نتایج رتبه بندی دانشگاه لایدن در سال 2016

به گزارش لیزنا، گزارش نتایج نظام رتبه بندی لایدن، توسط زهره زاهدی، پژوهشگر دکتری دانشگاه لایدن و عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس بوشهر ارائه شد.

متن گزارش به شرح زیر است:

مرکز مطالعات علوم و فناوری  دانشگاه لایدن هلند نظام رتبه بندی دانشگاه های جهان را بصورت سالیانه منتشر  می نماید. این رتبه بندی بر اساس الگوریتم های بسیار پیشرفته و اصول منحصراً علمی و شاخص های پیشرفته علم سنجی (نظیر شاخص های تاثیر استنادی و شاخص های همکاری علمی) محاسبه می شود.

داده های نظام رتبه بندی لایدن بر پایه آثار پژوهشی (مقالات و مقالات مروری بغیر از مقالات همایش های علمی، کتب و مجلات) نمایه شده در پایگاه استنادی تامسون رویترز قرار دارد. سطح آستانه جهت محاسبه جایگاه هر دانشگاه در رتبه بندی لایدن، برخورداری حداقل 1000 مقاله به نام هر دانشگاه در پایگاه فوق است.

شایان ذکر است که روش اختصاص هر مقاله به دانشگاه، بصورت کسری محاسبه می شود و به مقالاتی که با همکاری بیشتر از یک دانشگاه تهیه شده باشند وزن های مختلف اختصاص می دهد. میزان خوداستنادی در محاسبه شاخص ها در نظر گرفته نمی شود. همچنین، با استفاده از الگوریتم های کامپیوتری، زمینه موضوعی هر اثر علمی نمایه شده در پایگاه استنادی بسته به روابط استنادی خود با دیگر انتشارات تعیین می شود. بدین ترتیب، شاخص های علم سنجی بر اساس 4113 زمینه موضوعی محاسبه و تعدیل سازی شده اند (شکل 1).

شکل 1. شبکه ارتباطات استنادی بین زمینه های موضوعی انتشارات نمایه شده در پایگاه تامپسون رویترز در تصویر زیر برگرفته از سایت رتبه بندی لایدن

این نظام رتبه بندی، تا سال 2013 میلادی، 500 دانشگاه برتر جهان را رتبه بندی می نمود. سال 2014 الی 2015، این میزان به 750 دانشگاه افزایش یافت. در این سال ها نحوه انتخاب دانشگاه ها براساس بیشترین میزان انتشارات نمایه سازی شده در پایگاه تامپسون رویترز توسط هر دانشگاه بود.

در تصمیم گیری جهت شمول دانشگاه در رتبه بندی جدی لایدن (2016)، حداقل میزان انتشارات نمایه شده به نام هر دانشگاه در این پایگاه در نظر گرفته شده و بدین ترتیب در نسخه جدید رتبه بندی لایدن، تعداد 842 دانشگاه از 53 کشور جهان ارایه شده است (سطح آستانه حداقل 1000 عنوان است که در بین سال های 2011 الی 2014 منتشر شده است). مانند نسخه های سالهای قبل، در نظام رتبه بندی لایدن، بررسی موقعیت هر یک از دانشگاه های جهان بر اساس شاخص های وابسته یا غیر وابسته به تعداد انتشارات هر دانشگاه امکان پذیر است.

شاخصهای وابسته به تعداد انتشارات عملکرد دانشگاه ها را صرفاً بر اساس تعداد انتشارات آن دانشگاه نشان می دهند. در حالیکه، شاخصهای غیر وابسته به تعداد انتشارات، میانگین تعداد استنادات به تعداد انتشارات دانشگاه را نشان می دهند و از این رو این شاخص ها، مقایسه دانشگاه های کوچک و بزرگ را بصورت واقعی تر امکانپذیر می سازند. بدین ترتیب، در نظام رتبه بندی دانشگاه های لایدن، بسته به شاخص تعداد انتشارات، شاخص های تاثیر استنادی و شاخص های همکاری علمی، دانشگاه ها از جایگاه متغیری برخوردار هستند. علیرغم سالهای قبل، در نسخه کنونی، رتبه هر دانشگاه در خصوص میزان ارتباط آن با صنعت ارائه نشده و این رتبه بندی در پاییز 2016 بصورت جداگانه منتشر خواهد شد.

جایگاه برترین دانشگاه های جهان

همانند گذشته، دانشگاه های آمریکا در صدر دانشگاه های برتر جهان قرار دارند. دانشگاه Rockfeller ، MIT، Stanford، Harvard، Princeton، Caltech، California و Rice ده دانشگاه برتر جهان از نظر شاخص PP(top10%)  بشمار می روند (به ترتیب بین 28%-19% از انتشارات این  دانشگاه ها در زمره 10% انتشارات پراستناد در میان سایر انتشارات حوزه موضوعی و سال انتشار بشمار می رود). در رتبه بندی 2016 نیز دانشگاه های Weizmann Institute of Science  برتر آسیا، London School of Hygiëne & Tropical Medicine  برتر اروپا،  University of Cape Town برتر آفریقا، Pontifical Catholica University of Chile برتر آمریکای جنوبی و Australian National University برتر اقیانوسیه هستند (نمودار1).

نمودار 1. جایگاه دانشگاه های برتر جهان از نظر شاخص  PPtop10%

از نظر شاخص همکاری بین المللی، دانشگاه های (King Abdulaziz Univ (89.3%، (Univ Iceland (77.2% و King Abdullah Univ Sci & Technol (76.9%) حایز رتبه جهانی یک تا سه هستند (نمودار2).

نمودار 2. جایگاه دانشگاه های برتر جهان از نظر شاخص همکاری بین المللی

دانشگاه های ایران در رتبه بندی لایدن طی سالهای 2013 الی 2016

نمودار 3 و 4 جایگاه دانشگاه های قاره آسیا را بر طبق شاخص PP(top 10%) و شاخص همکاری بین المللی نشان می دهد. همین طور جایگاه دانشگاه های ایرانی در میان کشورهای همجوار مشاهده می شود. بسیاری از دانشگاه های کشورامارات متحده عربی، چین، ژاپن و مالزی از جایگاه بهتری نسبت به دانشگاه های ایران برخوردار هستند. همچنین، بدلیل تفاوت در روش شناسی مقایسه سالهای مختلف بایستی با احتیاط صورت پذیرد (جداول پیوست).

در سال 2013 تنها ۵ دانشگاه از ایران (دانشگاه امیر کبیر، صنعتی شریف، تربیت مدرس، تهران و علوم پزشکی تهران) در میان 500 دانشگاه برتر جهان در این رتبه بندی وجود داشتند، سال 2014 ۷ دانشگاه جدید (دانشگاه تبریز، صنعتی اصفهان، علم و صنعت ایران، شهید بهشتی، فردوسی مشهد، شیراز و دانشگاه آزاد اسلامی) اضافه شدند و در مجموع  ۱۲ دانشگاه ایران و در سال 2015،  با حضور دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی 13 دانشگاه ایران با بالاترین میزان انتشارات علمی در در میان ۷۵۰ دانشگاه برتر جهان در رتبه بندی لایدن حضور داشتند.

نسبت به سال 2013 و 2014 و 2015 که به ترتیب 5، 12 و 13 دانشگاه در این رتبه بندی حضور داشتند، امسال (2016) با حضور دانشگاه های صنعتی خواجه نصیر الدین طوسی، دانشگاه اصفهان و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، 14 دانشگاه ایران در این رتبه بندی حضور دارند. دانشگاه علوم و تحقیقات آزاد اسلامی در رتبه بندی سال 2016 ارایه نشده است.

نمودار 3. جایگاه دانشگاه های برتر قاره آسیا از نظر شاخص  PPtop10%

نمودار 4. جایگاه دانشگاه های برتر قاره آسیا از نظر شاخص همکاری بین المللی

برترین دانشگاه های ایران در در سطح ملی و بین المللی  از نظر شاخص میانگین استنادی تعدیل شده

این شاخص معرف میانگین تعداد استنادات دریافتی توسط انتشارات هر دانشگاه است که براساس رشته موضوعی و سال انتشار تعدیل سازی شده است. براین اساس، چنانچه نمره میانگین استنادی تعدیل شده یک دانشگاه عدد دو باشد، موید این است که انتشارات دانشگاه فوق دو برابر بیشتر از میانگین استناد سایر انتشارات در آن رشته موضوعی و سال انتشار یکسان استناد دریافت کرده اند. نمره میانگین استنادی تعدیل شده دانشگاه های ایران بین 0.9-0.7 است.

از نظر شاخص تاثیر استنادی  (PP top10%)

این شاخص، نشان می دهد چند درصد از انتشارات یک دانشگاه متعلق به 10% انتشارات پراستناد در میان سایر انتشارات آن حوزه موضوعی که در سال یکسان منتشر شده اند، است. به عنوان مثال، چنانچه نمره یک دانشگاه 8% باشد، به این معنی است که 8% از انتشارات آن دانشگاه در زمره 10% انتشارات پراستناد در میان سایر انتشارات حوزه موضوعی و سال انتشار یکسان قرار دارد. در کل بین 3% تا 8% از انتشارات دانشگاه های ایران در زمره 10% انتشارات پراستناد درمقایسه با سایر انتشارات حوزه موضوعی مربوط به خود و سال انتشار یکسان قرار دارند و از این نظر به ترتیب دانشگاه های صنعتی امیر کبیر 8.4% (رتبه جهانی 504)، شهید بهشتی 8.2% (رتبه جهانی 525) و صنعتی شریف 7.4% (رتبه جهانی 601) در صدر دانشگاه های ایران قرار دارند (نمودار 5). در جهان دانشگاه های Rockfeller 28.2%، MIT 25.3%  و  Stanford Univ 22.1% رتبه های یک تا سه را در رابطه با این شاخص به خوداختصاص داده اند.  

نمودار 5. جایگاه  دانشگاه های ایران از نظر شاخص PPtop10%

از نظر شاخص میزان همکاری علمی (بین سازمانی و بین المللی)

این شاخص نشان دهنده تعداد و درصد انتشارات یک دانشگاه است که با همکاری یک یا بیشتر از یک سازمان (بین سازمانی) یا کشور (بین المللی) پدید آمده باشد. دانشگاه صنعتی اصفهان 33% (رتبه جهانی  537)، دانشگاه صنعتی شریف 31% (رتبه جهانی 581) و دانشگاه تهران 29%(رتبه جهانی 615) از بیشترین میزان همکاریهای علمی بین المللی برخوردارند (نمودار 6).

نمودار 6. جایگاه  دانشگاه های ایران از نظر میزان همکاری بین المللی

تفسیر نتایج

در مقایسه با سایر نظام های رتبه بندی دانشگاه های جهان، نظام رتبه بندی لایدن از شاخ صهای پیشرفته تر تاثیر علمی و همکاری و روش شناسی شفاف تری برخوردار است. همچنین این نظام رتبه بندی، صرفا بر اساس شاخص های علمی محاسبه می شود و به اطلاعاتی که توسط خود دانشگاه ها تهیه شده وابسته نیست؛ علاوه بر این، تمامی عملکردهای دانشگاه را در یک شاخص واحد کلی خلاصه نمی کند. تمامی این موارد، موید کیفیت بالای این نظام رتبه بندی و شهرت آن در جهان است.

علاوه بر این، نظام رتبه بندی لایدن بر رویکرد چندبعدی به عملکرد علمی پژوهشی هر دانشگاه تاکید دارد و از این رو اکتفا صرف به رتبه دانشگاه و در نظر گرفتن تنها یک شاخص جهت نشان دادن عملکرد دانشگاه ها درست نیست. بعنوان مثال ممکن است دو دانشگاه با اختلاف رتبه 25 در لیست رتبه بندی تنها تفاوت بسیار اندکی از نظر شاخص های استنادی داشته باشند و آیا اختلاف رتبه 25 در فهرست فوق را  می توان به معنی عملکرد بهتر دانشگاه دوم نسبت به دانشگاه اول تفسیر نمود؟

بر این اساس، تنها ارتقا رتبه یک دانشگاه در لیست رتبه بندی موید بهبود عملکرد آن دانشگاه نمی باشد بلکه در تفسیر نتایج رتبه بندی، باید شاخصهای مختلف عملکرد دانشگاه و استنباط بهتر و عمیق تر از عملکرد هر دانشگاه در نظر گرفته شود. به همین دلیل، در نسخه جدید رتبه بندی لایدن جهت تاکید بر این رویکرد چند بعدی در تفسیر نتایج، علاوه بر ارائه فهرست رتبه بندی شده دانشگاه های جهان، نمایش جایگاه آنها در قالب نمودار و نقشه نیز ارائه شده تا بدین ترتیب مقایسه عملکرد دانشگاه ها بر اساس ارزش واقعی شاخصها امکانپذیر باشد.

حضور دانشگاه های ایرانی از سال 2013 به بعد در رتبه بندی لایدن، که یکی از معتبرترین و علمی ترین نظام رتبه بندی دانشگاه ها در سطح جهان محسوب می شود موید رویت پذیری این دانشگاه ها در سطح جهان و نشان دهنده رشد کمی و کیفی تولیدات علمی و افزایش همکاری های علمی توسط دانشگاه های ایران است. هرچند نرخ رشد متغیر (و در برخی موارد ثابت) و در دانشگاه های مختلف و رشته های موضوعی مختلف متفاوت است؛ همین امر، مستلزم تفسیر دقیق و با احتیاط  نتایج رتبه بندی در دانشگاه های مختلف است.

در تفسیر و ارزشیابی عملکرد علمی پژوهشی دانشگاه ها بر اساس نظام های رتبه بندی ملاحظات مختلفی نظیر پایگاه استنادی که پایه رتبه بندی قرار گرفته، روش شناسی نظام رتبه بندی، شفافیت آن، کیفیت داده ها و نحوه اختصاص انتشارات به دانشگاه ها و الگوریتم های بکار رفته مورد نظر قرار گیرد. در نهایت، اتخاذ تدابیر و سیاست های لازم جهت ارتقا بیشتر رتبه و بهبود عملکرد علمی پژوهشی دانشگاه های ایران در سطح بین المللی از ضروریات محسوب می شود. برنامه ریزی و سیاستگذاری دانشگاه ها جهت انتشار مقالات با کیفیت و افزایش همکاریهای علمی در سطح بین المللی، و افزایش ارتباطات علمی خود با صنایع مربوطه به بهبود جایگاه دانشگاه های ایران در سطح جهانی می انجامد.