به گزارش خبرنگار لیزنا، سومین نشست کتاب‌خوان دانشگاهی ادکا با عنوان «مدیریت اطلاعات»  در روز سه‌شنبه، ۷ دی ماه، از ساعت ۱۵:۳۰ تا 18 در محل دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

رحمت‌الله فتاحی، هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد؛ محسن حاجی زین‌العابدینی، هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی؛ سید‌مهدی طاهری، هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی و مهدی علی‌پور حافظی، هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی اساتید حاضر در این جلسه بودند.

در ابتدای نشست عصمت مومنی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و استاد مشاور انجمن علمی-دانشجویی علم اطلاعات و دانش‌شناسی این دانشگاه، در سخنان خود ضمن تشکر از اساتید حاضر در جلسه گفت: اطلاعات و دانش پیرامون ما در جامعه به ناچار باید مدیریت شود و با زحمات اساتید بستر‌های ایجاد گرایشی به نام مدیریت اطلاعات و آشنایی با دانشی به نام مدیریت فراهم شد و اساتید حاضر در جلسه کتاب‌های مناسب این گرایش را معرفی می کنند.

مهدی رحمانی، دبیر ادکا با اشاره بر اینکه این نشست در آخرین روز کاری دوره نهم ادکا برگزار شده است افزود: ادکا امسال 5 نشست در حوزه علم اطلاعات برگزار می‌کند که این جلسه سومین نشست آن است.

رحمانی همچنین  از برگزاری دهمین سالروز تاسیس ادکا در روز پنجشنه، 9 دی ماه در تالار ابوریحان دانشگاه شهید بهشتی خبر داد.

در ادامه جلسی پنلی با حضور رحمت‌الله فتاحی، محسن حاجی زین‌العابدینی، سید‌مهدی طاهری و مهدی علی‌پور حافظی تشکیل شد.

پیامد بی توجهی به علم اطلاعات، عدم امکان رقابت در عرصه جهانی است

رحمت الله فتاحی در سخنان خود با ابراز شادی از برگزاری چنین رخدادهای علمی و با اشاره به اینکه تا 20 سال پیش به دلیل کمبود گروه‌های آموزشی مقاطع تحصیلات تکمیلی در این رشته، جمع چنین رخدادهایی بیش از 5 مورد نبود گفت: از رخدادهای علمی که گروه های آموزشی در شهرهای مختلف برگزار می‌کنند باید حمایت و پشتیبانی شود.

فتاحی ادامه داد: اگر از چنین رخدادهایی حمایت نشود ارزش سوداگران بازاری بیشتر می‌شود در حالی که حمایت از رخدادهای علمی باعث حفظ شان دانشگاه خواهد شد.

وی همچنین با تاکید بر لزوم درک اهداف  نشست‌های کتاب‌خوان، هدف از برگزاری این نشست‌ها را ایجاد محفلی برای سرعت دادن به جریان اطلاعات و گسترده کردن آن برای ایجاد پویایی در جامعه عنوان کرد.

به گفته فتاحی مدیریت از جایگاه درخور خود در جامعه بر خوردار نیست و کاستی بزرگی در ارتباط با فهم ارزش مدیریت و جایگاه آن وجود دارد؛ بطوری که عدم توجه به بحث مدیریت در همه جنبه‌های زندگی فردی  و اجتماعی دیده می شود که ناشی از علاقه به راحت‌تر زندگی کردن در افراد است.

او ادامه داد: کتابخانه‌ها به شکل روتین و بدون توجه به بُعد مدیریت و رویکردهای نوین آن فعالیت‌های خود را انجام داده‌اند. فرایند‌ها اتفاق افتاده در حالی که به بهره‌وری و یکپارچگی آن ها توجهی نشده است.

وی با اشاره به اینکه رشته‌های مدیریت با گرایش علم مدیریت در دانشگاه‌ها ایجاد شده است و حتی در دانشگاه‌های غیر انتفاعی دوره MBA آموزش داده می‌شود گفت: وزارت علوم در سال 81 بازنگری در دوره کارشناسی و ارشد را به دو دانشگاه فردوسی و دانشگاه شهید چمران اهواز محول کرد. در دوره ارشد دو گرایش مدیریت اطلاعات و مدیریت فناوری اطلاعات را از طریق ارسال پرسشنامه به گروها، برای دریافت نظر اساتید در مورد دانش های مفید و لازم، تدوین کردم. ولی به وزارت علوم این تحقیقات بازتاب داده نشد و دوره‌های آموزشی نیز برگزار نشد.

فتاحی با انتقاد از عدم همکاری به دلیل تضاد منافع در آن دوره افزود: نهایتا در سال 86 با تشکیل کمیته برنامه‌ریزی در وزارت علوم با حضور دکتر مهراد، دکتر حری، دکتر شریف آبادی، دکتر فرج پهلو، دکتر خسروی، دکتر فدایی، دکتر شعبانی، دکتر نوروزی، دکتر حسن زاده، خانم دکتر حریری و من، این رشته را با استفاده از دانش روز مجددا تدوین کردم. در حال حاضر در 5 دانشگاه رشته مدیریت اطلاعات در مقطع ارشد به صورت تخصصی تدریس می شود.

او گفت: این درس با امید یافتن و پیاده‌سازی نگاهی نو در مدیریت اطلاعات ارائه می شود و شامل درس‌های کاربردی، نظری است. همچنین  در تدوین این دروس توجه شده است که علاوه بر کتابخانه‌های عمومی، همه سازمان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی به آن نیاز دارند. اما همچنان این مقاومت در سازمان‌هایی غیر از کتابخانه‌ها وجود دارد. سازمان‌ها با رویکرد ساختگی و ذهنی، حاضر به مدیریت اطلاعات خود نیستند و نتیجه آن عدم بهره برداری کافی از اطلاعات موجود است.

وی با اشاره به مقاله خود با عنوان «تحلیلی بر ارزش افزوده اطلاعات» گفت: اگر اطلاعات ارزشمند است باید به مدیریت آن نیز بها داد؛ ولی به علت وجود مدیریت سنتی، بزرگترین تولید‌کنندگان کشور مثل صنایع خودرو سازی، فولاد سازی، ذوب آهن، پالایشگاه‌ها و غیره توجهی به این موضوع ندارند و پیامد آن عدم امکان رقابت در عرصه جهانی است چنانچه برای مثال صنایع خودرو سازی ما نه تنها جلو نرفته، بلکه پس رفت داشته است.

او با تاکید بر اینکه مدیریت اطلاعات می تواند سرنوشت‌ساز باشد گفت: مسئولیت ما در این حرفه، کسب این دانش و سپس پیاده سازی آن است.

به گفته وی بر اساس تصویب وزارت علوم کلیه گرایش ها در هر 5 سال باید بازنگری و به روز شود در غیر این صورت منسوخ خواهد شد. در حال حاضر نیز 3 گرایش مقطع ارشد در این رشته بازنگری خواهد شد.

وی ضمن تحسین فعالیت‌هایی مثل انتشار مجلات مختلف مثل «پردازش و مدیریت اطلاعات»، برگزاری کارگاه‌ها، تدوین کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌ها و غیره بیان داشت: همچنان در این حوزه و در تولید علم در عرصه مدیریت اطلاعات بسیار ضعیف هستیم و فقط یک کتاب با عنوان مدیریت اطلاعات در ایران منتشر شده است که فقط مسائل پراکنده بدون ارتباط با این حوزه پرداخته شده است.

فتاحی در پایان سخنان خود مدیریت اطلاعات را «مجموعه ای از دانش ها و مهارت ها که در یک فرایند منطقی شامل نیاز شناسی، فراهم آوری، سازمان دهی اشاعه و اریابی انجام می شود» توصیف کرد و افزود: ارزش افزوده آن در این است که به شکلی منسجم پیش رود.

تاکید بر رویکردهای نوین در علم اطلاعات و دانش‌شناسی

سید‌مهدی طاهری سخنران بعدی دو کتاب «ذخیره و بازیابی اطلاعات و دانش با تاکید بر رویکردهای نوین» و «فراداده‌ها، موتور‌های کاوش وب و میان‌کنش‌پذیری آن‌ها» را که تالیف خود وی است معرفی کرد.

کتاب «ذخیره و بازیابی اطلاعات و دانش با تاکید بر رویکردهای نوین» شامل مجموعه مقالات در حوزه ذخیره و بازیابی اطلاعات و دانش است که بخشی از این مقالات به سفارش کنسرسیوم محتوای ملی تالیف شده است که در این مقالات مباحث جدید در حوزه مدیریت اطلاعات با رویکرد توصیفی-تحلیلی مطرح شده است.

مقالات از بحث کنسرسیوم‌های محتوایی، به عنوان محل اشتراک دانش، شروع می‌شود و دسترس‌پذیری یکپارچه را مطرح می‌کند، سپس بحث هستی‌شناسی‌ها، شبکه‌های کتاب‌شناختی و غیره ارائه می شود و بخش پایانی آن شامل توصیه و پیشنهادهایی است که بر همان مبنا نوشته شده است.

بخش دیگر کتاب شامل یادداشت‌هایی است که در گذشته از طرف طاهری برای نشریه «کتاب ماه کلیات» (فصلنامه نقد کتاب اطلاع رسانی و ارتباطات) ارسال شده بود. این مقالات ادامه دارد و شماره‌های بعدی در قالب کتاب دیگری منتشر خواهد شد.

هدف وی از این مقالات بر طرف کردن سوء برداشت‌ها نسبت به مفاهیم است. در آن مفهوم دقیق این مفاهیم مطرح و پیشنهادهایی  برای استفاده از این مفاهیم ارائه شده است.

طاهری گفت: در مورد داده‌های پیوندی سعی شده است که از مثال‌های موجود در کنسرسیوم وب استفاده شود تا برداشت خوب و دقیقی از این مفاهیم داشته باشیم؛ همچنین معیارهای انتخاب نرم افزار‌های کتابخانه‌های دیجیتال مطرح شده است.

او افزود: یادداشت‌های ارائه شده در کتاب، از برداشت من از تحولات در حوزه مدیریت اطلاعات نوشته شده است.

این کتاب برای آشنایی با مفاهیم جدید این رشته پیشنهاد می‌شود.

کتاب «فراداده‌ها، موتور های کاوش وب و میان کنش پذیری آن‌ها» دو پدیده را که در دو حوزه مختلف علمی گسترش می‌یابد مطرح کرده است. این پدیده‌ها فرا داده و سیستم‌های فرا داده‌ای در حوزه علم اطلاعات و توسعه موتور های کاوش را به عنوان راه حل‌هایی برای دستیابی در محیط وب برای دستیابی به حجم وسیع اطلاعات موجود را شامل می شود؛ این دو علم با وجود موازی بودن دارای میان‌کنش‌پذیری هستند.

طاهری با تاکید بر اینکه رویکرد مقالات تحلیلی انتقادی است گفت: در این کتاب گروهی از پژوهش هایی که شامل تعامل موتورهای کاوش و نظام‌های فراداده‌ای سنجیده شده بود ارائه شده است. همچنین به بحث موتورهای کاوش از ساختار تا مدل و نمایه‌سازی پرداخته شده و توسعه و مزایای موتورهای کاوش، رویکرد و بازخورد آن‌ها مطرح شده است. تمام ابزارهایی که برای فرا داده و میان کنش پذیری فراداده های کاووش مورد نیاز است آورده شده و کاملا دقبق آموزش داده شده است. در پایان پژو هش‌های انجام گرفته در این زمینه نیز ذکر شده است.

اطلاعات ارزش نیست

محسن حاجی زین‌العابدینی در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه علی رغم ادعاهای ذکر شده در مورد کم شدن کتابخوانی در جامعه، کتاب همچنان جایگاه ویژه خود را دارد، گفت: بشر زمانی که کشاورز و شکارچی بود شاید نیاز به اطلاعات و مدیریت آن نداشت ولی به محض بزرگتر و پیچیده تر شدن جامعه، ذخیره و مدیریت اطلاعات اهمیت بیشتری می‌یابد و این باعث می‌شود ساز و کارهایی برای دستیابی به این اطلاعات ایجاد شود. با ایجاد نیاز و همچنین خطر برای بشر، او شروع به انتقال اطلاعات تولید شده خود به زمان و مکان دیگری می‌کند. شکل اولیه این اطلاعات با مرور زمان تغییر می‌یابد تا که به اطلاعات دیجیتال امروزی تبدیل می‌شود.

حاجی زین‌العابدینی ادامه داد: اطلاعات ارزش نیست. در بحث اطلاعات محتوایی، محتوا باید اطلاعات کافی جهت تصمیم‌سازی برای کارشناسان و تصمیم‌گیری برای مدیران را ایجاد کند.

او با تاکید بر اینکه در عرصه شخصی و جمعی نیاز به اطلاعات وجود دارد و با اشاره بر استفاده گوگل مپ از اطلاعات وسیع و مدیریت این اطلاعات، گفت: اطلاعات پراکنده مفید نیست بلکه اطلاعات مدیریت شده کارایی دارد.

در ادامه زین‌العابدینی کتاب مجموعه مقالات همایش «رویکردها و راهکارهای نوین در سازماندهی اطلاعات» معرفی کرد.

او  در مورد این کتاب گفت: در اسفند سال 1385 همایشی با عنوان «سازماندهی اطلاعات، رویکردها و راهکارهای نوین» برگزار شد. مقالاتی که در این همایش ارائه شد در رابطه با مباحث امروز جامعه است و به همه مباحث نوین آن زمان پرداخته شد.

وی ادامه داد: کسانی که می‌خواهند با مفاهیم آشنا شوند مجموعه مقالات را مطالعه کنند. کتاب حاضر مجموعه مقالات مختلفی است از 36 مقاله منتخب از مجموع 62 چکیده ارائه شده در این همایش دو روزه که در نهایت به شکل کتاب منتشر شد. این کتاب مسیر و مشی در حوزه سازمان‌دهی اطلاعات در دهه 70 را نشان می‌دهد. همچنین کتاب دارای مقالات و مطالبی است که در مدیریت اطلاعات و سازماندهی اطلاعات کشور تغییر مسیر ایجاد نموده است.

حاجی زین‌العابدینی همچنین کتاب «دستنامه کتابدار داده‌ها»  (The Data Librarian's Handbook) به زبان انگلیسی را معرفی کرد. در این کتاب نویسندگان آن که دو  کتابدار انگلیسی، به عنوان کتابدار داده‌ها هستند، همه فعالیت‌هایی که در کتابخانه بر محور داده‌ها است، مثل بحث گردآوری، پردازش، اشتراک‌گذاری داده‌ها و ارائه خدمات مبتنی بر داده‌ها را معرفی می‌کنند.

کتابخانه دیجیتال و مفهوم ارزیابی

مهدی علی‌پور حافظی گفت: یکی از مباحثی که در توسعه اطلاعات نقش مهمی دارد کتابخانه دیجیتال و مفهوم ارزیابی دیجیتالی است.

او با بیان اینکه ما علاقمند هستیم ارزیابی کنیم ولی از ارزیابی شدن می‌ترسیم ادامه داد: به غیر از ترجمه ها،  19 درصد از منابعی که  در کتابخانه‌های دیجیتالی موجود است اعم از پایان نامه‌ها، مقالات، کتاب‌ها و طرح‌های پژوهشی؛ به بحث ارزیابی پرداخته‌اند که نشان‌دهنده علاقه ما به ارزیابی کردن است.

علی‌پور افزود: بسیاری از مواقع ممکن است این ارزیابی‌ها منطق و مبنای درستی نداشته باشد یا ابزار‌های مناسبی در آن ها استفاده نشده باشد. به همین دلیل منابعی در این زمینه معرفی می‌کنم.

او گفت: بیش از 10 عنوان پایان نامه دکتری و 8 عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد در این حوزه نوشته شده و نتایج آن پژوهش‌ها به شکل 4 جلد کتاب انتشار یافته است. این کتاب ها توسط تیمی ترجمه می‌شود و جلد دوم این ترجمه به زودی منتشر خواهد شد و جلد‌های بعدی نیز در آینده ترجمه خواهد شد.

کتاب اول با عنوان «مباحث پایه‌ای و مبنایی در حوزه کتابخانه دیجیتال» در سال 2012 منتشر شده است و مباحث نطری در حوزه کتابخانه دیجیتال را شامل می‌شود و بحث‌های مختلف در این حوزه را بررسی می‌کند.

کتاب دوم به دو مبحث ارزیابی و یک پارچه‌سازی پرداخته است.

کتاب سوم اپلیکیشن‌ها یا نرم‌افزارهایی را که در کتابخانه‌های دیجیتال در حوزه‌های مختلف می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد بررسی نموده است. همچنین بحث بازیابی تصاویر، آموزش، شبکه های اجتماعی، و شبیه سازی در کتابخانه های دیجیتال را مطرح می‌کند.

کتاب چهارم تکنولوژی کتابخانه دیجیتال را بررسی کرده است و مباحثی مثل استخراج متن ارئه شده است.

وی همچنین کتاب «کتابخانه دیجیتال، مبادله اطلاعات» را معرفی کرد. این کتاب توسط انتشارات سمت منتشر شده است که شامل بخش‌هایی مثل آشنایی با کتابخانه دیجیتال، معماری آن‌ها، یکپارچه‌سازی و مبادله اطلاعات است و در بخش دیگری از آن نمونه‌ها و پژوهش های متعدد انجام گرفته و نمایی از آینده یکچارچه‌سازی کتابخانه های دیجیتال ذکر شده است.

 رحمت‌الله فتاحی در پایان نشست در مورد گستردگی این رشته توضیح داد و گفت: در یک جستجوی کوتاه در گوگل مشخص می‌شود مدیریت اطلاعات دارای عرصه بسیار گسترده‌ای است. مثل مدیریت اطلاعات سرآمد یا سیستم‌های مدیریت اطلاعات و غیره.

وی با تاکید بر اینکه نباید به شکل کلی به این حوزه نگاه کرد ادامه داد: در حال حاضر بیشتر مطالعات به سمت مدیریت کتاب‌های دیجیتال، مدیریت محتوا و مدیریت وب پیش می رود؛ بنابر این بخشی از دروسی که در کمیته برنامه‌ریزی تدوین می‌شود بحث مدیریت محتوا و مدیریت وب است. کتابخانه‌ها باید دسترسی به وب را ایجاد نمایند و نباید به شکل سنتی به حوزه مدیریت اطلاعات نگاه کرد.

همچنین در ارتباط با ارزش نظری مدیریت اطلاعات وی بخشی از پیش گفتار کتاب «سازماندهی اطلاعات، رویکردها و راه کارهای نوین» را که خود نوشته است خواند.

در پایان این نشست از جانب اساتید به سولات حاضرین پاسخ داده شد و با تقدیم تقدیر نامه‌ای از اساتید حاضر در جلسه تجلیل شد.