کد خبر: 39180
تاریخ انتشار: شنبه, 25 اسفند 1397 - 13:16

داخلی

»

مطالب کتابداری

»

کتابخانه های عمومی

نشست «قدرت و خواندن» برگزار شد

منبع : پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور
نشست «قدرت و خواندن: بررسی و نقد مولفه‌های آیین، اندیشه و جامعه در سیاست‌گذاری‌ها و دستاوردهای چهل‌ساله جمهوری اسلامی» با حضور صاحب نظران و استادان حوزه علوم اجتماعی و رسانه به بررسی مقوله خواندن اختصاص یافت.
نشست «قدرت و خواندن» برگزار شد

به گزارش لیزنا، نشست «قدرت و خواندن: بررسی و نقد مولفه‌های آیین، اندیشه و جامعه در سیاست‌گذاری‌ها و دستاوردهای چهل‌ساله جمهوری اسلامی» با محوریت کتاب «قدرت خواندن از سقراط تا توییتر» روز دوشنبه ۲۰ اسفندماه در تالار علامه جعفری دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. در این نشست حسن بشیر، معاون تحصیلات تکمیلی دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)؛ حسن خجسته، رئیس پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات؛ داریوش مطلبی، معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ محمد معماریان، مترجم کتاب «قدرت خواندن از سقراط تا توییتر»؛ محمد حسن زاده، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس؛ عاطفه شریف، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس؛ امین متولیان، معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور؛ محمد جوهرچی، مدیرکل پژوهش و آموزش نهاد؛ سیامک محبوب، مدیرکل برنامه ریزی نهاد و جمعی از علاقمندان حضور داشتند.

در این نشست محمد جوهرچی، مدیرکل پژوهش و آموزش نهاد ضمن خوشامدگویی گفت: تقارن این ایام با آغاز چهل و یکمین سال پیروزی انقلاب و نیز سالروز تأسیس نهاد کتابخانه های عمومی کشور یکی از دلایل برگزاری این نشست است. همچنین «خواندن» ‌یکی از کلیدواژه های کتابخانه‌های عمومی است و یکی از مهم ترین کارکردهای این مراکز، تمهید شرایط مناسب برای خواندن عموم است. از این جهت نهاد کتابخانه های عمومی کشور در این زمینه دغدغه مند است و استقبال اندک از مقوله خواندن و تأمل در این باره، دیگر دلیل برگزاری این نشست بوده است.

وی در خاتمه گفت: امید است خداوند ما را شاکر نعمت های خود قرار دهد و در چهل سالگی انقلاب امکان شکرگزاری، بازنگری و حرکت بهتر را برای همه مردم محیا کند.

 

خواندن از احساس نیاز به آگاهی سرچشمه می گیرد

همچنین در این نشست محمد حسن زاده، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس ضمن خوشامدگویی به حاضران در تعریف خواندن گفت: خواندن را باید فرایندی دانست که از احساس نیاز انسان به آگاهی آغاز و در نهایت تا رسیدن به مقصد ادامه پیدا می کند و مقصد برای افراد مختلف معانی متفاوتی را تداعی می کند. در این میان انسان به عنوان عضوی از جامعه، بخشی از فرایند خواندن محسوب می شود؛ بخش دیگری از خواندن به منابع خواندنی و بخشی از آن به برداشت افراد از مطالعه بر می‌گردد؛ در این فرایند عامل دیگری به نام جامعه وجود دارد که ممکن است انسان ها را به مطالعه ترغیب و یا آن ها را از مطالعه منع کند؛ گاهی نیز جامعه نقش هدایتگری را بر عهده دارد به این معنا که نحوه خواندن افراد را تعیین می کند و این هدایت ممکن است در جهت مثبت و یا منفی باشد.

 

«قدرت خواندن»، روایتی تاریخی از خواندن و مخاطرات آن در هر دوره از  تاریخ

در ادامه زهرا اسلامی، دانشجوی ارشد رشته مدیریت اطلاعات دانشگاه تربیت مدرس به معرفی کتاب «قدرت خواندن از سقراط تا توییتر» نوشته فرانک فوردی، ترجمه محمد معماریان پرداخت. وی در این خصوص گفت:  این کتاب در ۹ فصل تنظیم شده و به موضوعات «تناقضات فرهنگی سواد»، «خواندن در جستجوی معنا»، «دموکراتیک شدن مطالعه»، «روشنگری: انقلاب خواندن»، «اثر ورتر: خواننده در معرض تهدید»، «مطالعه و سلامت: یک معمای ماندگار»، «وضع بغرنج مطالعه»، «از افسون زدگی تا سرخوردگی» و «نتیجه گیری: گریز از محتوا» می پردازد. در این نشست سه فصل «خواندن در جستجوی معنا»، «دموکراتیک شدن مطالعه» و «روشنگری: انقلاب خواندن» محور قرار گرفته است.

 

موضوع اصلی جامعه امروز فرهنگ و سیاست است که به کنترل و جهت دهی خواندن می پردازد

وی ضمن اشاره به موضوعات ارائه شده در این فصول، اظهار داشت: در حال حاضر آمار افراد باسواد نسبت به دوره های گذشته بسیار بیشتر است اما تفاوت چندانی در سطح فرهنگ، اخلاق، بینش و منش اجتماعی افراد دیده نمی شود. ممکن است منابع مورد مطالعه انسان امروز گاها موجب آشفتگی و سرگردانی ذهن شود؛ در واقع هر نوشته ای که مطالعه می شود، پیامدی برای خواننده آن اثر دارد. فرانک فوردی در این کتاب روایتی تاریخی از خواندن و مخاطرات آن در هر دوره تاریخی ارائه می دهد. وی در جایی نقل می کند «کلمات مکتوب از خاستگاه های قدیم خود تاکنون، هم بیانگر و هم تهدیدی علیه هنجارهای اخلاقی بوده اند»؛ در واقع افرادی مانند سقراط، خواندن را همچون لبه برنده ای می دانند که هم می تواند زهر و هم پادزهر باشد. فوردی در بخشی از کتاب نقل می کند «دلواپسی های امروزی پیرامون اثر مضر فناوری دیجیتال و اینترنت بر سواد و افراد کتاب خوان نابجاست». در واقع به اعتقاد نویسنده موضوع اصلی جامعه امروز، بحث فناوری و اینترنت نیست، بلکه فرهنگ و سیاست است که به کنترل و جهت دهی خواندن می پردازد.

اسلامی ادامه داد: در این کتاب سه دوره اصلی مورد بررسی قرار گرفته است. عهد باستان و قرون وسطی: در این دوره مطالعه وسیله ای برای رسیدن به حقیقت در نظر گرفته می شد. عصر رنسانس: با ظهور رنسانس بعد معنوی مطالعه کمرنگ شد و مطالعه با هدف خودآگاهی انجام می شد؛ در اواخر این دوره با ظهور صنعت چاپ، محتواهای متفاوتی منتشر و مطالعه عمومی تر و فردی تر شد. قرن شانزدهم: در این قرن با تولید انبوه محتوا، نگرانی هواداران مطالعه بیشتر شد؛ چراکه ممکن بود مطالبی که در کتاب ها بیان می شود در تضاد با هنجارهای جامعه باشد.

وی در خاتمه تصریح کرد: به اعتقاد فوردی، جریانات سیاسی و فرهنگی در جامعه، شیوه ‌آموزش و مطالعه افراد را هدایت می کند. در این نشست به دنبال تبیین این موضوع هستیم که در حال حاضر و پس از گذشت ۴ دهه از عمر انقلاب، وضعیت فعلی جامعه در زمینه مطالعه چگونه است.

 

خواندن، رکن اساسی در شکوفایی، بالندگی و بلوغ هر جامعه است

در ادامه این نشست داریوش مطلبی، دبیر نشست ضمن خیرمقدم به حاضران اظهار داشت: مقام معظم رهبری، چهل سالگی انقلاب را دوران شکوفایی انقلاب دانستند. در چهل سالگی بلوغ فکری، اندیشه ای، جسمانی، ذهنی و تمامی ابعاد شخصیتی انسان کامل می شود و انقلاب نیز طبیعتا در این مرحله شاهد چنین بلوغی است. به طور قطع شکوفایی بدون خواندن، دانستن و آگاهی امکان پذیر نخواهد بود و در نتیجه می توان گفت خواندن، رکن اساسی در شکوفایی، بالندگی و بلوغ هر جامعه است و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مطالعه همواره به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های توسعه یافتگی کشورها در نظر گرفته شده است. بعلاوه در تمامی ادیان آسمانی، به ویژه در دین مبین اسلام توجه ویژه ای به بحث خواندن، مطالعه و دانایی شده و احادیث بسیاری در خصوص فواید مطالعه وجود دارد. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «کتاب بوستان دانشمندان است». حضرت علی (ع) نیز می فرمایند: «کسی که با کتاب آرامش می یابد، هرگز آسایش از او سلب نمی شود». بنابراین خواندن از آغاز حیات بشر همواره حائز اهمیت بوده است.

مطلبی ادامه داد: بررسی آمارها نشان می دهد با وجود اینکه در سال ۱۳۹۶ بالغ بر ۸۰ هزار عنوان کتاب در ایران منتشر شده است،  اما میزان مطالعه چندان مطلوب نیست. در سال ۹۴ طبق آخرین آمار پیمایش ارزش ها و نگرش ها که در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد، تنها ۴۰ درصد از مردم کتاب غیردرسی مطالعه می کنند؛ البته این میزان در استان های مختلف متفاوت بود؛ بالاترین میزبان مطالعه کتاب غیردرسی با ۶۹ درصد متعلق به استان البرز بود و بعد از آن استان های سمنان و تهران قرار داشت. پایین ترین آمار نیز مربوط به استان های خراسان جنوبی، گلستان و اردبیل بوده است. این آمار ها نشان می دهد با وجود اینکه موضوع خواندن همواره مورد توجه برنامه ریزان و سیاستگذاران کشور بوده است، در وضعیت مناسبی نیستیم و از آنجا که شکوفایی هر جامعه ای با خواندن اتفاق می افتد، این مسئله به نوعی تهدیدآمیز و نگران کننده است.

 

کتابداران باید کتابشناس باشند

وی ضمن تقدیر از مجموعه نهاد کتابخانه های عمومی کشور و انتشارات ترجمان، به دلیل انتشار کتاب «قدرت و خواندن» و مجموعه «مطالعات خواندن» و همچنین محمد معماریان، مترجم اثر، سخنان خود را با بیتی از فردوسی ادامه داد و گفت: «ز دانش چو جان تو را مایه نیست/ به از خامشی هیچ پیرایه نیست». بخش اعظمی از دانش از طریق مطالعه حاصل می شود؛ مطالعه آثاری که حاصل زندگی و اندیشه،‌ اندیشمندان است. به همین دلیل مطالعه همواره مورد توجه صاحب نظران و به ویژه نهاد های قدرت و حاکمیت بوده است و هر یک از حاکمان بسته به نوع نگاه خود به آگاهی و دانایی مردم، برخوردهای متفاوتی داشتند.

مطلبی تصریح کرد: عوامل بسیاری از جمله خانواده، آموزش و پرورش، صدا و سیما و ... در ترویج کتابخوانی دخیل است. کتابداران و کتابخانه ها و به ویژه کتابخانه های عمومی نیز از عوامل اثرگذار در این حوزه هستند. کتابداران ما باید کتاب شناس باشند، در غیر اینصورت نمی توانند نقش خود را به عنوان راهنما و مشاوری امین و هدایتگر به خوبی ایفا کنند. یک کتابدار،‌ باید کتاب خوان باشد، در غیر این صورت کتابدار خوبی نخواهد بود. تنها دانش تخصصی در حوزه کتابداری، کافی نیست. آگاهی کتابدار از مسائل روز جامعه و نیز منطقه و محله ای که در آن خدمت می کند و نیز نیاز مخاطب، حائز اهمیت است.

کتابداران ما باید کتاب شناس باشند، در غیر اینصورت نمی توانند نقش خود را به عنوان راهنما و مشاوری امین و هدایتگر به خوبی ایفا کنند.

وی ادامه داد: به اعتقاد من وقتی درباره کتابخانه ها صحبت می کنیم باید اصول رانگاناتان (پدر علم کتابداری) را سرلوحه قرار دهیم. یکی از اصول رانگاناتان «هر کتابی، ‌خواننده اش» است؛ بر همین اساس کتابخانه های ما، بایستی منابعی را در خود جای دهند که با طبع و نیاز مردم همخوانی داشته باشد. این نکته را هم باید مد نظر قرار دهیم، منابعی که از نظر ما مفید است ممکن است لزوما با نیازهای جامعه منطبق نباشد.

وی افزود: دانش تخصصی کتابدار، لزوما او را به کتابدار ایده آل تبدیل نمی کند، بنابراین آموزش مداوم کتابدار، بایستی یکی از ارکان اصلی نهاد کتابخانه های عمومی کشور باشد. نهاد با اجرای طرح آمایش سرزمینی کتابخانه های عمومی کشور، بحث کتابخانه های در دسترس را مطرح کرده که اقدام بسیار خوبی است.

 

صحنه زندگی، بخشی از متن است و خواندن از خواندنِ خود آغاز می شود

در ادامه این نشست حسن بشیر، معاون تحصیلات تکمیلی دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)، اظهار داشت: خواندن امر تازه ای نیست؛ خواندن، امروز تنها مربوط به متون نوشتاری نیست؛ صحنه زندگی، بخشی از متن است؛ بنابراین خواندن از خواندنِ خود آغاز می شود و خواندنِ دیگری، طبیعت و جامعه، همه در این حوزه قرار گرفته و در اینجا بحث گفتمان و قدرت، پیوندی اساسی با بحث خواندن پیدا می کند.

 

تفکر باید زاییده خواندن باشد

وی در ادامه به بیان تعاریفی از خواندن و مراحل فکری آن پرداخت و گفت: در تعریف معناشناسانه، فهم، اساس خواندن و زمینه و شرط لازم در خواندن است. اما تنها فهم و شناخت کافی نیست، تفکر باید زاییده خواندن باشد و اگر به این دو مرحله دست نیابیم، خواندن صورت نگرفته است. در تعریف کاربردی، مطالعه راهی برای کسب معرفت، محملی برای ارتقای خود، سرچشمه لذت و واسطه ای برای کسب معنا محسوب می شود. در واقع مطالعه مهم ترین دروازه ای است که از راه آن پرسش های ارزشی را درونی، بیان و تبیین می کنیم.

بشیر با اشاره به مراحل بنیادی تفکر در دیدگاه اسمیت گفت: بحث معنادهی به نمادها، نخستین حرکت در تفکر است؛ خواننده باید بتواند معانی گفته ها و نیز معانی پنهان کلمات را دریافت کند. در مرحله دوم، داشتن قدرت کافی برای انطباق فکر با متون خواندنی حائز اهمیت است؛ خواننده باید رابطه ای بین متن معنادار و بینامتنیت های ذهنی خود ایجاد کند. در مرحله سوم نیز تسلط به زبان برای کشف معانی اصطلاحی، مجازی و استعاری اهمیت می یابد.

وی ادامه داد: به اعتقاد جانسون قدرت های بیشمار فکری در موضوع خواندن مطرح می شود. درک ارتباط بین کلمات، جملات و عقاید (ایدئولوژی)، ارزشیابی مطالب نویسنده، استنباط مطلب و در نهایت بسط مطلب و تطبیق خواندن با هدف مورد نظر، حائز اهمیت است. بر این اساس باید بین خواندن، تفکر و زندگی رابطه معنادار کاربردی ایجاد شود، در غیر این صورت خواندن شاید تنها به لذت درونی می انجامد اما به بهتر شدن زندگی و تحقق اهداف منجر نخواهد شد.

بشیر ادامه داد: از نگاه دیوید مک کللند نخستین مرحله از خواندن، ادراک و شناخت کافی نمادهای نوشتاری است. دومین مرحله، درک،‌ به معنای دوباره سازی وقایع در قالب نمادها است و بر اشتراک تجارب نویسنده و خواننده دلالت دارد. سومین مرحله، تجرید، به معنای حذف برخی ادراکات برای کشف دال های اساسی است. چهارمین مرحله، ارزشیابی است که در آن اعتبار مطالب بر اساس استانداردها تخمین زده می شود؛ استانداردها گاهی قیاسی و گاهی استقرایی است؛ برای مثال کتاب «قدرت خواندن» در جامعه غربی متولد شده است و مباحث آن ناظر بر مسائل آن جامعه است؛ فوردی در بخشی از کتاب می گوید «معضل ما بحث فرهنگی، سیاسی و فناورانه است»، اما آیا مسئله نخواندن در جامعه ما جنبه فرهنگی، سیاسی و فناورانه می تواند داشته باشد؛ بنابراین با خواندن یک اثر باید ارزیابی مجددی از مطالب کتاب نسبت به جامعه خود،‌ تولید کنیم. مرحله پنجم خواندن در نگاه کللند، تصور،‌ به معنای به کار گیری مطالب استنتاج شده برای استدلال فرم های مختلف تفکر است و در مرحله آخر،‌ کاربرد به معنای خواندن متفکرانه با رویکرد کاربرد علمی مطرح می شود.

 

تحول نگاه به موضوع خواندن در طول تاریخ

وی در ادامه به فرایند تحول نگاه به موضوع خواندن در طول تاریخ پرداخت و گفت: در آغاز تاریخ،‌ نوعی از نگرانی درباره خواندن وجود داشت و سقراط، افلاطون و بسیاری از اندیشمندان غربی به نوعی نگرانی خود را ابراز داشته اند؛ خواندن و تأثیر آن بر اخلاق جامعه، اولین دغدغه سقراط بود؛ به اعتقاد او مطالعه مطالب و اندیشه های مختلف می تواند به لحاظ اخلاقی در جامعه اختلال ایجاد کند. این دسته از اندیشمندان همچنین از تأثیر منفی خواندن بر اعتقادات، نظم اجتماعی و در ادامه از موضوع خواندن و اتلاف وقت ابراز نگرانی کرده اند.

بشیر با اشاره به دوره های کتابخوانی در جهان غرب گفت: در دوره رنسانس، کتابخوانی، راهنمای کشف خویشتن بود و خواندن، امری فردی تلقی می شد. در عصر روشنگری، با غلبه عقلانیت، کتابخوان، داور عقلانیت و پیشرفت بود. در عصر مدرنیته، مطالعه راهی برای حل مشکلات روزمره و تحقق رفاه و لذت در نظر گرفته شد و کتاب ها و مجلات بسیاری با تمرکز بر مسائل روزمره منتشر شد. در نهایت در عصر پست مدرن،‌ کتابخوانی به مثابه حضور در گفتمان و سهیم شدن در قدرت مطرح است.

وی در ادامه با اشاره به اهمیت بحث دیرینه شناسی و تبارشناسی فوکویی در تحلیل خواندن، اظهار داشت: در بحث دیرینه شناسی، گفتمان ها و ارتباط آنها با دانش بررسی می شود. دیرینه شناسی در پی شرح شرایط وجود گفتمان و کاربرد و انتشار آن است. ما در تبارشناسی به تحلیل می پردازیم. در واقع برای پاسخگویی به چرایی و چگونگی وضعیت خواندن در ایران، نیازمند تحلیل تبارشناسانه و دیرینه شناسانه هستیم.

 

خواندن به مثابه هویت دینی در ادیان اسلامی

بشیر سخنان خود را با طرح بحث خواندن به مثابه هویت دینی در ادیان اسلامی ادامه داد. وی در ادامه از کتاب، به عنوان عامل هویت بخش به ادیان نام برد و تصریح کرد: تقدس متن، از یهودیان آغاز شد. برخلاف یونانیان که مطالعه را عامل اعتبار بخشی فرهنگی می دانستند، یهودیان آن را به کنشی مقدس تعبیر می کردند. در مسیحیت علاوه بر متن مقدس، دانش مقدس نیز تولید شد؛ لذا دانشکده های الهیات در غرب به شدت افزایش یافت. در اسلام نیز قرآن، کتاب خواندنی است و اولین کلمه وحی، به خواندن امر می کند؛ مهم ترین معجزه اسلام، قرآن کریم است. خواندن قرآن نه یک کنش مقدس، بلکه راهنمای زندگی است.

بشیر ادامه داد: به اعتقاد من خواندن باید به تفکر منجر شود و فکر، ایجاد قدرت می کند و بر مبنای قدرت، گفتمان ایجاد می شود. گفتمان در حقیقت، فکر هژمونیک است.

 

کتاب «قدرت خواندن»، تقابل سنت سخنوری با سنت ارتباطات مکتوب است

در ادامه این نشست حسن خجسته، رئیس پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ضمن تقدیر از مترجم این اثر، اظهار داشت: به اعتقاد من کتاب سوگیری دارد. با مطالعه این کتاب دریافتم که نبردی تاریخی که از گذشته تاکنون وجود داشته،‌ به شیوه ای توسعه یافته مطرح شده است. در علم ارتباطات ۷ سنت ارتباطی داریم که یکی از آنها،‌ سنت سخنوری است. بر اساس این سنت، بهترین و کامل ترین ارتباط، از طریق گفتگو و سخن امکان پذیر است؛ چراکه سخنران، تأثیر کلام خود را بر افراد می بیند و در صورت درک نادرست به اصلاح آن می پردازد. در واقع این کتاب به یک معنا تقابل سنت سخنوری با سنت ارتباطات مکتوب است. در سنت سخنوری، کسی که سخن می گوید می تواند معنا را تولید کند اما در رسانه مکتوب، معنا توسط مخاطب تفسیر می شود.

وی افزود: گروهی معتقدند محتوای خوب،‌ محتاج قاعده و قانون است از سوی دیگر، گروهی معتقدند محتوای خوب در بازار قابل دسترس است. به همین دلیل بین این دو گروه همواره جدال بوده است.

وی ادامه داد: مشکلی که همواره بر سر راه اهل کتاب و فعالیت های جدی رسانه ای آنها وجود داشته این است که رسانه ها از جمله اینترنت، ذینفعان گوناگونی دارد؛ نخستین ذینفع قدرتمند، فرد است؛ ‌افراد در مواجهه با رسانه تمایل دارند که مطلقا آزاد باشند؛ ذینفع دوم،‌ اولیا از جمله اولیای مملکت، اولیای مدرسه و اولیای خانواده  هستند که دغدغه امنیتی دارند؛ ذینفع سوم، شرکت ها هستند که به فرد متصل می شوند نه اولیا؛ بنابراین شرکت ها سعی می کنند رضایت افراد را جلب کنند.

وی در خاتمه اظهار داشت: آنچه ضرورت دارد این است که بدانیم چگونه می توان «خواننده برازنده» در جامعه فراهم کرد؛ خواننده ای که قدرت تحلیل و تفسیر دارد و خود را از آسیب ها محافظت می کند.

ادامه این نشست به بحث و پرسش و پاسخ اختصاص یافت.

خواهشمند است جهت تسهیل ارتباط خود با لیزنا، در هنگام ارسال پیام نکات ذیل را در نظر داشته باشید:
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.
نام:
ایمیل:
* نظر: