لیزنا، محمدرضا بدیع زادگان، مسئول اداره کتابخانه های عمومی شهرستان کاشمر: مشکلات مالی و بودجه ای برنامه ریزی برای استفاده از کمک های خیرین را تبدیل به امری اجتناب ناپذیر کرده است . ایجاد انجمن های خیرین و رشد این انجمن ها در چندساله اخیر نشان دهنده تاکید سازمان ها بر استفاده از کمک های مردمی و خیرین است. خصوصا در چندسال گذشته که سازمان های دولتی با کمبود بودجه شدیدی مواجه شده اند, حرکت به سمت استفاده از کمک های خیرین تبدیل به امری حیاتی شده است. انجمن خیرین مدرسه ساز, انجمن خیرین سلامت, انجمن خیرین راه و ترابری, انجمن خیرین حوزه های علمیه و ... نمونه هایی از این حرکت می باشد. سازمان ها سعی دارند با ایجاد این انجمن ها و طرح ریزی سیاست های حمایتی و تشویقی, توجه کمک های خیرین را به سمت زمینه فعالیتی خود جلب کرده و آنها را به سرمایه گذاری در حوزه فعالیتی خود ترغیب کنند.

در حوزه کتابخانه های عمومی نیز هرچند ورود خیرین به این حوزه دارای قدمتی بسیار طولانی است, ولی از ورود سازماندهی شده نهاد کتابخانه های عمومی ، به عنوان متولی اصلی کتابخانه های عمومی، به این مقوله و تاسیس انجمنی به نام انجمن خیرین کتابخانه ساز, مدت زمان زیادی نمی گذرد. انجمنی که در ابتدا در سطح کشور و سپس در سطح استان ها و شهرستان ها و حتی در برخی از کتابخانه ها تشکیل شد. در بسیاری از موارد این انجمن ها فقط روی کاغذ تاسیس شد و عملا فعالیت خاصی از طرف آنها صورت نگرفت و در برخی موارد نیز تشکیل این انجمن ها شروع فعالیت های قابل توجه خیرین در حوزه کتابخانه ها بود. هر چند آغاز کمک های خیرین به حوزه کتابخانه های عمومی را نمی توان به تاسیس این انجمن ها محدود کرد ولی تاسیس این انجمن ها حداقل در برخی از شهرستان ها نوید بخش شروع حرکتی تازه در این زمینه بود.

انجمن خیرین کتابخانه ساز تشکیل شد ولی متاسفانه همانند بسیاری از فعالیت هایی که در کشور ما انجام می شود, نوع ادامه فعالیت این انجمن ها این شائبه را بوجود آورد که شاید هدف اصلی از راه اندازی آنها فقط بهره برداری روزمه ای از تاسیس این انجمن ها بود, چراکه در بسیاری از موارد این انجمن ها فقط روی کاغذ تشکیل شد و هیچ فعالیتی از خود به جا نگذاشت.  در برخی موارد دیگر هم پس از مدتی به حال خود رها شده و عملا برنامه ریزی مدون و مشخصی برای ادامه فعالیت آنها وجود نداشت.

به نظر می رسد نیاز به حضور خیرین و بهره مندی از کمک های آنها در حوزه کتابخانه های عمومی امری اثبات شده و قابل قبول برای همه ما است و نیازی به ارائه دلیل برای اثبات ضرورت توجه به خیرین برای رشد کتابخانه های عمومی نباشد، بویژه در موقعیت فعلی که نهاد کتابخانه های عمومی با مشکلات مالی و بودجه ای عدیده ای مواجه است. نکته اصلی و دغدغه ای که باعث نگارش این نوشته شد این است که به راستی آیا سیاست ها و برنامه ریزی های نهاد کتابخانه های عمومی در حوزه خیرین تا چه میزان توانسته در مقایسه با دیگر سازمان ها  موفقیت آمیز باشد؟ و آیا اصلا برنامه ریزی مشخص و هدفمندی در این زمینه انجام شده است؟ شاید برخی از همکاران عزیز من از استفاده واژه رقابت در زمینه جذب خیرین ناخرسند باشند، ولی نمی توان تلاش سازمان های مختلف در سطح کشور را برای جذب خیرین انکار کرد. در شهرستان های کوچکتر که تعداد افرادی که از لحاظ مالی و بینشی در زمره خیرین قرار می گیرند، محدود هستند، سازمان هایی در جذب این افراد موفق تر هستند که با برنامه ریزی مشخص و هدفمند قدم در این عرصه بگذارند. بنابراین شاید به صورت غیرعلنی ولی به هرحال این رقابت بر سر جذب خیرین وجود دارد.

انجمن خیرین مدرسه ساز را شاید بتوان یکی از موفق ترین نمونه های فعالیت اینگونه انجمن ها دانست. انجمنی که از سال ها قبل شروع به فعالیت کرده و در حال حاضر پروژه هایی که توسط خیرین در این بخش به بهره برداری می رسد از پروژه های دولتی نیز پیشی گرفته است. یکی از مهمترین دلایل این موفقیت, سیاست های اموزش و پرورش در برخورد با کمک های خیرین است. یعنی به عبارتی سعی کرده است در این حوزه به این ضرب المثل که " دندان اسب پیشکشی را نمی شمارند" عمل کرده و سیاست های خود را براین اساس تدوین کند. به عبارت دیگر سازمان آموزش و پرورش سعی می کند با ارائه راهکارهای مختلف و تا حد امکان از ایجاد محدودیت برای خیرین جلوگیری کند. شاید برای خوانندگان این مطلب، عمل به این ضرب المثل در برخورد با خیرین بدیهی باشد, ولی نکته جالب توجه این است که اگر تنها نیم نگاهی به آیین نامه تحویل گیری کتابخانه های خیرساز که توسط اداره کل عمرانی نهاد تهیه و ابلاغ شده است, بیندازید, متوجه خواهید شد, خیرین برای اینکه بخواهند کتابخانه ای را تکمیل و تحویل نهاد کتابخانه ها بدهند باید چه راه دشواری را بپیمایند. اینکه هر ساختمانی را نمی توان به عنوان کتابخانه از خیرین قبول کرد کاملا درست و منطقی و ضروری است ولی قراردادن شروطی که بسیاری از آن را در کتابخانه های فعلی نهاد هم نمی توان یافت, عملا ما را در رقابتی که از آن نام بردیم دچار مشکل می کند. اگر در یک روستا که نمای بیشتر خانه های آن از گل و اجر است, ساختمانی توسط کمک های مردمی ساخته شد ولی فاقد نمای سنگی بود, آیا منطقی است که یک روستا را بخاطر نداشتن نما از داشتن کتابخانه محروم کنیم؟ حال آنکه چند درصد کتابخانه های نهادی که الان در حال فعالیت هستند دارای نمای با ویژگی های استاندارد می باشند؟ آیا خیرین حق ندارند سوال کنند پس نهاد کتابخانه های عمومی چه کمکی در راه اندازی این کتابخانه خواهد داشت؟ منظور من از طرح این سوال ها این نیست که هر ساختمانی با هرویژگی باید تحویل گرفته شود یا به عنوان کتابخانه پذیرفته شود. در چند سطر قبل هم ذکر کردم که مطمئنا ساختمانی که توسط خیرین ساخته می شود باید دارای ویژگی های یک ساختمان استاندارد باشد, ولی می توان در مواردی مانند ظاهر ساختمان, تجیهزات و این قبیل موارد از انعطاف بیشتری برخوردار بود. صد البته که کتابخانه ای با ظاهر زیبا و تجیهزات کامل در یک روستا از کتابخانه بدون نما بهتر است ولی سوال این است که بین نبودن کتابخانه و بودن کتابخانه ای بدون نما, کدام یک برای کودکان محروم در روستایی دورافتاده قابل پذیرش تر است؟ از طرفی تاثیر اینگونه برخورد در دیدگاه خیرین و جذب آنها برای ورود به حوزه کتابخانه های عمومی عواقب جبران ناپذیری خواهد داشت.

از طرفی مطمئنا شما هم در رسانه های مختلف اخبار مربوط به برگزاری جشنواره های خیرین مدرسه ساز که همه ساله به صورت کشوری،‌ استانی، شهرستانی و حتی مدرسه ای برگزار می شود را ملاحظه نموده اید. جذب خیرین اولین قدم است و یقینا حفظ خیرین و کمک های آن ها مرحله بعدی است که بسیار مهمتر از مرحله اول است. ولی متاسفانه بازهم این سوال پیش می آید که ما برای خیرین چه کرده ایم که انتظار داریم توجه آنها به حوزه کتابخانه های عمومی معطوف شود. تاکنون چند ویژه نامه، برنامه تلویزیونی، جشنواره و ... برای تقدیر از همین معدود خیری که در حوزه کتابخانه های عمومی با شوق وصف ناشدنی فعال هستند برگزار کرده ایم؟

خدا را شاکریم که پس از مدت ها مدیریتی بر نهاد کتابخانه های عمومی حاکم شد که به زعم بسیاری از کارشناسان و اساتید،  نویدبخش آغاز حرکتی رو به رشد را برای کتابخانه های عمومی می دهد. انتظار می رود همانگونه که اداره کل عمرانی نهاد با حساسیت بالا پیگیر وضعیت عمرانی کتابخانه های عمومی خیرساز است، اداره کل مشارکت ها نیز برای عدم تداخل سیاست های نهاد با جذب و حفظ خیرین و برنامه ریزی حرکتی سازماندهی شده در این حوزه، اقدام نماید.

در پایان از همه همکاران می خواهم اکنون که مدیریتی بر نهاد حاکم شده است که برای پیشنهادات، نظرات و انتقادات کارکنان خود ارزش قائل می شود فرصت را غنیمت شمرده و در این حرکت آغاز شده رو به جلو با ارائه راهکار و نظرات سهیم شویم. در بسیاری از موارد طرح ها و برنامه های تاثیرگذار از پیشنهاداتی برمی خیزد که شاید ما آن را بی ارزش تلقی می کنیم.

 محمدرضا بدیع زادگان، «ما دندان های اسب پیشکشی را هم می شماریم!!!!» سخن هفته لیزنا، شماره 306. 12 مهر ۱۳۹۵