انتشار کتاب «ایلات کرمانشاهان و نقش آنها در قشون ایران عصر قاجار»

به گزارش لیزنا، براساس اعلام روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، از دوره صفویه کرمانشاهان يكی از نواحی مهم سرحدی ایران شمرده می‌شد. این موقعیت مهم سیاسی به تدریج حیات شهری را در این ایالت گسترش داد و حتی ارتقاء جایگاه اقتصادی و رونق کسب و کار و تجارت را نیز موجب شد.

در دوره قاجار به ویژه پس از انتصاب محمد‌علی‌ميرزا اهمیت کرمانشاهان بیش از پیش شد اما با وجود این و در شرایط فقدان مراکز علمی و آموزشی کلاسیک و نبود سنت‌های قدرتمند مرتبط، علوم متداول به نضج و رشد قابل توجهی دست نیافت. این عدم رشد و توسعه به ویژه در عدم شکل‌گیری سنت تاریخ نویسی و تاریخ‌نگاری به خوبی پیدا است.

با وجودی که حكمرانی كرمانشاهان در بيشتر دوره قاجار با محمد‌علی‌ميرزا دولتشاه و فرزندان وی بود و این ناحیه به نوعی به قلمرو خانوادگی آنها تبديل شده بود، در چنین شرایطی انتظار می‌رفت سنت تاریخ نویسی محلی و خاندانی قدرتمندی در آنجا نضج پیدا کند اما نه تنها تاريخ‌نگاری در اين ولايت رونقی نيافت؛ بلكه در اين دوره هيچ كتابی با هدف نگارش تاريخ كرمانشاهان نوشته نشد. این در حالی بود که ولايت هم‌جوار آن يعنی كردستان اردلان، در اين دوره زمانی شاهد خلق بيش از 10 اثر با هدف تاريخ‌نگاری بود.

بنابراين در نبود تواريخ محلی و منابعی كه به شکلی مستقيم به تاريخ اين ولايت بپردازند و نيز فقر اطلاعاتی ايالت كرمانشاهان در ديگر تواريخ همزمان، در نگاه اول امید به انجام پژوهش در مورد جنبه‌هاي مختلف تاريخ اين ولايت در دوره قاجاريه بسيار كم فروغ به نظر می‌رسد.

کتاب «ايلات كرمانشاهان و نقش آنها در قشون ايران عصر قاجار» حاصل بيش از دو سال فعاليت در گروه تحقيقات تاريخ معاصر پژوهشكده اسناد، سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران است که با استفاده از منابع و مدارک آرشیوی، به بازسازی تحولات این ایالت پرداخته است. استفاده از اسناد براي بازسازی جنبه‌های مختلف تاريخ كرمانشاهان دوره قاجار علی‌رغم تمركز جغرافيايی محدودش، طيف گسترده‌ای ازمسائل سیاسی‌، اجتماعی‌، اقتصادی و فرهنگی را پوشش می‌دهد.

  اين پژوهش درباره قشون ايران به طور كلی و قشون كرمانشاهان به صورت ويژه سخن می‌گويد. از آنجا كه در برهه مورد مطالعه پژوهش، صورت بندی غالب اجتماعی كرمانشاهان، ايلی عشيره‌ای بود، برای بررسی قشون اين ايالات، می‌بايست به سراغ ايلات آنجا رفت. در همين راستا چهار ايل عمده مورد مطالعه قرار گرفت. از آنجا كه تحولات نظامی سياسی ايلات نمی‌توانستند جدا از هم تلقی شوند، در مواردی كه تحولات درونی ايل بر ساخت نظامی آن اثر گذار بوده است رويدادهای سياسی نيز مورد تجزيه و تحليل و بررسي قرار گرفته‌اند.

روش تحقيق اين اثر، كتابخانه‌ای  اسنادی بوده و تلاش شده است با سازمان دادن اطلاعات و مدارك و امكان برقراری ارتباط بين آنها، تصويری از موقعيت قشون ايران به طور كلی و قشون و فوج‌های ايالت كرمانشاهان به طور ويژه ارائه شود. شالوده اصلی اين كتاب بر اساس اسناد و نسخه‌های منتشر نشده و مطبوعات است كه در واقع وجه مميزه آن با ساير آثار مرتبط نيز است.

خواننده پس از مطالعه كتاب به ديدگاه‌ها و آموزه‌هايی نظیر تحولات و تشكيلات قشون ايران عصر قاجار، موقعيت جغرافيايي و ساختار اجتماعی ايلات كرمانشاهان و نقش آن در تحولات قشونی اين ايالت، تحولات قشونی ايالت كرمانشاهان در دوره قاجار، چگونگی و ميزان مشاركت قشون و فوج های كرمانشاهان در انتظام ايالتی و كشور و فراز و نشيب‌های قشون ايالتی، علل و عوامل آن، می‌رسد.

این کتاب در شش فصل تنظيم شده است؛ فصل اول با عنوان «تشكيلات قشون ايران عصر قاجار»، قشون ايران به صورت كلی مورد بررسی قرار گرفته است و در مواردی اشاراتی نيز به قشون كرمانشاهان شده است.

فصل دوم با عنوان «موقعيت جغرافيايی و ساختار اجتماعی ايلات كرمانشاهان»، موضوع‌های مختلفی از جمله قلمرو و زيست بوم، دامنه نفوذ سياسی، ساختار قدرت، صورت بندی اجتماعی و ساختار اقتصادی را مورد بررسی و تجزيه و تحليل قرار داده است. مطالعه اين بخش، خواننده را در درك بهتر تحولات قشونی ياری خواهد كرد.

فصل‌های سوم تا ششم، جايگاه و تحولات قشون كرمانشاهان را در طول دوره قاجاريه مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. مبنای تقسيم بندی فصول هم، دوره سلطنت شاهان قاجار و يا دوره حكمرانی، حكمرانان كرمانشاهان است. در اين ميان فصل ششم تا حدودی متفاوت است. اين فصل با اختصار تحولات قشونی كرمانشاهان را از سلطنت مظفرالدين شاه تا انقراض قاجاره پوشش می‌دهد. در اين دوره رويدادهای زيادی از جمله تصادم‌های نيروهای مشروطه خواه و ضد مشروطه، ماجراجويی‌های سالارالدوله، جنگ جهانی اول و ورود نيروهای متخاصم و شكل‌گيری دولت ملی، در اين ايالت روی داد و هميشه يكی از طرف‌های موثر و درگير اين رويدادها قشون و فوج‌های ايلی ايالت بود. بنابراين پرداختن تفصيلی به آن از حوصله و وقت پژوهش حاضر خارج بود؛ زيرا هر يك از موضوعات مطرح شده خود پژوهش مستقلی را مي‌طلبيد اما به جاي پرداختن تفصيلی به اين مباحث دو موضوع، ماليات قشون و مواجب قشون كه از قضا حجم وسيعي از گزارش‌های اين دوره ايالت كرمانشاهان را به خود اختصاص داده در اين فصل مورد بررسي قرار گرفت، دو موضوعی كه در طول دوره قاجاريه همواره قشون درگير آن بوده‌اند، منتها در اين برهه نقش پررنگ تري یافته‌اند. پايان بخش اين كتاب هم چند كتابچه منتشر نشده، اسناد و تصاوير مرتبط است.

كتاب «ايلات كرمانشاهان و نقش آنها در قشون ايران عصر قاجار» توسط مطلب مطلبی، و در اسفندماه 1395 و در 466 صفحه توسط انتشارات سازمان اسناد و كتابخانه ملی در شمارگان 500 نسخه و قطع رقعی، منتشر شده است.