داخلی
»مطالب کتابداری
»کتابخانه و کتابداری
سامانه «گردش کتاب همگام» راه اندازی شد
به گزارش لیزنا، دکتر محمود قادرمرزی، طراح سامانه ابتکاری «گردش کتاب همگام»، در رابطه با این طرح بیان کرد: این سامانه برای مکانیزه انجام شدن امانت کتاب در کتابخانه های سیار طراحی شده است.
قادرمزی جزئیات و امکانات این طرح را به شرح زیر بیان کرد:
کتابخانه سیار مذکور، از یک سایت مرکزی شامل مخزن کتابخانه و عوامل اجرایی، از یک سو و خوشه ای از ایستگاه‌های اقماری به منظور داد و ستد کتاب های امانتی با حضور یک رابط، از سوی دیگر، تشکیل شده است. فرض بر این است که رفت و آمد اعضا به سایت مرکزی، هزینه قابل توجهی (شامل زمان و مسائل تردد) را بر اعضا (و جامعه) تحمیل می‌کند و کتابخانه در صدد حل این مسائل است.
مطابق این طرح، عوامل اجرایی بخش امانات کتابخانه، فقط در برهه گردش کتاب (مثلاً هفته ای یک بار- هر بار چند ساعت) در گیر اجرای دستورالعمل گردش، که از سوی سامانه صادر شده است، خواهند بود.
سامانه، اساساً از نظر فیزیکی ارتباطی با کتابخانه ندارد. نسخه ای از نرم افزار مربوطه را نزد خودتان تصور کنید. به شرط آنکه بانک اطلاعاتی اعضا به اضافه موجودی مخزن کتابخانه ای را در اختیار داشته باشید، محدودیت خاصی برای دریافت درخواست اعضا در قالب پیام کوتاه (یا از طریق اینترنت) و نیز صدور دستورالعمل گردش به عوامل اجرایی را احساس نخواهید کرد.
ایستگاه های اقماری مکانی برای داد و ستد کتاب در زمان مقرر هستند. در میان خوشه ای از روستاها، یکی از آنها می تواند نقش سایت مرکزی را داشته و بقیهی آنها ایستگاه های اقماری آن به حساب آیند. در محیط های شهری کتابخانه عمومی شهر می‌تواند سایت مرکزی و مکان های عمومی مناسب، از قبیل کتابخانه های محلات، مساجد و نگهبانی پارکها کاندیدهای مطرحی برای ایستگاه های اقماری خواهند بود. در برهه گردش یک رابط در ایستگاه امور تحویل تحول کتاب را بر عهده می گیرد.
بانک اطلاعات شامل مشخصات ضروری اعضای (از جمله شماره تلفن همراه و ایستگاه مرتبط) و مشخصات ضروری کتاب های مخزن (از جمله کد اختصاصی و تعداد نسخ هر عنوان) به سامانه سپرده می‌شود. سامانه با این اطلاعات و پارامترهایی مانند سقف درخواست، سقف تخصیص و برنامه‌ی زمانی گردش خواهد توانست به کتابخانه خدمات ارائه کند.
درخواست کتاب
لیست کتاب های موجود در مخزن در اختیار اعضا قرار می گیرد. عضو هنگام درخواست کتاب به لیست مراجعه و برای هر کتاب کد مربوطه را انتخاب و به صورت بسته‌ی انتخابی در زمان مقرر به سامانه ارسال می‌کند. اولویت بندی در خواست ها، امکان می‌دهد که به کمک سامانه تخصیص کتاب‌های پر تقاضا مبتنی بر معیار انجام شود. بسته انتخابی که به سامانه می رسد از اولین انتخاب تا آخرین آن به ترتیب نزولی امتیاز دهی می‌شوند. اعضایی که متقاضی یک کتاب معین باشند به ترتیب امتیاز در صف تخصیص آن کتاب قرار می‌گیرند.
تخصیص کتاب
در هر گردش، سقف تخصیص کتاب به هر عضو را کتابخانه تعیین می‌کند. تعداد تخصیص از هر عنوان را تعداد نسخه های آن و معیار تخصیص را امتیاز عضو (در صورت نرسیدن به سقف) مشخص خواهد کرد. برای عضوی که کتابی را دریافت می‌کند از امتیاز او برای دریافت همان کتاب در گردشِ بعد کسر خواهد شد. در گردش بعد او برای تمدید در اواخر صف متقاضیان قرار خواهد گرفت.
از آن سو، برای عضوی که تعدادی از درخواست‌هایش برآورده نشده است سهمی از امتیاز کتاب‌های مربوطه ذخیره خواهد شد. در گردش بعد او در اوایل صف آن کتابها قرار خواهد گرفت. پس از اینکه تخصیص ها انجام شدند، سامانه نتیجه را توسط پیامک برای اعضا ارسال می‌کند.
گردش کتاب
کتاب های تخصیص یافته در موعد مقرر وارد جریان چرخش می‌شوند. فقط سهمی از آنها لازم است به عنوان توشه از مخزن برداشته شوند. بقیه کتاب‌هایی هستند که زمان امانت آنها تمام شده و در ایستگاه های بین راه آماده تحویل دادن هستند. در حقیقت تعدادی از کتابها بین این ایستگاه و آن ایستگاه دست به دست می‌شوند.
در دستورالعملی که از سوی سامانه برای عوامل اجرایی گردش صادر می‌شود لیست کتاب‌هایی که لازم است به عنوان توشه از مخزن خارج شوند و نیز لیست کتاب‌هایی که در هر ایستگاه داد و ستد خواهند شد مشخص شده است.
سامانه بهترین مسیر گردش را چنان تعیین می‌کند که کمترین مسافت طی می شود و بخشی از نیاز ایستگاه‌های بعدی از کتاب های پس گرفته شده‌ی ایستگاه های قبلی تأمین می‌گردد. این امکان تعداد گردش‌ها را از دو دور (جمع آوری کلی امانات قبلی + پخش امانات فعلی) به یک دور (داد و ستد همزمان در هر ایستگاه) کاهش می‌دهد. بنابراین کتابخانه سیار با این سبک یک اتوبوس پر از کتاب نیست که کتاب ها را دوره گردی کند.
در عوض هیچ کتاب بدون مدعی در سبد گردش وجود ندارد و سبد هیچگاه تمام کتاب‌های مدعی دار را در خود جا نمی دهد.
اطلاعات به دست آمده از درخواست و داد و ستد کتاب در چندین گردش (مثلاً فصلی، یا سالانه) می توانند آنالیز شده و نیازهای کتابخانه را نمایان کنند. یک کتاب مفروض چه کسری از عمر خود را در قفسه و چه کسری را در گردش گذرانده است؟ یا حتی آن کتاب چه آماری از متقاضیان منتظر را در سوابق خود دارد. چنین پارامترهایی را می‌توان در اولویت بندی تهیه کتاب برای متوازن کردن عرضه و تقاضا به کار گرفت.
مزایای سامانه «گردش کتاب همگام»
برای اعضا:
- حذف یا کاهش هزینه رفت و آمد اعضا به کتابخانه برای مبادله کتاب
-صرفه جویی در وقت به خاطر جانشین شدن ایستگاه اقماری (مکانی قاعدتاً با دسترسی ساده برای عضو) به جای کتابخانه مرکزی
- تنظیم امتیاز برای بالا بردن شانس برنده شدن کتاب مورد علاقه
- جذابیت شرکت در یک مسابقه با قابلیت تنظیم امتیاز (مخصوصاً برای نوجوانان)
برای کتابخانه:
-ظهور زمینه برای عضوگیری جدید به دلیل مزایای سامانه برای اعضا
- کاهش نیاز (تا حد حذف) به حضور تمام وقت مسئول بخش امانات جز در برهه کوتاه گردش (قرار دادن توشه در سبد گردش در ابتدا و استقرار ته‌مانده‌ی سبد در قفسه در انتهای گردش)
- عدم نیاز به فراگیری مهارتی خاص یا نصب سخت افزاری یا نرم افزاری جدید در محل
-افزایش بهره وری کتاب، سهولت کنترل، نظم پایدار، پیش‌بینی نیاز (یا عدم نیاز) عناوین برای کتابخانه
برای جامعه:
-ایجاد سهولت در حوزه‌ی کتاب‌خو‌انی و کمک به ارتقاء فرهنگی بدون محدودیت مکانی
- برداشتن بخش عمده‌ای از سهم رفت و آمدهای مرتبط با مبادله کتاب از دوش ترافیک و پی آمدهای آن
از ملزومات این طرح همگامی در اقدامات عناصر درگیر در آن از جمله همگامی در زمان درخواست توسط اعضا، همگامی در زمان باز گشت امانات دورِ قبل به ایستگاه، همگامی بین عامل گردش کتاب و رابطین مستقر در ایستگاه هاست.
گفتنی است نمونه آزمایشی این طرح در حال اجراست.
سلام
در صورتی که مایل به گرفتن اطلاعات (یا حتی شاهد حضوری) در مورد فاز اجرایی آزمایشی طرح باشید می توانید از طریق دنبال کردن لینک سطر آخر خبر با اینجانب ارتباط برقرار کنید. با تشکر - قادرمرزی