گذری بر کتابخانه‌های مازندران (عمومی، مساجد و دانشگاهی)

معرّفی اثر

کتاب «گذری بر کتابخانه‌های مازندران» از بخش‌های زیر تشکیل شده است:

سخن انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی شاخه مازندران

پیش‌گفتار

مقدمه

سیمای استان مازندران

سیر تاریخی کتابخانه‌ها در مازندران

اهداف و وظایف کتابخانه‌ها

کتابخانه‌های مازندران

تحلیل وضعیت کتابخانه‌های مازندران

 و کتابنامه

در «سخن انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی شاخه مازندران»، افشین موسوی چلک، رئیس انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (شاخه مازندران) در مورد اهمّیّت راهنمای کتابخانه‌ها به‌عنوان یکی از منابع مرجع ارزشمند سخن به میان آورده، و در پایان از پدیدآورندگان اثر قدردانی کرده است.

در «پیش‌گفتار»، رمضانعلی محسنی، مدیر کل سابق کتابخانه‌های عمومی استان مازندران و مدیر کل فعلی کتابخانه‌های عمومی استان البرز اشاره می‌کند: با توجّه به خلأ اطلاعاتی و این‌که داده‌های رسمی متقن، کم‌تر در اختیار مدیران و برنامه‌ریزان بوده است، مدیریت کتابخانه‌های عمومی استان مازندارن به این نتیجه رسید که برای ایجاد بانک اطلاعاتی کتابخانه‌های مازندران داده‌های مورد نیاز را گردآوری نماید تا ضمن ارزیابی دقیق از وضعیت فعلی کتابخانه‌ها، بستر تعامل و همکاری کتابخانه‌ها را فراهم آورد (ص 9).

در «مقدمه»، در ابتدا، گروه مؤلفان، در مورد اهمّیّت کتابخانه‌ها به‌ویژه کتابخانه‌های عمومی مطالبی آورده‌اند. سپس، آنان انگیزه خود از تهیه این کتاب را چنین بیان کرده‌اند: «با عنایت به نقش اطلاعات دقیق و روزآمد در فرایند مدیریت و جایگاه کتابخانه‌ها در توسعه همه جانبه به‌ویژه توسعه فرهنگی، گروهی از پژوهشگران حوزه کتاب و کتابداری تصمیم گرفتند تا برای نخستین بار، اطلاعات دقیق و جامعی پیرامون کتابخانه‌های استان مازندران فراهم آورند.» (ص 11). در مقدمه، اهداف مورد نظر از انتشار کتاب گذری بر کتابخانه‌های مازندران چنین بیان شده است: 1. نمایاندن وضعیت موجود و فعلی کتابخانه‌ها در استان مازندران، 2. کمک به مدیران ارشد استان به‌ویژه مسئولان فرهنگی در تدوین سند توسعه استان، 3. افزایش سطح آگاهی‌های عموم شهروندان نسبت به کتابخانه‌ها و نقش و کارکرد آنان در عرصه فرهنگ به‌ویژه فرهنگ مکتوب استان، 4. بازگو نمودن ده‌ها خدمات ارزنده و مفید کتابخانه‌ها و کتابداران استان مازندران به جامعه، 5. بررسی سیر تاریخی احداث، تجهیز و بهره‌برداری از کتابخانه‌ها در مازندران با تأکید بر نقش انقلاب اسلامی در گسترش کمّی و کیفی کتابخانه‌ها و خدمات کتابداری در استان، 6. ایجاد و تقویت اعتماد به نفس در کتابداران و نمایش توانمندی‌های آنان در اعتلای فرهنگی حوزه‌های جغرافیایی تحت پوشش کتابخانه‌ای که در آن فعالیت می‌نمایند (ص 12). برای تهیه این اثر، گروه مؤلفان جلسات متعدّدی برگزار نموده‌اند، محدوده موضوعی فعالیت و شیوه انجام کار را تعیین و با رعایت اصل وحدت در پژوهش و سنجش یافته‌ها، پرسشنامه واحدی را تدوین کرده‌اند تا ابزار اصلی گردآوری قرار گیرد. تحلیل یافته‌ها بر مبنای روش پیمایشی بوده و تلاش کرده‌اند تا این اثر، نخستین مرجع کتابخانه‌های مازندران باشد. محدودیت‌هایی که این اثر با آن مواجه بوده عبارت است از: محدودیت زمانی، وضعیت خاصّ استان مازندران و گستردگی آن از شرق به غرب و پراکندگی حوزه‌های جمعیتی در نقاط مرتفع و نیمه مرتفع، محدودیت بودجه، عدم همکاری برخی از مسئولان و معدود کتابداران در تکمیل و عودت به موقع پرسشنامه‌ها، فقدان منابع و مآخذ درباره پیشینه فرهنگی مازندران. در پایانِ مقدمه، مؤلفان از افرادی که در تدوین و تألیف این اثر همکاری داشته‌اند تقدیر کرده‌اند.

در فصل «سیمای استان مازندران»، موقعیت جغرافیایی، پیشینه تاریخی، و وضعیت فرهنگی مازندران آورده شده است.

در فصل «سیر تاریخی کتابخانه‌ها در مازندران»، سیر تاریخی کتابخانه‌ها در مازندران آورده شده است.

در فصل «اهداف و وظایف کتابخانه‌ها»، اهداف و وظایف کتابخانه‌ها از سه قسمت تشکیل شده است: الف. کتابخانه‌های عمومی، ب. کتابخانه‌های مساجد، ج. کتابخانه‌های دانشگاهی. در قسمت الف. کتابخانه‌های عمومی، اهداف و وظایف کتابخانه‌های عمومی، و خدمات کتابخانه‌های عمومی و شرایط استفاده از آن‌ها آورده شده است. در قسمت ب. کتابخانه‌های مساجد، درباره این نوع از کتابخانه‌ها مطابی بیان شده است. در قسمت ج: کتابخانه‌های دانشگاهی، درباره این نوع کتابخانه‌ها مطالبی آورده شده است، هم‌چنین، تاریخچه کتابخانه‌های دانشگاهی در ایران، و تاریخچه کتابخانه دانشگاهی در مازندران تشریح شده است.

در فصل «کتابخانه‌های مازندران»، اطلاعاتی مثل درجه، نشانی، تلفن و نمابر، پست الکترونیکی، نشانی وب‌سایت، سال تأسیس، ساعات کار کتابخانه؛ نوع مالکیت؛ مساحت زیربنای کتابخانه؛ تعداد طبقات؛ بخش‌ها؛ منابع کتابی؛ لوح فشرده؛ کتب کتابداری؛ اعضا؛ مراجعین در ماه؛ میانگین امانت در ماه؛ نرم‌افزار کتابداری؛ رده‌بندی دیویی؛ برگه‌آرایی برگه‌دان؛ سیستم جست‌وجوی کتاب؛ مخزن؛ سیستم امانت؛ کارکنان کتابخانه؛ مدیر کتابخانه؛ شرایط عضویت و استفاده از کتابخانه، و سایر اطلاعات لازم مربوط به کتابخانه‌های عمومی، مساجد و دانشگاهی شهرستان‌های گلوگاه، بهشهر، نکا، ساری، جویبار، قائمشهر، سواد کوه، آمل، بابل، بابلسر، فریدونکنار، محمودآباد، نور، نوشهر، چالوس، عباس‌آباد، تنکابن، و رامسر آورده شده است.

در فصل «تحلیل وضعیت کتابخانه‌های مازندران» تحلیلی از وضعیت کتابخانه‌های عمومی مازندران مثل تعداد کتابخانه‌های عمومی استان مازندران به تفکیک شهرستان‌ها، تعداد کتابخانه‌های عمومی استان مازندران به تفکیک سال تأسیس، نیروی انسانی، تجهیزات کتابخانه‌های عمومی، منابع کتابخانه‌های عمومی، اعضا و مراجعان کتابخانه‌ها، امانت منابع کتابخانه‌ای، و شاخص‌های ارایه خدمات کتابخانه‌ای توسط کتابخانه‌های عمومی مازندران، و هم‌چنین تحلیلی از وضعیت کتابخانه‌های دانشگاهی مازندران مثل نیروی انسانی، مجموعه و منابع اطلاعاتی، استقرار نظام ماشینی، و اعضای کتابخانه صورت گرفته است.

بخش پایانی کتاب نیز مربوط به منابع مورد استفاده تحت عنوان «کتابنامه» است.

امتیازهای اثر

-         عنوان کتاب از جذابیّت لازم برخوردار و متناسب با محتوای کتاب است.

-         این اثر می‌تواند مورد استفاده مدیران، کتابداران، کارشناسان، مسئولان، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (شاخه مازندران)، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، و اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان مازندران قرار گیرد.

-         برای این اثر، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (شاخه مازندران) و مدیر کل کتابخانه‌های عمومی استان مازندران به ترتیب، تحت عناوینِ «سخن انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (شاخه مازندران)» و «پیش‌گفتار» مطالبی نگاشته‌اند که بر  ارزش کتاب افزوده‌اند.

-         با توجّه به این‌که پدیدآورندگان اثر از استادان و کارشناسان علم اطلاعات و دانش‌شناسی هستند، به خوبی توانسته‌اند به تدوین این اثر اقدام کنند و در این راه، زحمات بسیاری را متحمّل شده‌اند.

-         در این اثر، برای نخستین بار، اطلاعات دقیق و جامعی پیرامون کتابخانه‌های استان مازندران فراهم شده است. بنابراین، تحلیل خوبی از وضعیت کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی مازندران صورت گرفته است و این تحلیل برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری درباره این کتابخانه‌ها بسیار مفید می‌تواند واقع شود.

کاستی‌های اثر

-         در جلد کتاب بین «کتابخانه» و «های» فاصله افتاده است که این فاصله از زیبایی عنوان کتاب کاسته است، بهتر است که در طرّاحی صفحه جلد اثر، از نیم فاصله برای اتّصال «کتابخانه» و «های» استفاده شود.

-         بهتر بود که در جلد کتاب، برای زیبایی و جذابیّت کتاب برای استفاده‌کنندگان، تصاویر مربوط به کتابخانه‌های مازندران آورده می‌شد.

-         بهتر است که در ویرایش‌های بعدی اثر، سایر کتابخانه‌های مازندران مانند آموزشگاهی، تخصّصی، روستایی، سیّار، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و غیره نیز مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

-         با توجّه به این‌که اثر حالت راهنمای کتابخانه دارد، بهتر است که مطابق با جلد کتاب، در صفحه عنوان اثر برای پدیدآورندگان، «مؤلفان» آورده نشود و در مقدمه نیز از این اصطلاح استفاده نشود.

-         با توجّه به این‌که این اثر از ویراستار نیز برخوردار است، انتظار بیش‌تری از این اثر می‌رفت، هر چند که مسلم است پدیدآورندگان برای این اثر سختی‌های زیادی را متحمّل شده‌اند ولی با وجود این، از ویراستار اثر برای بهتر کردن آن انتظار بیشتری می‌رفت که از نگاه منتقد کتاب ویراستاری کار تا حدودی متوسط است و ویراستار می‌توانست اثر را بهتر از این ویراستاری کند.

-         گرچه در مقدمه، گروه مؤلفان اشاره کرده‌اند که کتاب از پنج فصل تنظیم یافته است، امّا مطالب کتاب در فهرست مطالب به شکل مناسب فصل‌بندی نشده است و فقط عنوان کلی سه فصل (سیمای استان مازندران، کتابخانه‌های مازندران، تحلیل وضعیت کتابخانه‌های مازندران) برجسته شده است. علاوه بر این، در متن اثر، این فصل‌بندی رعایت نشده است و سه فصل آغازین کتاب به نوعی در هم ادغام شده‌اند.

-         با توجّه به این‌که این اثر، به‌عنوان مرجع کتابخانه‌های مازندران مطرح است، بهتر است که در ویرایش بعدی اثر، پدیدآورندگان اثر برای کتابخانه‌های استان مازندران، برنامه راهبردی نیز در کتاب تدوین نمایند که تدوین چنین برنامه‌ای می‌تواند در پیشبرد چشم‌انداز کتابخانه‌های استان مازندران مؤثر واقع شده و مدیران و برنامه‌ریزان امر را یاری نماید.

-         استناددهی‌های لازم و دقیق در متن کتاب صورت نگرفته است.

-         عنوانِ فصلِ «اهداف و وظایف کتابخانه‌ها» متناسب با محتوای آن نیست. بهتر است که عنوان این فصل «اهداف و وظایف کتابخانه‌های مازندران» باشد.

-         در فصل «اهداف و وظایف کتابخانه‌ها»، در قسمت «خدمات کتابخانه‌های عمومی و شرایط استفاده از آن‌ها»، عنوان با محتوا هم‌خوانی ندارد. در این قسمت، درباره خدمات کتابخانه‌های عمومی استان مازندران به شکل ناقص مطالبی آورده شده است و درباره شرایط استفاده از خدمات کتابخانه‌های عمومی استان مازندران، مطلبی دیده نمی‌شود.

-         بهتر بود که در قسمت «کتابخانه‌های مساجد» مربوط به فصل «اهداف و وظایف کتابخانه‌ها»، درباره تاریخچه کتابخانه‌های مساجد در مازندران نیز مطالبی آورده می‌شد.

-         بهتر است که عنوان فصل «کتابخانه‌های مازندران» به «معرّفی کتابخانه‌های مازندران» تغییر یابد تا از حالت کلی خارج شود و عنوان فصل، معرّف محتوای آن باشد.

-         بهتر است در فصل «کتابخانه‌های مازندران» اطلاعات مربوط به کتابخانه‌های عمومی، مساجد و دانشگاهی استان مازندران در جداول باشد تا اسفاده‌کننده بهتر بتواند اطلاعات مورد نیاز خود را تشخیص و مورد استفاده قرار دهد. و یا این‌که، در این فصل، پدیدآورندگان می‌توانستند هر کتابخانه را به‌طور مجزّا در قالب عباراتی معرّفی نمایند.

-         در فصل «کتابخانه‌های مازندران»، عنوان کتابخانه‌ها به شکل مناسب برجسته نشده است و تشخیص کتابخانه‌های عمومی، مساجد و دانشگاهی مربوط به استان مازندران مشکل است.

-         از کتابخانه‌های مازندران هیچ‌گونه تصویری در کتاب وجود ندارد.

-         بهتر بود در ارایه اطلاعات کتابخانه‌های مازندران، عکس مربوط به مدیران و کتابداران این کتابخانه‌ها نیز آورده می‌شد.

-         بهتر بود که تحلیلی از وضعیت کتابخانه‌های مساجد مازندران نیز ارائه می‌شد.

-         در صفحه 118 در بند (پاراگراف) 2 نوشته شده: «در نمودار شماره 2، مساحت کتابخانه‌های عمومی مازندران به تفکیک شهرستانها نشان داده است. نمودار شماره 3، تعداد کتابخانه‌ها را به تفکیک نوع درجات آن‌ها بیان شده‌اند.» اطلاعات داده شده در این صفحه اشتباه می‌باشد. در صفحه 119، نمودار شماره 2، مربوط به تعداد کتابخانه‌های عمومی به تفکیک قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وابسته به اداره کل کتابخانه‌های عمومی مازندران است، و در همین صفحه، نمودار شماره 3، مربوط به تعداد کتابخانه‌های عمومی به تفکیک دهه احداث وابسته به اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان مازندران است. مساحت کتابخانه‌های عمومی مازندران وابسته به اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان به تفکیک شهرستان‌ها، در نمودار شماره 4، در صفحه 120 آمده است. تعداد کتابخانه‌های عمومی مازندران وابسته به اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان به تفکیک درجه کتابخانه، در نمودار شماره 5، در صفحه 121 آمده است.

-         منابع مورد استفاده درباره کتابخانه‌های عمومی، مساجد و دانشگاهی بسیار کم است.

-         تنظیم کتابنامه یک‌دست نمی‌باشد و اطلاعات مربوط به منابع مقاله‌هایی که از مجله الکترونیکی و یا از اینترنت گرفته شده، ناقص می‌باشد. هم‌چنین اطلاعات مربوط به مقاله‌های چاپ شده در مجله‌های علمی نیز ناقص است. برای مثال: در این منبع: «فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی- شماره 4 جلد 11»، هم‌چنان که مشاهده می‌شود، پدیدآور (ان)، عنوان مقاله، و محدوده صفحات مقاله مشخص نیست.

-         کتاب فاقد نمایه است. تهیه نمایه می‌توانست بر ارزش این اثر بیفزاید.

مشخصات اثر:

محمّدی فیروزجایی، عیسی؛ نورانی، حسین و یمین فیروز، موسی. گذری بر کتابخانه‌های مازندران (عمومی، مساجد و دانشگاهی). ویراستار حسن مقدّس‌زاده. تهران: کتابدار، 1389، 141 ص. شابک: 8-40-5489-600-978.

درباره‌ی نویسنده این متن:

پیمان جلیل‌پور هستم. مدرک کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی از دانشگاه شهید چمران اهواز دارم. در حال حاضر، از نویسندگی، پژوهشگری و منتقد کتاب بودن در قالبِ بهترین تفریحِ زندگی‌ام، لذّت می‌برم.