جهانی اندیشیدن در زیست بوم علوم اطلاعات

لیزنا: فاطمه پازوکی، مسئول کمیته روابط بین‌الملل انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران: ایدۀ راه اندازی کارگروه یا کمیتۀ روابط بین الملل انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران به سال 2015 و حضور در کنفرانس ایفلا باز می‌گردد. زمانی که برای ارائه مقاله در کمیسیون استاندارد شرکت کرده بودم، رئیس کمیته، پیش از ارائه مقالات، گزارشی از وضعیت پژوهش های حوزه استاندارد در جهان ارائه کرد. در آن گزارش که به گفتۀ رئیس کمیته استاندارد، هشت ماه برای گردآوری داده‌های آن زمان صرف شده بود، در قالب یک اینفوگرافی از نقشۀ جهان، میزان فعالیتهای پژوهشی و اجرایی در حوزۀ استانداردهای کتابداری و کتابخانه‌ای را در طیف رنگ سبز تیره و روشن ارائه شد. با دقت به نقشۀ به تصویر درآمده بر پردۀ نمایش خیره شده بودم اما هرچه بیشتر دقت می‌کردم کمتر اثری از ایران می‌یافتم. تصویر کشورم حتی در طیف رنگ سبز هم روشن نبود! یک خاکستری یأس آلود تمام پهنۀ گربۀ خاورمیانه را در بر داشت. زمانی که نوبت ارائۀ مقاله‌ام شد، با تعدادی  کتاب و مقاله و سند پشت تریبون رفتم و گفتم: برایم عجیب است که طی ده ماه مرور پیشینۀ پژوهشهای ذکر شده هیچ یک از این منابع که شاید کمتر از یک صدم منابع منتشر شدۀ ایرانی را تشکیل می‌دهند دیده نشده و این مایۀ تأسف است. بعد از ارائه ام ایشان مجددا پشت تریبون رفت و ضمن ابراز خرسندی و قدردانی از مطالب ارائه شده با عنوان "لایۀ پنهان منابع انبوه" و با تعیبر کوه یخ نام برد. وی در تعریف این عبارت به ضعف وب سایتها و پایگاه های اطلاعاتی و منابع منتشر شده "به زبان انگلیسی" اشاره کرد.

نمی‌شد خرده گرفت. حق با او بود. همانطور که ما از منابع منتشر شدۀ انبوه به زبانهای چینی، عبری، پرتقالی، اردو، پنجابی، ایتالیایی، لیتوانیایی، فیلیپینی و ... نمی‌توانیم بهره‌مند شویم مگر به مدد چکیدۀ انگلیسی آنها ، چگونه انتظار داریم که مطالب پراکنده، نامستند و به زبان غیر معیار، ما را به جهانیان بشناساند؟ یاد جملۀ مشهور و مؤکد بانو نوش آفرین انصاری افتادم: جهانی بیاندیشید، بومی عمل کنید! چگونه می شود جهانی اندیشید اما به زبان بین الملل وقعی ننهاد؟!

این چالش درونی و اندوه زمانی بیشتر شد که در نمایشگاه بزرگی که در جنب همایش برگزار شده بود  قدم می‌زدیم و غرفه های متعدد را می دیدیم که از شمال و جنوب و شرق و غرب عالم گرد آمده و به معرفی آثار و محصولات و دستاوردهای پژوهشی و حرفه‌ای کشور خود می‌پردازند، پرسان پرسان به دنبال ردّ و نشانی از کشورم می‌گشتم اما در کمال ناباوری هیچ نشانی نیافتم... در حالی که بسیاری از کشورهای دوست یا همسایه، از جمله ملزی، قطر، آذربایجان و عربستان سعودی و ... در غرفه های مربوط به کشور خود، آثاری را به نمایش گذاشته بودند که چه از نظر کمی و چه کیفی، یک دهم آنچه در کشور ما انجام شده است را شامل می‌شد. شاید همین امر، یکی از دلایلی بود که غالب افرادی که همچون ما در غرفه ها قدم می‌زدند، یا کشوری به نام ایران نمی شناختند و یا اگر هم به اسم می‌شناختند، به هیچوجه گمان نمی کردند که رشتۀ کتابداری و علم اطلاعات و نهادها و سازمانهای مرتبط با آن در این کشور (آنهم با چنین وسعتی) فعالیت دارند.

همین دغدغۀ ذهنی موجب شد که به محض بازگشت به وطن، پیشنهاد دو زبانه کردن وب سایت نشریات، نهادها و به ویژه انجمن را مجِدّانه پیگیری کنم. خوشبختانه کنگرۀ امسال نیز، انتشار اخبار و دستاوردها و خلاصه مباحث پنلها  به زبان انگلیسی را در دستور کار قرار داد (چکیده انگلیسی نشستها و مقاله ها در دو سال گذشته نیز به انگلیسی منتشر شده و در دسترس قرار داده شده بود) و از همه مهمتر تصویب «کمیتۀ روابط بین‌الملل» بود که در انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران به طور جدی پیگیری و چندی قبل به طور رسمی تصویب شد و آغاز به کار کرد.

اگر از زاویه ای دیگر به موضوع نگاه کنیم خواهیم گفت که امروز، گسترش کمی و کیفی مناسبی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در کشورمان به وجود آمده است. گروه‌های آموزشی متعدد، رشته را در مقاطع مختلف آموزش می‌دهند. تعداد گروه‌های آموزشی و تعداد دانشجویان در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی از بسیاری کشورها بیشتر است. اگرچه نیک می‌دانیم که  کمیت به تنهایی نمی‌تواند تضمین‌کنندۀ کیفیت باشد اما به هر حال امروزه زمینۀ توسعۀ این حوزه با دانش‌آموختگان متخصص فراهم شده است که پژوهش‌های پیشرویی در تمام حوزه‌های تخصصی علم اطلاعات انجام داده‌اند و یافته‌های بدیعی حاصل کرده‌اند. از سوی دیگر، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی زیادی در سطح ملی، دانشگاهی و عمومی در حال فعالیت هستند و دستاوردهای علمی و فنی زیادی داشته‌اند. پایگاه‌ها و مراکز پژوهشی متعددی همچون کتابخانه ملی ایران، پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی (ایران‌داک)، پایگاه استنادی جهان اسلام، مرکز تحقیقات و آموزش وزارت جهاد کشاورزی، و ... به ارائه خدمات تخصصی می‌پردازند. انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران نیز به عنوان یک نهاد علمی زیرساختهای مختلفی را در گستره ملی شکل داده و فعالیتهای متعددی را به انجام رسانده است. بنابراین، متخصصان و پژوهشگران این حوزه در کشورمان  چنین قابلیتی را داشته و دارند که نقش‌های مهم‌تری را در نهادها و مراکز سیاستگذار در حوزه علم اطلاعات و کتابداری ایفا کنند که بعضاً به دست آمده اما این تلاش‌ها و موفقیت‌ها می‌بایست بیش از گذشته و با ساختاری هدفمند دنبال شوند. تمام این مسائل و دغدغه ها سبب شده تا کمیته روابط بین‌الملل انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران  مأموریت‌ها و برنامه‌های زیر را برای خود متصور باشد:

شناسایی و ثبت اطلاعات انجمن‌هاو اشخاص حقوقی مرتبط در سطح بین‌المللی؛

طراحی و تدوین راهکارهای برقراری ارتباط دو سویه و منسجم با انجمن‌ها و نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی؛

تلاش برای انعقاد تفاهم‌نامه‌ میان انجمن و سازمانها و نهادهای بین‌المللی؛

تلاش برای راه‌اندازی و تقویت وبگاه انجمن و کنگره به زبان انگلیسی؛

دریافت اطلاعات لازم برای شرکت در جوایز بین‌المللی و اطلاع‌رسانی مناسب آن؛

شناسایی و معرفی متخصصان بین‌المللی در حوزه‌های تخصصی مختلف؛

معرفی وظایف، ظرفیت‌ها و دستاوردهای انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران به زبان انگلیسی؛

تلاش برای معرفی متخصصان ایرانی به منظور کسب کرسی‌های بین‌المللی؛

دریافت اخبار، اطلاعات و فرصتهای همکاری از نهادهای بین‌المللی و اطلاع‌رسانی آن به جامعۀ علمی و حرفه‌ای کشور؛

تلاش در جهت برگزاری همایش‌های مشترک و یا جلب حمایت سازمان‌های بین‌المللی برای برگزاری کنگره متخصصان انجمن.

برای تحقق اهداف و مأموریت‌های مذکور نیاز است تا از حداکثر ظرفیت متخصصان ایرانی فعّال در داخل و خارج کشور بهره برد. برای مثال، تعدادی از متخصصان ایرانی جایگاه‌های مناسبی را به عنوان اعضای هیئت علمی، پژوهشگر  و دانشجوی مقاطع تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی خارج از کشور دارا هستند. این افراد می‌توانند نقش مهمی در برقراری تعامل‌های سازنده میان متخصصان و نهادهای داخل کشور با دانشگاه‌ها و مؤسسات خارجی ایفا کنند و به انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران در معرفی دستاوردهای ملی در سطح بین‌المللی یاری رسانند.

همچنین نیاز است همانگونه که در ابتدای سخن بیان شد، دستاوردهای متخصصان و نهادهای تخصصی داخلی به زبان انگلیسی (و در ادامه به دیگر زبانها)، در مجامع و محافل علمی مهم به شکل مناسب و اثربخش ارائه شوند.. همچنین انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی فعالیت‌های مختلفی را در سطح ملی انجام داده و یا در حال انجام است. از جمله این فعالیت‌های برگزاری سالانه کنگره ملی متخصصان علوم اطلاعات است که در آن، ایده‌ها و تجارب حرفه‌مندان در بخشهای مختلف ارائه می‌شود. معرفی این دستاوردها و ایده‌های ناب در جامعه بین‌المللی می‌تواند زمینه حضور هر چه بیشتر کتابداران ایرانی را در جوامع علمی و حرفه‌ای جهان پدید آورد و وجهۀ حرفه ایِ بین المللیِ مناسب تری برای کشورمان به ارمغان آورد. خرسندانه، با توسعۀ فضای مجازی، بستر مناسبی برای  بازنمون فعالیت‌های علمی و حرفه‌ای  پدید آمده است. از اینرو، ایجاد پایگاهی به زبان انگلیسی شامل پیشینه پژوهش‌ها و فعالیت‌های متخصصان ایرانی در سطح بین‌المللی و تکمیل آن  همراه با وب‌سایت انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران از جمله برنامه‌های دیگری است که می‌توان آن را دنبال و منافع آن را در بازشناسی جایگاه ایران در توسعه علوم اطلاعات و کتابداری در سطح جهان در درازمدت ملاحظه کرد.

همۀ این ایده ها و رخدادهای خوب زمانی می‌تواند جامۀ عمل بپوشد که متخصصان، حرفه‌مندان و دانشجویان قدم در راه گذاشته و به شکل‌گیری نهضت حضور جهانی ایرانیان در عرصه‌های علمی و حرفه‌ای علوم اطلاعات و کتابداری کمک کنند. از اندیشمندان، پژوهشگران، کتابداران و دانشجویان مشتاق و علاقه مند تقاضا داریم با اعلام آمادگی برای همکاری در کمیتۀ روابط بین الملل انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران ما را در شکل‌گیری و پیش‌رفت این حرکت یاری رسانند. 

پازوکی، فاطمه. «جهانی اندیشیدن در زیست بوم علوم اطلاعات». سخن هفته لیزنا، شماره ۳۵5، 27 شهریور ۱۳۹۶.