ارتقا 11 پله‌ای زبان فارسی به عنوان زبان علمی دنیا

به گزارش لیزنا، دکتر محمدجواد دهقانی، رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اعلام کرد: مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید دانشگاه ها در پانزده مرداد ماه 1392 استفاده از پیشرفت علمی برای گسترش و نفوذ زبان فارسی را مورد تاکید قرار داده و اشاره فرمودند که باید زبان فارسی گسترش و نفوذ فرهنگی زبان فارسی در سطح جهان روز به روز بیشتر شود. ایشان همچنین فرمودند کاری کنیم که در آینده، آن کسانی که از پیشرفتهای علمی کشور ما استفاده می کنند، ناچار شوند زبان فارسی را یاد بگیرند، اما جایگاه زبان فارسی در دنیای علم چگونه است؟

دهقانی اظهار داشت: در نقشه جامع علمی کشور، هشت هدف کلان برای نظام علم و فناوری کشور برشمرده شده که ششمین آن ارتقاي جايگاه زبان فارسى در بين زبان های بین المللی علمی است. در این نقشه اقدامات مختلفی برای رسیدن به این هدف برشمرده شده است که شامل افزایش پذیرش دانشجویان خارجی، نگارش مقالات علمی تخصصی به زبان روان فارسی، تاسیس رشته های زبان فارسی در دانشگاه های مختلف دنیا و توسعه و ابداع روش های سهل و سریع فارسی آموزی می شود، اما آیا گسترش زبان فارسی به عنوان یک زبان علمی در سطح بین المللی افزایش یافته است؟

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: محققین در سرتاسر دنیا از طریق نشریات از آخرین تحولات و دستاوردهای رشته علمی شان مطلع می شوند. نشریات علمی یکی از مهمترین ابزارهای تبادل اطلاعات در دنیای علم امروز هستند، اما هر نشریه علمی ابزار موثری برای تبادل اطلاعات محسوب نمی شود. از مجموع کل نشریاتی که در سطح بین المللی منتشر می شود، پایگاه های استنادی بین المللی معتبرترین نشریات را نمایه سازی می کنند، بنابراین این پایگاه ها شریان اصلی علمی دنیا را پوشش داده اند، اما تا چه حد نشریات فارسی توانسته اند در شریان اصلی علم بین المللی وارد شوند؟

دهقانی تصریح کرد: پایگاه های استنادی علاوه بر نشریات علمی، کنفرانس های علمی را نیز نمایه سازی می کنند. این کنفرانس ها نیز ابزاری برای تبادل اطلاعات در جوامع علمی هستند. پایگاه های استنادی بین المللی به نمایه سازی محتوای کنفرانس های علمی می پردازند. سالانه کنفرانس های متعددی در سطح کشور برگزار می شوند، اما چه تعداد از این کنفرانس ها در پایگاه های بین المللی همانند نظام های استنادی نمایه سازی می شوند؟

وی افزود: هر چند امروزه زبان انگلیسی زبان اصلی علم محسوب می شود، اما کمیت تولید علم به زبان فارسی در پایگاه های استنادی بین المللی رشد داشته است. این کمیت شامل مجلات علمی  و همچنین کنفرانس های است که به زبان فارسی تولید و در پایگاه استنادی بین المللی نمایه سازی می شوند. بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس تا تاریخ 10/7/1394، جمهوری اسلامی ایران در سال 2005 رتبه 28 دنیا را از لحاظ تعداد مدارک منتشر شده به زبان فارسی در اختیار داشت. هر چند این رتبه در سال 2009 به رتبه 30 تنزل پیدا کرد، اما از سال 2010 کمیت تولید علم منتشر شده به زبان فارسی روندی صعودی داشته بطوریکه در سالهای 2010 ، 2011 ، 2012 و 2013 به ترتیب جایگاه زبان فارسی به رتبه های 29 ، 24 ، 22 و 17 ارتقا یافته است. همچنین در سال 2014 زبان فارسی از این حیث رتبه 17 دنیا را در اختیار دارد. زبان فارسی از ابتدای سال 2015 تاکنون نیز رتبه 15 را دارد که البته این آمار نهایی نشده است.

بر اساس اعلام اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST)، رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) گفت: نباید نادیده گرفت که تقریبا سهم زبان های غیرانگلیسی در مقایسه با زبان انگلیسی از کل تولیدات علم بین الملل اندک است و از سهم زبان انگلیسی در طی ده سال گذشته نه تنها کاسته نشده است، بلکه این سهم افزایش نیز یافته است. در سال 2005 از کل تولیدات علم دنیا، 87% به زبان انگیسی تولید می شد، اما این میزان در سال 2014 به 92% افزایش یافته است. زبان چینی دومین زبان علمی دنیا است و به طور متوسط 4% تولید علم دنیا به زبان چینی است. زبان اسپانیایی و آلمانی بعد از زبان چینی رتبه های بعدی را در اختیار دارند. هر چند سهم زبان اسپانیایی از سال 2005 تاکنون 1% از کل تولیدات علم دنیا بوده است، اما زبان آلمانی افت یک درصدی را نشان می دهد. در سال 2005 دو درصد (2%) تولیدات علم دنیا به زبان آلمانی بود در حالیکه در سال 2014 یک درصد (1%) تولیدات علم دنیا به این زبان تولید می شود.

وی گفت: سهم زبان فارسی از کل تولیدات علم دنیا از 0.01%  ( یک صدم درصد) در سال 2005 به 0.06% ( شش صدم درصد) در سال 2014 ارتقا پیدا کرده است.  در سال 2014 سهم زبان عربی از تولیدات علم دنیا 0.01% ( یک صدم درصد) بود، این در حالی است که سهم این زبان در سال 2011 و 2012 حدود 0.03%  ( سه صدم درصد) بوده است، بنابراین به نظر می رسد کشورهای عربی این مسئله مهم را در سیاست های علمی خود نگنجانده اند. علاوه بر این، در سال 2014 سهم زبان های نروژی، اوکراین، مجارستانی، اسلوونی، دانمارکی، اسلواکی، بوسنی، لیتوانیایی، رومانیایی و فنلاندی از زبان فارسی کمتر شده است.

دهقانی در ادامه تصریح کرد: از سال 2005 تاکنون تعداد 7024 مقاله علمی به زبان فارسی در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه سازی شده است که با توجه به تعداد 298918 مدرکی که از جمهوری اسلامی ایران در این پایگاه نمایه سازی شده است باید گفت سهم زبان فارسی 2.3% ( دو ممیز سه دهم درصد) از کل تولیدات علم کشور بوده است. در سال 2005 تعداد 226 مقاله به زبان فارسی در سطح بین المللی منتشر شده بود، اما این میزان درسال 2013 به تعداد 1514 مورد افزایش یافت که برابر با 3.7% ( سه ممیز هفت دهم درصد) از کل تولیدات علم کشور در سال 2013 است.

64% از علمی که به زبان فارسی تولید شده و در پایگاه استنادی اسکوپوس منتشر شده است متعلق به ده نشریه ای است که در کشور منتشر می شود. این مجلات بین المللی مقالاتی منتشر می کنند که زبان آن ها فارسی است.

دهقانی در پایان گفت: به نظر می رسد علیرغم رشد زبان فارسی به عنوان زبان علم بین الملل، کشور نیاز دارد تا گام های بزرگی در این زمینه بردارد. یکی از مناسب ترین راه های عملی برای گسترش زبان فارسی سرمایه گذاری در صنعت نشر حرفه ای است. سیاستگذاری به منظور تشویق نشریات و کنفرانس های علمی فارسی یکی از راههای توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم است. بازار نشر علم دنیا یک بازار انحصاری است. تنها هفت ناشر بین المللی بیش از 50% مقالات دنیا را منتشر می کنند، بنابراین توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم بین المللی نیازمند سرمایه گذاری، برنامه ریزی، آموزش و تشویق مولفه های اثرگذار در نشر علم است.