اصلی‌ترین وجه تمایز آردی‌اِی با AACR2 همخوانی و سازگاری آن با الگوهای مفهومی بافت کتابشناختی است

به گزارش لیزنا، بیست و سومین کارگاه آموزشی استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آردی‌اِی) توسط کارگروه مشترک پياده‌سازی استاندارد آردی‌اِی در کتابخانه‌های دانشگاه‌های علامه طباطبائی و شهید بهشتی با تدریس دکتر سید مهدی طاهری رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی، روز سه‌شنبه 9 شهریور ماه به صورت مجازی برگزار شد. این کارگاه آموزشی به آخرین جلسه از مبحث "همخوان‌سازی استاندارد آردی‌اِی با مدل مرجع مفهومی ال‌آر‌اِم" اختصاص داشت.

در این کارگاه آموزشی که با شرکت اعضای کارگروه، دانشجویان و علاقمندان حوزه سازماندهی دانش برگزار شد، دکتر طاهری در ابتدای جلسه، به اهمیت مبحث همخوان‌سازی استاندارد آردی‌اِی با مدل مرجع مفهومی ال‌آر‌اِم اشاره کرد، که این اهمیت موجب شد در چندین جلسه از کارگاه‌های آموزشی کارگروه به این موضوع پرداخته شود.

وی گفت: آردی‌اِی را به نوعی می‌توان همان قواعد انگلو‌امریکن (AACR2) دانست که ویژگی‌هایی مانند رویکرد بافت‌مدار(context-oriented approach) با شواهدی چون انتخابی بودن (optional) رهنمودها و دستورالعمل‌ها (شیوه‌های توصیف)، و تصمیم‌گیری در خصوص آنها بر اساس قضاوت‌های فهرستنویس در آن مورد توجه بوده است. با این وجود، اصلی‌ترین وجه تمایز آردی‌اِی با قواعد انگلو‌امریکن (AACR2) همخوانی و سازگاری آن با الگوهای مفهومی بافت کتابشناختی است که در دو بعد انجام شده است: نخست، ساختار استاندارد، بر اساس موجودیت‌های مدل‌های خانواده اف‌آر به عنوان اولین الگو و مبنای توسعه شکل گرفته (و سپس مدل جدید یعنی ال‌آر‌ام)، و قواعد فهرستنویسی که در انگلو‌امریکن مبتنی بر نوع منبع تفکیک شده بود و در آردی‌اِی با توجه به موجودیت‌های مدل مفهومی ساختار یافته است؛ دیگر، توجه گسترده‌تر و ویژه به روابط بین موجودیت‌ها (entities’ relationships) است. بر خلاف مجموعه قواعد پیشین که توجه کافی و کامل به روابط نداشت، آردی‌اِی بر پایه روابط موجود در مدل‌های خانواده اف‌آر، یک بخش از دو بخش اصلی خود را به ثبت روابط اختصاص داده است. پس از جایگزینی الگوی اف‌آربی‌آر با مدل ال‌آر‌اِم توسط ایفلا، آردی‌اِی که یکی از مهمترین کاربردهای (applications) این مدل به شمار می‌آمد، ملزم به همخوانی با این مدل بود.

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه به موضوع انواع آثار گردآوری (Aggregate) در آردی‌اِی و همخوانی آنها با مدل مفهومی جدید (ال‌آر‌اِم) پرداخت و گفت: در انگلو‌امریکن ذیل قواعدی نظیر G و چند قاعده دیگر چگونگی توصیف آنها بیان شده بود.

 وی با اشاره به این که "گردآوری"، به طور کلی شامل چند منبع است، گفت: قواعد و دستورالعمل‌های مرتبط با منابع گردآوری از جمله مباحث مهم فهرستنویسی است. به طور مثال فهرستنویسی یک مجموعه داستان که آثار یک یا چند پدیدآورنده را در قالب یک اثر منتشر کرده، از قواعد خاصی پیروی می‌کند. این نوع از آثار در آردی‌اِی به سه نوع تقسیم شده‌اند که این تقسیم‌بندی نتیجه رویکرد شئ-‌گرایِ این استاندارد به پیروی از ال‌آر‌اِم است. در قواعد پیشین، برای انتخاب نقاط بازیابی و شیوه توصیف از جمله پدیدآورنده اصلی و دیگر نواحی فهرستنویسی مانند ناحیه شرح عنوان و پدیدآور و جز آن، برای یک اثر گردآوری، بسته به این که آن اثر عنوان مشترک (collective title) دارد یا خیر، توصیف می‌شد. حال آن که، در آردی‌اِی آثار گردآوری با توجه به سطوح گوناگون سلسله مراتب موجودیت‌ها (مثلا نمود یا بیان)، به سه نوع تقسیم شده، و هر کدام از رهنمودهای خاصی پیروی می‌کنند. بنابراین نخستین گام در فهرستنویسی این شکل از اشیای محتوایی، تعیین نوع آن است.

دکتر طاهری در ادامه تصریح کرد: باید به این نکته توجه کرد، که منبع گردآوری، یک موجودیت نمود (aggregate manifestation) است، بدین معنا که تا در قالب یک نمود تجسم (Embody) نیابد، قابل توصیف نخواهد بود. این منابع در سطح نمود بروز و تجلی پیدا کرده، و به دست کاربر نهایی و یا فهرستنویس می‌رسند. در تعریف ال‌آر‌اِم از منبع گردآوری بر "نمود" بودن آن تأکید شده است. نخستین نوع از این آثار نمودی است که مجموعه‌ای از بیان‌های مختلف چند اثر متفاوت از یک یا چند پدیدآورنده در آن گردآوری شده است (Collection of expressions or Aggregating expression). به طور مثال چند رمان از جِین آستین که هر کدام در سطح اثر (work) از یکدیگر مجزا هستند، و به شکل مجموعه داستان و در قالب یک نمود منتشر شده‌اند. این نوع گردآوری می‌تواند مجموعه‌ای از آثار چند پدیدآورنده متفاوت باشد. مثل "مجموعه داستان‌های معاصر" که هر داستان از نویسنده‌ای متفاوت منتشر شده  است. دومین نوع، نمودی است که مجموعه‌ای از بیان‌های گوناگون ولی مرتبط با یک اثر خاص (same work) در آن گردآوری شده است (Parallel expressions). به طور مثال ترجمه‌های داستان هملت به زبان‌های مختلف در یک نمود چاپ شود، یا قرآن فارسی- عربی که از این نوع گردآوری به شمار می‌آید، و در نهایت آردی‌اِی به پیروی از ال‌آر‌اِم، نمودی از یک اثر واحد و بیان خاصی از آن که دارای افزوده‌هایی چون مقدمه، پیشگفتار، نمایه، چکیده و ... است را یک اثر گردآوری معرفی می‌کند (Augmenting work). هر کدام از این افزوده‌ها می‌تواند توسط پدیدآورنده متن اصلی و یا دیگر پدیدآورندگان تهیه شده باشد. قرارگرفتن این گونه منابع در زمره منابع گردآوری به رویکرد شئ-‌گرای ال‌آراِم و تأکید آن بر موجودیت داده‌ای اشاره دارد.

لازم به ذکر است، فایل دیداری کارگاه از طریق صفحه وب کارگروه برای علاقمندان حوزه سازماندهی در دسترس  است.