائین تر از آن امکان استفاده از کتابخانه ملی را دارند گفت: "این افراد در صورتی که محقق محسوب شوند و برای انجام کار تحقیقی نیاز به استفاده از منابع و امکانات کتابخانه ملی داشته باشند می توانند به «اداره عضویت» یا «اداره اطلاع رسانی» درخواست خود را کتبا اعلام کنند. درخواستها به صورت هفتگی در جلسه «کمیته عضویت» مرکب از معاونت کتابخانه ملی، مدیرکل اطلاع رسانی، رئیس اداره عضویت، مدیر کل حراست مطرح و پس از بررسی امکان عضویت سه، شش و دوازده ماه برای این افراد برقرار می شود. "

امکانات و خدمات ویژه ی تالارهای تخصصی کتابخانه ملی

دکتر حبیب الله عظیمی در ادامه در پاسخ به این سوال که چه امکانات ویژه ای در تالارهای تخصصی ارائه می گردد که افراد تمایل به حضور در آن تالارها دارند گفت: "در تالارهای تخصصی، علاوه بر دسترسی به اینترنت پرسرعت که در تالارهای عمومی نیز وجود دارد، امکاناتی نظیر ارائه خدمات تحویل مدرک از پایگاههای اطلاعاتی، دسترسی به پایان نامه ها و کتاب به صورت الکترونیکی و اسکن شده به صورت محدود و با رعایت قوانین کپی رعایت، دسترسی به نشریات و مقالات و در مجموع دسترسی به منابع غیرکتابی ارائه می شود. "

وی افزود: "کتابداران در این بخشها به عنوان مشاور به ارائه انواع خدمات تخصصی به منظور دسترسی به آخرین و روزآمدترین منابع اطلاعاتی، می پردازند. «سرای پژوهش» از دیگر خدمات است که برای مدت چند روز فضایی در اختیار محققین قرار داده می شود که امکان استفاده از امکانات را برای ایشان فراهم می آورد. همچنین شیفت شب (11 شب تا 7 صبح) نیز بر اساس رزروهای صورت گرفته توسط محققین فعال است و منابع مورد درخواست ایشان در طی زمانی که قصد استفاده از کتابخانه را دارند توسط کتابداران در شیفت صبح تهیه و در اختیار ایشان قرار داده می شود."

دکتر عظیمی بیان کرد: "کتابداران تالارهای عمومی نیز براساس امکاناتی که در اختیار دارند حداکثر خدمات با کیفیت و مطلوب را به اعضای کتابخانه ملی ارائه می دهند."

توسعه خدمات مجازی کتابخانه ملی برای جلوگیری از مراجعات غیرضرور اعضا

دکتر عظیمی در پاسخ به این سوال که از آنجا که کمبود فضای فیزیکی سبب می شود که قوانینی برای اعمال محدودیت تصویب شود آیا تا کنون نیازسنجی صورت پذیرفته است که خدمات به صورت مجازی به همه مراجعان ارائه گردد؟ گفت: در این زمینه تاکنون طرح پژوهشی جامعی انجام نشده است. اما نیازسنجی های مقطعی انجام پذیرفته است که در این زمینه «مرجع مجازی» توسعه داده شده است که کتابداران به صورت مجازی به عنوان مشاوره به کمک محققین آمده اند و از طریق چت و ایمیل امکان طرح پرسش و پاسخ و دریافت منابع اطلاعاتی وجود دارد. "

وی افزود: "کار دوم «توسعه کتابخانه دیجیتال» است که با توجه به محدودیت قوانین کپی رایت از منابع قدیمی تر آغاز کرده ایم. همچنین راه اندازی «تالار دیجیتال» امکان دیگری است که به کاربران این اجازه را می دهد منابع را به صورت آنلاین مشاهده کنند و به جهت رعایت قوانین کپی رایت امکان ذخیره وجود ندارد. اما عمدتا اعضا تمایل دارند که به صورت حضوری به کتابخانه مراجعه کنند و از مشاوره کتابداران مرجع و امکانات و فضای خاص و استاندارد تالارها جهت مطالعه و انجام پژوهش استفاده کنند. حتی در روزهای تعطیل تعداد مراجعین افزایش می یابد. اما کتابخانه ملی وظیفه خود می داند که با توسعه امکانات مجازی از مراجعات غیرضرور اعضا جلوگیری کند."

اعطای اختیار تصویب آئین نامه ها به شورای سیاستگذاری یا تصویب مستقیم در هیأت امنای کتابخانه ملی

عظیمی درخصوص فعالیت کنونی شورای سیاستگذاری گفت: "در حال حاضر کتابخانه ملی در برنامه و تصمیم خود قصد دارد که بر اساس یک ماده واحده که به تصویب هیأت امنا برسد، مجوز تصویب آئین نامه های داخلی به یکی از شوراهای سیاستگذاری و معاونین یا هیأت اجرایی سازمان اعطا شود و یا آنکه آئین نامه های مهم نظیر آئین نامه عضویت مستقیما در هیأت امنا تصویب گردد."

وی در پاسخ به این سوال که چرا تاکنون این آئین نامه به تصویب هیأت امنا نرسیده است گفت: "چون نیاز به اجرای آن نداشتیم و تالارها و فضای فیزیکی پاسخگوی نیاز مراجعان بود و نیاز به اعمال محدودیت نداشتیم،که این آئین نامه را به تصویب نرساندیم. اما از مهر 89 که کارتهای عضویت هوشمند و تعداد مراجعان زیاد شد و تصمیم برآن شد که محدودیت ها را ضابطه مند کنیم، اجرای این آئین نامه مطرح گردید اما چون اعضا اعتراض کردند و نیاز بود که مجوز آن صادر شود این محدودیتها تاکنون هم اجرا نشده است. از طرفی شاید چون تشکیل جلسه هیأت امنا منوط به حضور رئیس جمهور و برخی از وزرا است، امکان پذیر نشد. اما در حال حاضر با حضور ریاست جدید برگزاری جلسات و تصویب این آئین نامه ها با برنامه زمانی امکان پذیر خواهد شد."

آئین نامه عضویت کتابخانه ملی به زودی تصویب می شود

عظیمی درباره زمان تصویب آئین نامه عضویت کتابخانه ملی در هیأت امنا تصریح کرد: "پس از بازنگری و اعمال اصلاحات نهایی در شورای معاونین طی هفته آینده و پس از آن تأئید ریاست سازمان، در اولین فرصت این آئین نامه در هیأت امنا مطرح خواهد شد و پس از تصویب نهایی اجرایی می گردد."

گفتنی است، هیأت عمومی دیوان عدالت اداری تصویب آئین‌ نامه داخلی توسط مرجعی به نام «شورای سیاستگذاری کتابخانه ملی» را غیرقانونی دانست. این آئین‌ نامه به افراد دارای مدرک کارشناسی و مدرک حوزوی سطح 2 اجازه استفاده از سالن ‌های تخصصی علوم انسانی و هنر، علوم و فنون، منابع، مرجع و پایان‌نامه ‌ها را نمی ‌دهد و فقط افراد دارای مدرک کارشناسی را مجاز به استفاده از قسمت عمومی دانسته است. همچنین این آئین ‌نامه افرادی را که دانشجوی مقطع کارشناسی یا دیپلم هستند و به طور کلی افراد عادی را مجاز به استفاده از منابع و امکانات کتابخانه ملی نمی‌ داند و برای هر سال عضویت از هر فرد، دریافت مبلغ 100 هزار ریال را مجاز شمرده است.