ایجاد آلودگی اطلاعاتی با انگلیسی‌کردن منابع مقاله‌های فارسی

 

لیزنا، دکتر حمید رضا جمالی مهموئی، دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی: یک موضوع مهم در مورد نشر مجله‌های علمی که جای تأمل دارد مسئله  انگلیسی کردن منابع و ماخذ مقاله های فارسی است. من نمی دانم منشا این کار از کجاست. آیا مثلا اسکوپوس برای نمایه کردن مجله های غیر انگلیسی چنین شرطی دارد که باید منابع لاتین نوشته شوند وغیره که احتمالاً چنین نیست مجله پردازش و مدیریت اطلاعات که در اسکوپوس نمایه می شود، چنین شیوه‌ای ندارد. یا دلیلش چیز دیگر است. برای مثال مجله تعامل انسان و اطلاعات دانشگاه خوارزمی چنین شیوه‌ای دارد. نویسندگان برای انتشار مقاله در این مجله باید منابع فارسی انتهای مقاله را به انگلیسی ترجمه کنند. مجله البته ابتدا چنین شیوه‌ای نداشت ولی بعدها شیوه آن عوض شد. یعنی مثلا به مقاله دیانی در سال ۸۶ در فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی می‌خواهید استناد کنید باید اسم نویسنده و عنوان و اسم مجله و همه اینها را به انگلیسی ترجمه کنید و بنویسید. آخر داخل گیومه بنویسید «پرژن» یعنی منبع فارسی است. حالا تصور کنید که هر کسی این ترجمه عنوان مقاله و اسم مجله را به سلیقه خودش انجام می دهد (خصوصاْ که عده‌ای توانایی ترجمه درست انگلیسی ندارند). آوا نویسی اسم نویسنده هم که هر کس اسم ساده ای مثل دیانی را ممکن است یک جور بنویسند. خلاصه نتیجه کار بازار آشفته ای است که می‌توانید تصور کنید. تازه تاریخ هجری شمسی را هم باید به میلادی تبدیل کنید که آن هم ملاک درستی ندارد چون سالها از وسط هم را قطع می کنند.

 

یک طرف ماجرا این است که منابع فارسی مقاله چنان مثله می‌شوند که در عمل سودمندی خود را از دست می‌دهند. شما مقاله را بخوانید عملا هیچ کدام از منابع را نمی‌فهمید که چه هستند و چطور باید پیدایشان کنید (مگر نابغه باشید که اطلاعاتی را که یک نفر به غلط به انگلیسی ترجمه کرده بتوانید دوباره به شکل درست به فارسی ترجمه مجدد کنید). نمایه استنادی شیراز هم که احتمالا نتواند از این منابع برای نمایه استنادی درست کردن استفاده کند. یعنی رسماً یک بخش مهم و حیاتی از مقاله که مآخذش هست را بی خاصیت کرده‌ایم. 

 

از طرف دیگر این استنادها به این شکل به درد نمایه استنادی خارجی مثل اسکوپوس و گوگل اسکالر هم نمی‌خورد. در واقع به درد که نمی‌خورد هیچ، آلودگی اطلاعات هم ایجاد می‌کند چون یک سری منبع ساختگی من درآوردی که نتیجه ترجمه غلط و آوانویسی نادرست ماست و اصلش وجود خارجی ندارد در آن نمایه ثبت می‌شود. خدا می داند با این شکل ثبت منابع مقاله چقدر آلودگی اطلاعاتی وارد پایگاه های نمایه‌ می‌شود.

 

من واقعا مانده ام انگیزه این کار چیست و اگر امید به نمایه شدن در اسکوپوس و غیره است، آیا سود نمایه شدن در اسکوپوس به این زیان می‌ارزد یا نه. اساسا نمایه شدن در اسکوپوس برای یک مجله فارسی زبان (ولو این که چکیده انگلیسی داشته باشد) چه فایده و سودی دارد؟ فقط برای خوشایند ورازت علوم؟ یا وزارت بهداشت؟ (این شیوه در مجلات پزشکی به نظرم خیلی شایع است). مروج این شیوه البته مرحوم دکتر حری بود. در یادداشتی که در ویژه نامه علم سنجی کلیات نوشت این شیوه را راه ورود ما به جریان علم جهانی دانسته است (کتاب ماه کلیات، شماره ۱۵۴، مهر ۱۳۸۹، جایی در جریان علم جهانی، ۲۰-۲۱). البته ایشان منظورش این بود که همه این فرایند ترجمه و آوانویسی و غیره درست و اصولی انجام شود، اما حتی اگر اصولی هم انجام شود، سودش به زیانش نمی‌ارزد.

 

جمالی مهموئی، حمید رضا. «ایجاد آلودگی اطلاعاتی با انگلیسی کردن منابع مقاله های فارسی» .سخن هفته لیزنا، شماره ۳۷۵، ۱۶ بهمن ۱۳۹۶