سرو سربلند: خاطرات پوری سلطانی

به لطف دوست و همکار ارجمندم خانم پیمانه صالحی نسخه‌ای از کتاب «سرو سر بلند» به دستم رسید. بلافاصله دریافتم کتاب به همت ایشان تدوین و تحقیق شده و صورت تألیف یافته و در مجموعه تاریخ شفاهی جای دارد. این اثر در مراسمی که به مناسبت چهلمین روز استاد پوری سلطانی در کتابخانه ملی ایران برگزار شده توزیع شد.

متن کتاب حاصل گفتگویی چهار ساعته با استاد پوری سلطانی است که در تیرماه 1384 آغاز و در مرداد ماه پس از پنج جلسه پایان یافته. این گفتگو بخشی از طرح تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است که به وسیله خانم پیمانه صالحی انجام شده است.

«سرو سربلند» با این جمله از متن مصاحبه آغاز می شود که از قول زنده یاد پوری سلطانی آمده است: «کتابداری کاری نیست که شما انجام بدهید و تمام بشود، بلکه یک علم، فن و هنر پویا است که دائم باید زندگی کند و زنده باشد.» پس از یادداشت ناشر و مقدمه تدوینگر، خاطرات استاد در هفت فصل تنظیم شده است که عبارتند از:

1)      خانواده ، تحصیلات و کتابخانه بانک مرکزی 

2)      مرکز خدمات کتابداری

3)      کتابخانه ملی ایران

4)      انجمنهای کتابداری ایران

5)      آموزش کتابداری و شرکت در کنفرانسهای ایفلا

6)      آثار و تألیفات

7)      بررسی وضعیت انتشارات در زمینه کتابداری و اطلاع رسانی

در ادامه بخش‌هایی به عنوان کارنامه،‌ گزیده تصاویر، نمایه و فهرست منابع و مآخذ پایان‌بخش کتاب است.

آنچه در نگاه اول توجه را جلب می‌کند ساختاری است که برای به نوشتار درآوردن تاریخ شفاهی انتخاب شده است. زبان و تعریفات صمیمانه و ساده استاد و در نهایت پی‌نوشت‌های تدوینگر در پایان هر فصل که به ارائه توضیحات و شخصیت‌های نامبرده شده در متن گفنگو پرداخته بسیار مفید و ضروری است.

هر فصل با سرفصلی آغاز و در ادامه با پرسش تدوینگر و سپس پاسخ استاد پی گرفته می‌شود. پاسخ‌های دقیق و سرشار از اطلاعات مفید برای جستجوگران تاریخ کتابداری نوین ایران (از  سال 1317خورشیدی تا کنون). بدیهی است پرسش‌های نخستین بیشتر به حیات خانوادگی مربوط می‌شود و سپس وارد بحث‌های حرفه کتابداری می‌شود.

آنچه درباره «مرکز خدمات کتابداری» که یکی از نهادهای تأثیرگذار کتابداری در ایران بوده و بنیانگذاران آن حقی سترگ بر گردن کتابداری ایران دارند و می‌توان مدعی شد توسعه کتابخانه ملی ایران از نظر محتوای آثار منتشر شده تخصصی (چه مکتوب و چه رایانه‌ای) مدیون خدمات این مرکز، به ویژه بعد از ادغام با کتابخانه ملی ایران است، از زبان زنده‌یاد پوری سلطانی بیان می‌شود،‌ ناب ترین اطلاعات در این باره است.

پس از آن، تاریخ سی‌واندی‌ساله کتابخانه ملی ایران پس از انقلاب، چه از نظر ظاهری و چه از نظر محتوایی همه در این گفتگو به بهترین نحوی بیان شده است. پوری سلطانی به عنوان راوی دانا و بی‌طرف، سعی می‌کند آنچه می‌داند و به نظرش می‌آید را برای ماندگاری در تاریخ بیان کند و هر جا لازم می‌داند نظر صائب خود را نیز بدون هیچ محدودیتی ارائه می‌دهد.

بدون شک جمعی از خوانندگان این مطالب به دلیل معاصر بودن با پوری سلطانی نیز دارای خاطرات و نظراتی مکمل یا متفاوت خواهند بود که بهتر است با مطالعه این اثر به ارائه آنها از طریق ارسال برای تدوینگر محترم اقدام نمایند تا در ویرایش‌های بعدی مورد توجه قرار گیرند و تدوینگر در جایی که مناسب می‌دانند در کتاب بیاورند. با شناختی که بنده از زنده‌یاد پوری سلطانی دارم می‌دانم روحش با تکمیل یا اصلاح اطلاعات بسیار شاد خواهد شد.

برای مثال در صفحه 108 کتاب در پاسخ به پرسش: «کنفرانسهای ایفلا چه تاثیری بر کتابداری نوین ایران گذاشته است؟» استاد فرموده اند: «بعد از انقلاب متأسفانه کسانی که به گردهمآئی‌های ایفلا رفتند ، به علت این که نه گزارش مکتوبی از آنها چاپ شده و نه سخنرانی گذاشتند، تأثیری بر کتابداری ایران نگذاشته است...» در حالیکه بنده از جمله افرادی بودم که بعد از انقلاب به همراه گروهی از کتابداران که استاد پوری سلطانی هم جزو آنها بودند در سال 1992 در پنجاه و دومین کنفرانس ایفلا در هند شرکت کردم.  گزارش سفر نوشتم. در برنامه تلویزیونی اندیشه نیز درباره کنفرانس ایفلا به‌همراه دکتر فریبرز خسروی شرکت کردیم و گزارش سفر ارائه شد و برای نخستین بار از رسانه سراسری نام ایفلا مطرح شد. ایده‌های برگرفته از بازدیدهای هند به ویژه INSDOC را در مرکز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی اجرا کردیم و استاد در این زمینه مشوق ما بودند. تا جائی‌که به یاد دارم کتابخانه ملی به همت استاد عباس حری اقدام به نشر ترجمه سال به سال مقالات گزیده ایفلا نمود و حدود ده جلد از این آثار منتشر شده است.

به هر حال کتاب «سرو سربلند» نخستین اثری است که بعد از درگذشت استاد پوری سلطانی به یاد وی انتشار یافته و بدون شک آخرین نیز نخواهد بود. امیدوارم انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران نشر جلد دوم «فرصت حضور» استاد را در دستور کار خود قرار دهد. (جلد نخست کتاب فرصت حضور، مجموعه‌مقالات و سخنرانی‌های ایفلاست که به همت استاد سلطانی در سال 1383 منتشر شد).

همچنین به دانشجویان و کتابداران علاقمند به تاریخ معاصر علم اطلاعات و دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع رسانی) خواندن «سرو سربلند» را توصیه می‌کنم. حتماَ از نکات جالبی در  حرفه و رشته خود اطلاع خواهند یافت.

مشخصات اثر:

«سرو سربلند: خاطرات پوری سلطانی "مادر کتابداری نوین ایران"». تدوین و تحقیق پیمانه صالحی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1394. 166صفحه.

دربارۀ نویسنده این متن:

کاظم حافظیان رضوی، ۶۲سال سن دارم. در مشهد متولد شدم و از ۲۰سالگی در تهران هستم. فوق لیسانس علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی از دانشگاه تهران دارم. اختیاری و با عشق کتابداری را انتخاب کردم. عاشق کتاب و ادبیات و هنر هستم. در عمرم بیشتر با کتاب زندگی کردم. دوستانم را تا حد امکان حفظ کردم. از میان دانشجویانم چندین دوست خوب پیدا کردم. حالا که فکر می‌کنم بهترین لحظه‌های زندگی‌ام وقت‌هایی است که کار مفید و رضایت‌بخشی انجام داده‌ام. بهترین سرگرمی من دیدن برنامه‌های علمی-تاریخی-هنری تلویزیون و فیلم سینمایی خوب به‌ویژه در سینما است. نوشتن و یادداشت‌برداری را بسیار دوست دارم. شوق دیدن و یادگیری در من همچنان زنده است. پیاده‌روی را بسیار دوست دارم.