ارائه یک الگوی استاندارد و قابل اطمينان در حوزه فهرستنویسی نسخ خطی مورد توجه قرار گیرد

به گزارش پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا)،  این نشست با محورهای «رويكردهاي نوين سازماندهي،خدمات رساني و فهرستنويسي نسخ خطي در كتابخانه هاي ايران»، «دسترس پذيري به نسخ خطي، محدوديت و راههاي گسترش آن»، «بررسي روش هاي متداول فهرستنويسي نسخ خطي در كتابخانه ها و ارئه مدل استاندارد همگون» «نياز كتابخانه ها به تربيت نسل جديد كتابدار و فهرستگان نسخ خطي» بعد از ظهر روز یکشنبه  مورخ 4 مهر 1389 در سرای اهل قلم برگزار شد.

دكتر حبيب الله عظيمي، عضو هيأت علمي كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، دكتر فريبا افكاري، فهرستنگار كتابخانه مركزي دانشگاه تهران، محمد وفادار مرادي، رئيس بخش محفوظات كتابخانه آستان قدس رضوي و كارشناس و ارزياب كتب خطی، سهراب يكه زارع، مدير بخش خطي كتابخانه و موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي، از پنج مركز بزرگ فهرستنويسي نسخ خطي کشور، از حاضران نشست مذکور بودند.

در این نشست که در ساعت 16 آغاز شد، دكتر عظيمي در پاسخ به پرسشي با عنوان  آيا وضع موجود در كتابخانه ملي به عنوان كتابخانه مادر مطلوب ارزيابي مي كنيد؟ گفت: سه محور اساسي درخصوص نسخه هاي خطي مهم است: اول جمع آوري، دوم حفاظت و سازماندهي و سوم اطلاع رساني و همچنین در زمينه نسخ خطي دو ديدگاه كلي نیز وجود دارد: اول ديدگاه ماده اي موزه اي و دوم ديدگاه يك ماده اطلاع رساني.

وی گفت: در گذشته ديدگاه اول بيشتر مورد توجه بود ولي در حال حاضر بيشتر به عنوان يك ماده ارزشمند اطلاع رساني به نسخ خطی توجه مي شود و چون ارزشمند است حتما بايد حفاظت شود.

عضو هيأت علمي كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران افزود: هفت سال پيش كتابخانه ملي 16 هزار نسخه خطي داشت و در حال حاضر 32 هزار نسخه خطي را در مجموعه خود نگهداری می کند که اين تعداد در حدود 6 سال جمع آوري شده است.

وی افزود: در طول 1 سال،  2 ميليارد نسخه خريداري شده  و با سرعت فهرستنويسي شده و به صورت تمام متن در سايت قرار گرفته است.

عظیمی در ادامه بیان کرد: كتابخانه ديجيتال نسخه هاي خطي كتابخانه ملي راه اندازي شده است که يكي از ويژگي هاي مثبت آن، آگاهی رسانی روزانه به مخاطبان درخصوص خريد نسخ خطی است.

محمد وفادار مرادي، رئيس بخش محفوظات كتابخانه آستان قدس رضوي و كارشناس و ارزياب كتب خطی در پاسخ به این که  نسخه هاي خطي از گذشته تا به حال چگونه سازماندهي مي شدند؟ گفت: اولين قرآن تاريخ وقف آن و تاريخ تجميع آن به سال سيصد وهفت هجري قمري مي رسد.در مرحله اول قرآن و فقه و....و درانتها موضوعات پزشكي به آن اضافه شده است. در نسخ خطي وقف شده در يك صفحه يا دوصفحه ويا حتي در مقاله اي نحوه استفاده از كتاب و شرايط ديگر توسط شخص موقف اطلاع رساني شده است. اين شرايط معمولا به  زبان عربي است و به صورت نمونه عباراتی چون نفروشيد، زايل نكنيد ،مرمت كنيد، اوراقي كه افتاده بازنويسي شود، به مدت معين امانت داده شود از شهر بيرون نبرند و غيره كه شخصي كه وقف مي كند مشخص مي نمايد.

مرادی افزود: در سالهاي  1001تا 1009   كه مصادف با حمله ازبكان به ايران بود بسياري از نسخ خطي به غارت مي رود. سير تجميع تا غازان خان ادامه داشت اما بعد از اسلام آهنگ و شتاب خريد و تجميع سريعتر از قبل شد و اين آهنگ در كتابخانه مركز آستان قدس رضوي كاملا محسوس بود.

رئيس بخش محفوظات كتابخانه آستان قدس رضوي  در مورد تعداد نسخ خطی موجود در کتابخانه گفت: 47 هزار نسخه خطي در كتابخانه آستان وجود دارد که با كتابخانه هاي اقماري كتابخانه آستان قدس رضوي این میزان، به حدود 70.000 نسخه مي رسد. و امروزه مجبوريم از آهنگ علمي و استانداردها عقب نمانيم به همين منظور كار ديجيتال سازي نسخه هاي خطي و همچنين درخواست نسخه خطي از طريق اينترنت را با جديت دنبال كرديم.

در ادامه نشست سهراب يكه زارع، مدير بخش خطي كتابخانه و موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي گفت: يكي از مشكلات كتابخانه مجلس كتابهاي فهرست نشده بود كه بالغ بر 24.000 نسخه بودند كه طي 80 سال اخير يا خريداري يا اهدا شده شده است. از اين تعداد تنها 12,000 عنوان فهرست نويسي شده بود و علت اصلي باقي ماندن نسخه های دیگر، كمبود نيروی متخصص و نیز وسواس خاص فهرستنويسان بود.

وی گفت: هم اکنون رويكرد جديد كتابخانه این است که منابع، هر چه سريعتر فهرست شود و در اختيار مراجعين و محققين قرار گيرد.اين رويكرد با همكاري بين كتابخانه اي و افرادي كه در قم دانشگاه تهران و مركز احيايي ميراث فرهنگي و با حضور 12 فهرستنويس انجام می شود. كتابخانه مجلس اولين كتابخانه اي است كه نسخه فهرست نشده ندارد.

در ادامه عظيمي گفت:  اساتید فهرستنويسي سنتي، معمولا به دنبال شاگرداني اهل بودنند تا بتوانند علم خود را به آنها منتقل كنند که حسن آن، برخورداری فهرست ها از دقت بالا بود ولی دانش اساتيد کمتر انتقال می یافت. ديدگاه جديد كه به سرعت بيشتر توجه دارد باعث مي شود بخشي از دانش نسخه شناسي مانند كاغذ حذف شود چراکه سخت است و اين دانش از اساتيد ما منتقل نشده است.

وی افزود: دغدغه کنونی در مورد نسخ خطی فراموش شدن آيتم هاي نسخه شناسي است. راهكار حل این مسأله نیز این است که دانش و تجربه  را با نگارش مقاله، حفظ كنيم و سعی کنیم عناصر نسخه شناسي حفظ شوند. همچنین باید توجه داشت که دركنار سرعت دقت نيز لازم است. همچنین اساتيد بزرگ ما بايد به صورت دانشگاهي اقدام به آموزش نمایند.

دکتر حبیب الله عظیمی گفت: فهرست هاي نسخ خطي تنها سند مكتوب براي هويت يك نسخه خطي است و بايد با دقت چاپ شود ودر اختيار كاربران قرار گيرد.در فرمت نرم افزاري مي توان دقت كيفيت را كم كرد وبه كميت بيشتر توجه داشت ولي درفرمت چاي نبايد دقت را از دست داد.

سپس مرادي گفت: فهرستنويسي يك فن است که باید بدان توجه شد از طرفی در این مورد، مسئولين به دنبال كميت هستند به دليل اينكه بايد آمارها را ارئه بدهند درحالی که اساتيد به دنبال افزایش كيفيت در ارائه فهرستها را مدنظر دارند.

وی افزود: مي توان دو مکتب سرعت و دقت را تلفیق کرد و اطلاعات كتابخانه ها را ابتدا به صورت فهرستی الفبایی  و سپس به صورت فهرستی تفضيلي (موضوعي) كه در واقع تركيبي از سرعت و دقت است، ارائه کرد.

 در ادامه دکتر افکاری دبیر نشست، پرسش «چگونه با فهرست نويس هاي مختلف فهرست نويسي يكدست انجام مي شود؟» را مطرح کرد.

یکه زارع در پاسخ گفت: ابتدا نسخ، آيتم بندي شده و به صورت توافقي فهرست نويسي مي شود؛ سپس كاربرگه ها تحويل شركت نمايه سازي مي شود و هميشه بهترين تركيب انتخاب مي گردد.

وی افزود: در ايران سه سطح فهرستنويسي مختصر نويسي، مفصل نويسي، ومتوسط نويسی موجود است که در کتابخانه مجلس، نسخ خطی در سطح متوسط نويسي فهرست می شوند.

در ادامه افکاری گفت: با توجه به روش هاي مختلفي كه در فهرستنويسي وجود دارد، آيا مي توان يك مدل پيشنهادي  به فهرستنويسان  ارائه داد؟ ضمانت اجرايي آن چيست و چه كسي متولي تهيه اين الگوي پيشنهادي است؟

دکتر حبیب الله عظيمي بیان کرد: در فهرستنويسي نسخ خطی دوره های سنتي، میانه و مدرن وجود داشته است. در دوره سنتي فهرست‌نويس‌ها هر كدام سبك خود را داشتند و در دوره ميانه ارتباط با پژوهشگران داخلي و خارجي باعث همگرايي و وحدت بين فهرست‌نويس‌ها شده و عناصر نسخه‌شناسي و كتاب‌شناسي مورد توافق پژوهشگران و محققان قرار گرفته است. در دوره مدرن، بحث استانداردهاي جهاني مطرح شد و ديدگاهي علمي مورد توافق نسخه‌پژوهان رسيده است. همچنين تحقيقات دانشگاهي كه پشتوانه علمي داشته باشد، مي‌تواند اثرگذار باشد.

وي گفت:  رشته آموزشي نسخه‌هاي خطي در دانشگاه‌ها براي دوره كارشناسي ارشد مطرح شده است و قصد داریم دانش‌آموختگاني در اين زمينه تربيت كنيم و از نسخه‌هاي خطي حفاظت، نگهداري و اطلاع‌رساني بيشتري كنيم.

 سپس یکه زارع گفت: از مشکلات حوزه فهرست نویسی نسخ خطی، عدم تربيت نیروی متخصص درحوزه فهرست نويسی است که باید در این مورد برنامه ريزي صورت گیرد که نسل جديد بتوانند با شيوه هاي علمي جديد و با بهره گیری از تجربه اساتيد استفاده نمايند.

سپس، دكتر فريبا افكاري، به جمع بندی و ارائه محورهای اصلی مباحث نشست پرداخت و افزود: ارائه یک الگوی استاندارد و قابل اطمينان در حوزه فهرستنویسی نسخ خطی مورد توجه قرار گیرد، دقت و سرعت دو مقوله مهم هستند و نبايد دقت را فداي سرعت كرد، در فهرستنویسی نسخ خطی به اصول نسخه شناسي توجه شود و صرفا از ایجاد يك فهرست اجتناب کرد، همچنین لازم است در زمینه فهرستهای نسخ خطی، دقت بيشتري در فرمت چاپي اعمال شود چراکه فرمت چاپي سند آن نسخه مي باشد.

با ارائه پرسش از سوی حاضران و پاسخ کارشناسان، این نشست در ساعت 18 به کار خود پایان داد. 

گزارش از فاطمه محمدمرادی