ژانر غیر داستان
تلاش برای نظریه‏ سازی درباره داده‏ ها: معرفی کتاب درآمدی بر نظریه داده ‏ها

درباره کتاب:

کتاب «درآمدی بر نظریه داده ‏ها: جستاری فلسفی و علمی درباره داده ‏ها» به قلم دکتر رحمت الله فتاحی، استاد علم اطلاعات و دانش شناسی به نگارش درآمده است. این کتاب مشتمل بر 91 صفحه بوده و در شمارگان 500 نسخه توسط نشر کتابدار و انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران شاخه خراسان در بهار سال 1397 منتشر شد.

یکی از انگیزه‏­ های قوی برای انتشار کتاب مذکور این بوده است که، از دیدگاه بسیاری از اندیشمندان خارجی و داخلی، رشته علم اطلاعات و دانش­شناسی با فقر و بحران نظریه­‏ سازی مواجه است. دکتر فتاحی بر این باور است که، به دلیل محتوا و کارکردهای حرفه کتابداری، و علم اطلاعات و دانش شناسی، ظرفیت خوبی برای نظریه ‏پردازی وجود دارد. حرفه کتابداری، چه به لحاظ نظری و چه از بعد عملی، با داده، اطلاعات و دانش سر وکار دارد. هم محتوا، هم فرایند و هم مخاطبان حرفه از آنچنان گستردگی و ژرفایی بر‏خور‏دارند که به طور اجتناب‏ ناپذیر در پیوند با مسائل گوناگونی قرار می‏ گیرند. چنین وضعیتی، این امکان را در اختیار ما می‏ گذارد تا اندیشمندان رشته زمینه ‏ها و فضای کافی برای ژرف اندیشی در مسائل و تبیین آنها از ابعاد گوناگون (فلسفی، تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، فناوری و مانند آنها) داشته باشند. آشکار است که تعمق درباره روابط میان مؤلفه ‏ها و عناصری که در ارتباط میان «محتوا، فرایندها و مخاطبان» از یکسو و «ابعاد نام برده شده» از سوی دیگر نیازمند واکاوی و کشف رابطه‏ های جدید و طرح نظریه‏ های نو می ‏شود.

در مورد اطلاعات و دانش، تاکنون نظریه‏ هایی (از جمله نظریه اطلاعات شانون و ویور، نظریه واگیری اطلاعات، نظریه انتقادی اطلاعات، نظریه کوانتمی اطلاعات، نظریه سیبرنتیکی اطلاعات، نظریه معناشناختی اطلاعات، نظریه عمومی دانش، نظریه ابزاری دانش، نظریه انباشت دانش و غیره) مطرح شده اما با توجه به اهمّیت فزاینده داده ‏ها در همه عرصه‏ ها و فرایندها، نیاز داریم تا نظریه ‏هایی نو (عام و خاص) درباره آن طراحی و تبیین کنیم. اهمیت این مقوله از آن جهت است که اکنون داده ها (به‌ویژه در چارچوب علم داده ‏ها و موضوع کلان‌ داده ‏ها یا داده‏ های بزرگ) عنصر بنیادی در اغلب فعالیت ‏های علمی و کاربردی در حوزه ‏هایی چون علوم زیستی، علوم شناختی، علوم اقتصادی، فناوری اطلاعات و مانند آن، به شمار می ‏رود.

فتاحی در پیشگفتار این اثر بیان داشته که سال ­ها تدریس درس‏ هایی مانند نظریه ‏های اطلاعات و دانش، نظام ‏های بازیابی اطلاعات و ارزشیابی نظام ‏های بازیابی اطلاعات در مقطع دکترا زمینه‏ ساز توجه و کنکاش بیشتر در مفاهیم پایه این حوزه مانند جنبه ‏های نظری داده‏ ها که مورد تغافل قرار گرفته ­اند شده است.

نظر به مسائل برشمرده، کتاب درآمدی بر نظریه داده‌ها توسط دکتر فتاحی به رشته نگارش درآمد. در این کتاب نه تنها مفاهیم پایه و مرتبط با موضوع داده‏ها ارائه شده است بلکه ضمن مرور دیدگاه‏ های اندیشمندان مختلف در این زمینه، نظریه‏ هایی نیز از سوی وی ارائه گردیده است.

این کتاب مشتمل بر پنج دفتر است. در دفتر نخست به ارزش داده ‏ها در جهان هستی و چرخه زندگی؛ در دفتر دوم به چیستی و چرایی داده‏ ها؛ در دفتر سوم به ویژگی ها و قابلیت‏ های داده؛ در دفتر چهارم به نظریه‏ هایی برای داده ‏ها اشاره شده است از قبیل این که:

- انسان ‏های پویاتر داده ‏های بیشتری تولید، پردازش و تفسیر می‏ کنند (تولید اطلاعات و دانش بیشتر توسط پژوهشگران برتر).

- سازمان‏ های پویاتر، داده‏ های بیشتری تولید، پردازش و تفسیر می ‏کنند (دوام و موفقیت سازما­ن‏ ها).

- جوامع پویاتر داده‏های بیشتری تولید، پردازش و تفسیر می‏ کنند (ظهور و توسعه تمدن ‏ها).

در دفتر پنجم که دفتر پایانی این کتاب است به جمع‏ بندی نهایی پرداخته است.

محتوای این کتاب برای بسیاری از افراد و حوزه ‏های علمی از جمله متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی، علوم رایانه، علوم شناختی و عصب شناسی، آمار و ریاضی، انفورماتیک پزشکی، مدیریت، اقتصاد و علاقمندان به بحث‏ های نظری و کاربردی درباره داده، اطلاعات، دانش و نیز فعالیت‏ ها و فرآیندهای ذهنی سودمند می‏ باشد. در پایان کتاب، دکتر فتاحی از خوانندگان درخواست کرده است تا با توجه به نو بودن نظریه‏ پردازی در این زمینه، آنها دیدگاه‏ ها و انتقادهای خود را به وی بازتاب دهند تا در ویرایش ‏های بعدی مورد توجه قرار گیرد.

منابع:

فتاحی، رحمت الله(1397). درآمدی بر نظریه داده ­ها: جستاری فلسفی و علمی درباره داده ها. تهران: کتابدار.

فتاحی، رحمت الله(1397). نظریه و نظریه‌پردازی در کتابداری، علم اطلاعات و دانش‌شناسی: کاستی‌ها و قوت‌های ما. سخن هفته لیزنا، شماره ۳۹۰، ۷ خرداد ۱۳۹۷.

مشخصات کتاب:

در منابع ذکر شده است.

درباره نویسنده این متن:

نرگس اورعی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‏ شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.