تنها کاربرد ادبیات عامه پسند ایجاد عادت به مطالعه است و بس

به گزارش لیزنا، چهارمین نشست «آثار خواندن» با بررسی کتاب «معجون عشق» نوشته یوسف علیخانی، با حضور ابراهیم عمرانی، پیشکسوت رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی؛ یزدان منصوریان، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی؛ حمیدرضا امیدی سرور، مسئول بخش کتاب پایگاه اطلاع‌رسانی الف؛ مجید خدابخشی، رئیس اداره کارشناسی و نظارت نهاد کتابخانه‌ها؛ محمد جوهرچی، مدیرکل پژوهش؛ علی رمضانی، مدیرکل منابع؛ سیامک محبوب، مدیرکل برنامه‌ریزی و جمعی از علاقه‌مندان روز یکشنبه (25 مهرماه) در سالن اجتماعات کتابخانه مرکزی تهران (پارک ‌شهر) برگزار شد.

این نشست که با بررسی کتاب «معجون عشق»، مجموعه گفتگوهای یوسف علیخانی با نویسندگان شاخص ادبیات عامه‌پسند، به موضوع ادبیات عامه‌پسند اختصاص یافت، به مباحثی همچون محتوای این‌گونه ادبی و بررسی لزوم وجود آثار این حوزه در کتابخانه‌های عمومی پرداخت.

ادبیات عامه‌پسند با تحریک احساسات آدمی آغاز می‌شود

ابراهیم عمرانی، پیشکسوت رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی با پرداختن به بُعد محتوایی ادبیات عامه‌پسند، در این خصوص گفت: به عقیده من ادبیات عامه‌پسند با تحریک احساسات آدمی آغاز می‌شود؛ آنگاه که حس غلیان می‌کند،‌عقل اندکی فاصله می‌گیرد؛ معمولاً کسانی که این‌گونه زندگی می‌کنند کمی بر واقعیات زندگی چشم می‌بندند؛ درنتیجه به گمانم کتبی که بر احساس تکیه می‌کنند، به همان مناسبت از واقعیت ادبیات فاصله می‌گیرند. در واقع تکیه این‌گونه ادبیات بر ثبات است؛ تکیه صرف بر احساس موقعیتی را فراهم می‌کند که مخاطب در آن آرامش دارد، آرامشی که حاضر به بر هم زدنش نیست؛ درواقع دو سر داستان را به رویم می‌بندند و من مخاطب را در طول آن حرکت می‌دهند، آن‌گونه که بدون لحظه‌ای مکث و تفکر می‌خواهم آن را به اتمام رسانم.

وی با اشاره به پایان خوش در اکثر داستان‌های عامه‌پسند، ادامه داد: پایان خوش، کمی برای مخاطب خطرناک است؛‌ این‌گونه داستانی مخاطب را با همذات پنداری با قهرمان داستان درگیر می‌کند و زمانی که کار شما با پایانی خوش به اتمام می‌رسد، خرسند می‌شوید؛ چراکه خود را در فضای داستان تصور کرده‌اید؛ هرچند برای دقایقی با قهرمان داستان خود به پایانی خوش دست یافتید اما این رؤیای خوش واقعی نیست و شما به‌عنوان مخاطب کماکان با واقعیات زندگی درگیر و روبه‌رو هستید. بنابراین چنانچه نویسنده،‌ مخاطب را از این فضای رؤیایی حرکت ندهد، راه القاء را به روی وی گشوده است.

عمرانی دوقطبی بودن شخصیت‌های داستان‌های عامه‌پسند را، از دیگر ویژگی‌هایی دانست که سبب دوری مخاطب این‌گونه آثار از دنیای واقعی می‌شود.

این پیشکسوت علم اطلاعات و دانش شناسی با تأکید بر لزوم وجود فضایی چالش‌برانگیز در داستان، تأمل و تفکر در متن کتاب و عدم تکیه صرف بر احساسات، سؤالی مطرح کرد مبنی بر اینکه آیا زمین نگذاشتن یک کتاب، در تعریف از آن است یا خیر؛ وی در پاسخ به این سؤال به بیان نقل‌قولی از عباس کیارستمی پرداخت و گفت: "نوعی سینما وجود دارد که امروز جاافتاده است و برای خیال‌پردازی نیازی به بیننده ندارد؛ کار مشکلی نیست که با احساسات بیننده بازی کنیم. فیلم‌های بد شما را به گروگان می‌گیرند، به صندلی چهارمیختان می‌کنند. همه‌چیز روی پرده است اما همه درها به روی برداشت شخصی بیننده بسته است. تعجب می‌کنم وقتی کسی می‌گوید که کتابی را تا ته نتوانستم زمین بگذارم، چرا این امر صفت مثبتی برای کتاب محسوب می‌شود. هنر خوب برمی‌انگیزاند و تکان می‌دهد و به‌واسطه آن نوعی مداخله را در پی دارد."

تنها کاربرد این کتاب‌ها ایجاد عادت به مطالعه است و بس

عمرانی تصریح کرد: به عقیده من تنها کاربرد این کتاب‌ها عادت دادن افراد به مطالعه است و بس؛ و این آثار،‌کتبی برای کشاندن افراد به خواندن هستند؛ و به قول مرحوم ایرج افشار " این ادبیات کِشنده که برای ادبیات واقعی واقعاً کُشنده است، مردم را به خواندن می‌کشاند".

وی در خاتمه با تأکید بر ضرورت آموزش به کتابداران تأکید کرد: ادبیات تجویزی نیست و تا امروز هرکس به دنبال تجویز آن بوده،‌ با شکست مواجه شده است؛ بنابراین من نمی‌توانم به مخاطب بگویم چه بخواند؛ اما برای کتابدار کتابخانه عمومی اجازه تجویز دارم یا خیر؟ هماره گفته‌ام که آموزه‌های کتابداری لازم است،‌اما کافی نیست؛ به‌ویژه برای کتابدار کتابخانه عمومی؛ کتابدار کتابخانه عمومی، باید کتابخوان باشد و از آثار موجود درجه‌بندی داشته باشد؛ چراکه کتابدار به‌واسطه ارتباطش با کاربر، می‌تواند قدم‌به‌قدم کتاب‌های سنگین‌تری را به وی پیشنهاد کند؛ بنابراین من خواندن و حداقل شناسایی این‌گونه آثار را برای کتابداران کتابخانه‌های عمومی کشور تجویزی می‌دانم.

»معجون عشق» بخشی از تاریخ شفاهی نشر ایران

در ادامه دکتر منصوریان در خصوص این اثر گفت: به عقیده من «معجون عشق» بخشی از تاریخ شفاهی نشر ایران را از زبان کسانی که درگیر نوشتن آثار عامه‌پسند هستند،‌مطرح می‌کند؛ ازاین‌جهت کتاب ارزشمندی محسوب می‌شود و با خواندن این کتاب، آگاه می‌شوید که پشت پرده ادبیات چه می‌گذرد.

وی تصریح کرد: درواقع یکی از مهم‌ترین کارکردهای آثار منتشره در حوزه ادبیات عامه‌پسند، علاقه‌مند کردن افراد به خواندن و ایجاد عادت به مطالعه است؛ که از این حیث بسیار حائز اهمیت است. درمجموع به اعتبار آنچه نویسندگان ادبیات پرمخاطب در این اثر از تجربه زیسته خود می‌گویند، این کتاب می‌تواند مبنای مطالعات مهمی باشد؛ در این معنا، گفتگوهای این کتاب قابلیت بسط دارد و تحلیل محتوای آن نتایج جالب‌توجهی را به دنبال خواهد داشت.

در ادامه این نشست امید سرور، با اشاره به اینکه نگارش در حوزه ادبیات عامه‌پسند تخصص خاص خود را می‌طلبد و پاسخگوی انتظاراتی متناسب با این سطح است، به‌نقد کتاب «معجون عشق» پرداخت. لزوم دقت در انتخاب نویسندگان،‌ عدم نگارش مقدمه در کتاب، پرداختی هدفمند در انجام و هدایت گفتگوها و نیز ضرورت بیان سیر تاریخی ادبیات عامه‌پسند از پاورقی‌نویسی، خاستگاه اولیه آن تا امروز و ... از نکاتی بود که وی لزوم توجه به آن‌ها را یادآور شد.

ضرورت شناسایی و سطح‌بندی آثار حوزه ادبیات عامه‌پسند برای کتابداران

در ادامه خدابخش، رئیس اداره کارشناسی و نظارت نهاد انتخاب هوشمندانه نویسنده اثر برای شروع این مجموعه مصاحبه‌ها را قابل‌تحسین و از نقاط قوت کتاب دانست. وی با اشاره به سه رویکرد به مقوله ادبیات عامه‌پسند در کتاب «معجون عشق»، شامل رویکرد جریان شناسانه، عامه‌پسند به معنای پرفروش بودن یک اثر و عامه‌پسند در مقابل عوامانه، توجه صرف به مخاطب را معیاری نامناسب و خدشه‌پذیر برای تشخیص ادبیات عامه‌پسند دانست.

وی پیرامون ضرورت وجود و یا عدم وجود آثار منتشره در حوزه ادبیات عامه‌پسند در کتابخانه‌های عمومی، در گام نخست، شناسایی مفهوم ادبیات داستانی عامه‌پسند را با تعیین ملاک‌ها و معیارهایی ضروری دانست؛ پایان خوش، عدم توجه به مباحث هستی شناسانه، عدم شخصیت‌پردازی، نثر ساده و روان، عدم توجه به تحقیق و... از ویژگی‌های عمده آثار منتشره در این حوزه بود که توسط وی مطرح شد.

خدابخش تصریح کرد: بدیهی است که این کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی از جایگاهی برخوردارند و ما نمی‌توانیم منکر آن باشیم؛ اما شناسایی و سطح‌بندی این آثار و آموزش کتابداران در این زمینه بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه هرچه از آموزش دور شویم، از عمق فاصله خواهیم گرفت.

ظرفیت قابل‌توجه ادبیات عامه‌پسند برای زبان‌آموزی و انتقال فرهنگ صحیح، در کنار عادت به مطالعه

در ادامه این نشست علی رمضانی، مدیرکل منابع نهاد، اظهار داشت: ادبیات عامه‌پسند فارسی، موضوعی نیست که با آن برخوردی احساسی داشته باشیم و با نگاهی نقادانه که این‌گونه ادبی در سطح نازلی است و نباید به آن پرداخت، در این مسیر پیش رویم؛ بلکه باید آن‌ را به‌عنوان واقعیت بپذیریم؛ چراکه در حال حاضر آثار حوزه ادبیات عامه‌پسند، پرفروش و پرامانت است. بااین‌حال بدیهی است که این آثار و همچنین مخاطبان آن سطح‌بندی دارد.

وی ادامه داد: بخشی از این کتاب‌ها از نقاط قوتی همچون پاکیزگی زبانی و سرگرم‌کنندگی برخوردارند؛ هرچند آموزندگی و نگاه روبه‌جلو در این نوع آثار کمتر به چشم می‌خورد؛ بااین‌حال آثار حوزه ادبیات عامه‌پسند برای زبان‌آموزی و انتقال فرهنگ صحیح، در کنار ایجاد عادت به مطالعه، از ظرفیت قابل‌توجهی برخوردار است.

رمضانی با اشاره به اعتماد کتابداران به کتاب‌های عامه‌پسند برای ایجاد میل به مطالعه در مخاطب- حتی در مواردی که خود، مخاطب این آثار نبوده‌اند- و تأثیر غیرمستقیم این امر در افزایش تزایدی دیده شدن این آثار، لزوم ارزشمندی این موضوع را برای بسط تحقیق و پژوهش‌هایی جدی در این حوزه یادآور شد.

ادامه این نشست به بحث و تبادل‌نظر حاضرین پیرامون مباحث مطرح‌شده اختصاص یافت.