داخلی
»مطالب کتابداری
»سخن هفته
لیزنا، روحالله سلیمانیپور، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانششناسی، و مدیر پروژهٔ حکمرانی محتوای دانشگاه تهران: : امسال که سال «اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال» نامیده شده است، فرصت مناسبی برای گسترش اشتغال در حوزهٔ علم اطلاعات و دانششناسی، پیش رو داریم. برای توسعه و تحول رشته، عنوان رشته را تغییر دادیم؛ برنامهها، سرفصلها و محتوای آموزشی رشته نیز در حال بهینهسازی و بهبود است؛ اکنون وقت آن رسیده است که به تولید گفتمان حرفهای در زمینهٔ اشتغال دانشآموختگان این حوزه بپردازیم. برای تحقق این هدف باید متناسب با اکوسیستم جدید اطلاعات و محتوا، و نیز متناسب با توانمندیها و مهارتهای جدید کتابداران و متخصصان اطلاعات، موقعیتها و فرصتهای شغلیِ جدیدی در این حوزه تعریف و ترویج کنیم.
اشتغال، از بنیادیترین چالشها و موانع توسعهٔ علم اطلاعات و کتابداری در کشور است. دیگر نباید و نمیتوان فقط به استخدام دانشآموختگان علم اطلاعات و دانششناسی، در کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی بسنده کرد. در کشورهای توسعهیافته، عنوانها و موقعیتهای شغلی متنوعی برای کتابداران و حرفهمندان اطلاعات تعریف کردهاند. پستهای شغلی جدیدی مانند کتابدار سیستمها، کتابدار فراداده، کتابدار دادههای پژوهشی، کتابدار منابع دیجیتال، متخصص رسانههای دیجیتال، متخصص تولیدات ویدیویی، تحلیلگر اطلاعات، آرشیویست پروژه، کتابدار پژوهشی، متخصص پژوهش، کتابدار ارتباطات علمی، کتابدار علوم انسانی، کتابدار هنر، کتابدار خدمات کودکان، کتابدار خدمات خوانندگان، کتابدار خدمات وب، کتابدار طراح تجربه، متخصص اطلاعات نوظهور، کتابدار محتوا، و بسیاری پستهای شغلی دیگر، شکل گرفته و به رسمیت شناخته شده است. کتابداران با حفظ عنوان پیشین خود و البته با تکیه بر دانش و مهارتهای جدید، در پستهای شغلی متنوع، مسئولیتهای تازهای بر عهده گرفتهاند و به رونق اقتصادی جامعه کمک میکنند؛ اما در کشور ما، چه در میان اهالی رشته و چه بیرون از آن، تصور درستی از این رشته وجود ندارد. هنوز دانشآموختگانِ این رشته را کتابدارانی ساده میدانند که جایشان فقط گوشهٔ کتابخانه و انجام امور کتابداریِ سنتی است. به نظر میرسد برای گسترش اشتغال در حوزهٔ علم اطلاعات و دانششناسی، پیش از هر چیز باید تصور درونی و بیرونی از این رشته و دانشآموختگان آن را تغییر داد. تعریف و ترویج عنوانها و فرصتهای شغلی جدید و شرح خدمات کتابداران و حرفهمندان اطلاعات در این پستهای شغلی، یکی از راههای دستیابی به این هدف خواهد بود.
تعریف و ترویج پستهای شغلیِ جدید و روزآمد برای کتابداران و متخصصان اطلاعات، دغدغهٔ بسیاری از دانشجویان، دانشآموختگان، و حرفهمندان این رشته است. مقالهها و کتابهای خوبی در این زمینه نوشته یا ترجمه شده است (برای نمونه: ۱.مقالهٔ دکتر یزدان منصوریان؛ ۲. مقالهٔ دکتر رحیم شهبازی و همکاران؛ ۳. کتاب شغلهای کتابداری و علم اطلاعات: مدیریت و ارتقای فعالیتهای حرفهای). همایش سال گذشتهٔ ادکا با عنوان «ساختارهای شغلی علم اطلاعات و دانششناسی: گذشته، حال و آینده» نیز حرکت مناسبی در این زمینه بود. انجمن علمی کتابداری و اطلاعرسانی هم امسال میتواند گام مؤثری در این زمینه بردارد.
با تعریف و ترویج مشاغل جدید اطلاعاتی میتوان ادبیات و گفتمان حرفهایِ جدیدی در این حوزه ایجاد کرد و ارزشها و تواناییهای حرفهمندان اطلاعات را بهتر نشان داد. سازمانها، مؤسسهها، و بهطور کلی، صنعت و بازار کسبوکارهای مرتبط با اطلاعات و محتوا، باید مشاغل اطلاعاتی جدید و خدمات حرفهمندان اطلاعات در این مشاغل را بشناسند و از توانمندیها و شایستگیهای کتابداران و متخصصان اطلاعات برای برعهدهگرفتن این مشاغل آگاه شوند. صنعت، بازار، سازمانها، و جامعه باید به ارزشهایی که ما میتوانیم برای آنها خلق کنیم، احساس نیاز کنند. سازمانها باید متقاعد و ترغیب شوند که برای دستیابی به اهدافشان و موفقیت کسبوکارشان، در ساختار سازمانیِ خود جایی برای پستهای شغلی جدید در نظر بگیرند و از حرفهمندان اطلاعات در این پستها استفاده کنند. انجمن علمی کتابداری و اطلاعرسانی ایران که نمایندهٔ رسمی جامعهٔ کتابداری کشور و محل اجتماع نخبگان و برگزیدگان علم اطلاعات و دانششناسی کشور است، میتواند با تعریف و ترویج موقعیتها و عنوانهای شغلی جدید برای کتابداران و متخصصان اطلاعات، به گسترش ادبیات و فرهنگ شغلی، و تولید گفتمان حرفهای در این زمینه کمک کند.
تعریف پستها و موقعیتهای شغلی برای دانشآموختگان کتابداری و علم اطلاعات، در دانشگاههای بزرگ دنیا و انجمنهای حرفهای دیگر کشورها نیز سابقه دارد. دانشکدهٔ اطلاعات دانشگاه ایالتی سنخوزه در کالیفرنیا، هر سال با انتشار فهرستی از عنوانهای شغلی حرفهمندان اطلاعات، به معرفی پستهای شغلی کتابداران و حرفهمندان اطلاعات میپردازد و روندهای شغلیِ نوظهور در حوزهٔ کتابداری و علم اطلاعات را گزارش میکند. دانشگاه سنخوزه، از قدیمیترین دانشگاههای آمریکاست و رشتهٔ تحصیلی کتابداری و علم اطلاعات یکی از مهمترین رشتههای آن به شمار میآید. انجمن کتابداری آمریکا نیز در وبسایت خود، علاوه بر معرفی پستها و عنوانهای شغلی حوزهٔ کتابداری و علم اطلاعات، سرویس ویژهٔ کاریابی برای کتابداران و حرفهمندان اطلاعات ارائه کرده است. انجمن علمی کتابداری و اطلاعرسانی ایران هم بر اساس این الگوهای آزمودهٔ جهانی میتواند گامهای مهمی در این زمینه بردارد.
در برنامهٔ راهبردی انجمن علمی کتابداری و اطلاعرسانی ایران که در وبسایت این انجمن ارائه شده است، «آشکار ساختن ارزش متخصصان حوزهٔ کتابداری و اطلاعرسانی در توسعهٔ علمی، فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی کشور و تلاش در جهت ارتقاء آن» به عنوان یکی از اهداف این انجمن اعلام شده و «برنامهریزی برای بهبود وضعیت شغلی کتابداران از طریق طرح موضوع در نهادهای سیاستگذاری همچون مجلس شورای اسلامی، هیئت دولت، وزارتخانهها و سازمانهای ذیربط، از جمله سازمان امور اداری و استخدامی کشور» به عنوان یکی از راهبردها برای تحقق این هدف، مشخص شده است. تدوین فهرست عنوانهای شغلی جدید برای دانشآموختگان علم اطلاعات و دانششناسی کشور و مطرح کردن آن در نهادهای سیاستگذاری کشور با هدف تولید گفتمان حرفهای جدید و گسترش اشتغال در حوزهٔ علم اطلاعات و دانششناسی، میتواند از مصداقهای بارز این هدف راهبردی انجمن به شمار آید.
سه کمیتهٔ انجمن علمی کتابداری و اطلاعرسانی ایران، یعنی کمیتهٔ برنامهریزی و بهبود مستمر، کمیتهٔ بازاریابی، و کمیتهٔ همایشها همگام با یکدیگر و با استفاده از ظرفیتهای جامعهٔ علم اطلاعات و دانششناسی کشور، میتوانند به تولید گفتمان حرفهای و گسترش اشتغال دانشآموختگان این حوزه کمک کنند. کمیتهٔ برنامهریزی میتواند کارگروهی تشکیل دهد و عنوانهای شغلی مناسب را تدوین و ارائه کند؛ کمیتهٔ بازاریابی میتواند به تعامل با دیگر سازمانها و مراکز بپردازد و عنوانهای شغلیِ تدوینشده را معرفی و ترویج کند؛ کمیتهٔ همایشها نیز میتواند امسال، موضوع اصلی کنگرهٔ متخصصان علوم اطلاعات ایران را «تولید گفتمان حرفهای و گسترش اشتغال» تعیین کند و زمینهٔ مباحثه و گفتگو دربارهٔ این موضوع را فراهم آورد. حتی میتوان سامانهای متمرکز برای ثبت اطلاعات دانشآموختگان جویای کار و معرفی آنها به سازمانها، مراکز، و شرکتها فراهم آورد.
واضح است که تنها با تعریف و ترویج پستهای شغلی جدید، مشکل اشتغال دانشآموختگان علم اطلاعات و دانششناسی کاملا برطرف نمیشود؛ اما با وضعیت موجود نیز که دانشآموختگان این رشته فقط به استخدام شدن در کتابخانهها چشم دوختهاند، راه به جایی نخواهیم برد. به هر حال، اول باید موقعیتها و فرصتهای شغلی جدید معرفی و شناخته شود تا بر اساس آن بتوانیم زمینهٔ گسترش اشتغال را فراهم کنیم. کتابدار بودن، مایهٔ افتخار است؛ اما در این کشور به چند کتابدار برای سامان دادن به امور کتابداریِ سنتی نیاز داریم؟ میتوان همچنان کتابدار بود و به کتابدار بودن خود افتخار کرد، اما در پستهای شغلیِ جدیدتری به جامعه خدمت نمود.
رشتهٔ ما یکی از معدود رشتههای دانشگاهی است که از فناوریهای جدید به شدت تأثیر پذیرفته و نسبت به گذشته رونق بیشتری یافته است. «اطلاعات» و «محتوا» که دستمایهٔ اصلی و موضوع کار کتابداران و حرفهمندان اطلاعات است، یکی از ارکان «فناوری اطلاعات و ارتباطات» به شمار میآید. این روزها صنعت و بازار کسبوکارهای محتوامحور داغ است و کتابداران و حرفهمندان اطلاعاتی میتوانند نقش و جایگاه خود را در این صنعت و بازار روبهرشد پیدا کنند. امروز در کشور ما بسیاری از موقعیتهای شغلی مرتبط با اطلاعات و محتوا را افراد غیرمتخصص اشغال کردهاند؛ به همین دلیل، کارها به صورت نابسامان، غیراستاندارد و با کیفیت پایین انجام میشود. برای توسعهٔ بهینهٔ اطلاعات در کشور و گسترش محتوا و سیستمهای محتواییِ مناسب و کاربردپذیر، باید کار به کاردان سپرده شود. اگر توانمندیهای لازم را در خود ایجاد کنیم و سپس با تعریف پستها و خدمات شغلی جدید، ارزشهای حرفهای خود را نشان دهیم، سازمانها، صنعت، بازار، و جامعه به ما اعتماد خواهند کرد و کارهای تخصصی را به ما خواهند سپرد.
دانشجویان و دانشآموختگان علم اطلاعات و دانششناسی، نقش ویژه و اساسی در تولید گفتمان حرفهای و ادبیات شغلی جدید در این حوزه دارند. آنها باید خود را باور کنند؛ به موقعیتهای شغلی جدید، علاقه و گرایش داشته باشند؛ امیدوار باشند و آیهٔ یأس نخوانند؛ وظایف خود را در پستهای شغلی جدید بشناسند و دانش و مهارتهای خود را متناسب با آن گسترش دهند؛ اعتماد به نفس داشته باشند و خود را برای ایفای نقشهای جدید آماده کنند. نباید منتظر بمانند تا کسی به سراغ آنها بیاید و آنها را به کار دعوت کند. باید خود دست به کار شوند و ارزشهای خود را نشان دهند. آنوقت، سازمانها، بازار، صنعت، و جامعه به سوی آنها دست یاری دراز خواهد کرد و کار و اشتغال هم فراهم خواهد شد.
غیر از تعریف و ترویج پستهای شغلی جدید، مسئلهٔ مهم دیگر در تولید گفتمان حرفهای و گسترش اشتغال، آگاهی کتابداران و حرفهمندان اطلاعات از اصول حرفهایگری (professionalism) و عمل به آن است. اصول حرفهایگری به طور کلی، شامل دانش حرفهای، مهارتهای حرفهای، استقلال حرفهای، تعهد حرفهای، و اخلاق حرفهای است که بر اساس آن میتوان چارچوب حرفهایگری را برای مشاغل و حرفههای گوناگون تعریف کرد. رایج نبودن پستهای شغلیِ متنوع و غیرکتابدارانه برای دانشآموختگان علم اطلاعات و دانششناسی، تا حد زیادی نیز به ناآگاهی ما از اصول و چارچوب رفتار حرفهای ارتباط دارد. در نوشتهٔ دیگری، اصول و چارچوب حرفهایگری ویژهٔ کتابداران و حرفهمندان اطلاعات را شرح خواهم داد.
سلیمانیپور، روحالله. «تولید گفتمان حرفهای و گسترش اشتغال». سخن هفته لیزنا، شماره ۳۳3، ۲8 فروردین ۱۳۹۶
بسیار خوشحالم که آقای سلیمانی پور به این مسئله مهم اشاره کرده اند.
بیش از هر زمان دیگری، حرفه ما برای برطرف کردن مشکلات خود نیاز به تعاملات گسترده تر و عینی تر و هدفمندتری دارد.
در این راستا، همانگونه که آقای سلیمان پور مطرح کرده اند، انجمن می تواند نقش اصلی را ایفا کند. راهها و سازوکارها مشخص شده است. اکنون باید با همفکری و همکاری گسترده، دست به اقدام زد. همه مسئول هستیم.
بهروز باشید
فتاحی
تشکر از مقاله بسیار مفید و ایده و پیشنهاد جالب و نوآورانه شما.
امیدوارم با همراهی و همدلی اساتید دلسوز و خوشفکری چون شما، وضعیت کتابداری و کتابداران ایران بهبود یابد.
قطعا برای تغییر دیدگاه جامعه به کتابداری، لازم است ابتدا نگاه کتابداران به خود و توانمندیهایشان تغییر کند. باید از درون جامعه کتابداری تغییر دیدگاه به کتابداری یا به تعبیر زیبای شما گفتمان حرفهای آغاز شود؛ و این امر جز با همت اساتید و مسئولان انجمن و دیگر افراد تاثیرگذار رشته محقق نمیشود.
با سلام و تشکر از مطلب به جا و به موقعتان
در یک کلام می توانم بگویم جانا سخن از زبان ما می گویی. به عنوان عضو کوچکی از انجمن آمادگی خودم را برای توسعه این گفتمان در انجمن و در نشریه شناسه اعلام می کنم. در مورد فهرست مشاغل جدید هم به نظرم کار بسیار خوبی است که انجمن می تواند انجام دهد اما نیاز است تا نخست مجموعه ای از بررسی ها و پژوهش ها برای شناخت فضای شغلی جدید انجام شود. با تشکر
از لطف و توجه شما متشکرم. امیدوارم با همفکری و همکاری جنابعالی و اساتید و همکاران دیگر بتوانیم قدمهایی در این زمینه برداریم. با نظر جنابعالی دربارهٔ بررسی و پژوهش برای شناسایی فضای حرفهای و شغلی جدید کاملا موافقم و آمادگی دارم در این زمینه با کمک با انجمن، کارهایی را شروع کنیم.
ارادتمند
تشکر از دکتر سلیمانیپور که این بیشنهاد جالب و عالی را مطرح کردند،
انرژی و انگیزه ی شما واقعا ستودنیه
امیدوارم انجمن و اساتید عزیز هم همکاری کنند و اتفاقات خوبی برای رشته و حرفه مظلوم کتابداری مخصوصا فارغ الحصیلان و دانشجویان بیوفته
باید به آبنده خوشبین باشیم
ممنون از نوشتهٔ پرمغز شما و همچنین ممنون از مقالات معرفی شده و لینکهای مفید دیگر.
سپاس از لطف و توجه شما.
ظاهرا سایت انجمن مشکلی پیدا کرده است و لینکهایی که به سایت انجمن دادهام به صفحات مورد نظر هدایت نمیشود.
ولی بقیهٔ لینکها درست است.
مسولین انجمن کتابداری لطفا پیگیری کنید.....
مثل همیشه فوقالعاده بود اقای سلیمانی پور