به گزارش لیزنا، بر اساس اعلام اداره روابط عمومی و همکاریهای علمی بينالمللی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، محمدجواد دهقانی سرپرست این پایگاه، جایگاه زبان فارسی در دنیای علم را توضیح داد.
دهقانی با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید دانشگاهها در مرداد ماه 1392 بر استفاده از پیشرفت علمی برای گسترش و نفوذ زبان فارسی در سطح جهان، اظهار داشت: در نقشه جامع علمی کشور، 8 هدف کلان برای نظام علم و فناوری کشور برشمرده شده که ششمین آن ارتقای جايگاه زبان فارسى در بين زبانهای بینالمللی علمی است.
در این نقشه اقدامات مختلفی برای رسیدن به این هدف برشمرده شده است که شامل افزایش پذیرش دانشجویان خارجی، نگارش مقالات علمی تخصصی به زبان روان فارسی، تاسیس رشتههای زبان فارسی در دانشگاههای مختلف دنیا و توسعه و ابداع روشهای سهل و سریع فارسیآموزی میشوند، اما آیا گسترش زبان فارسی به عنوان یک زبان علمی در سطح بینالمللی افزایش یافته است؟
وی در پاسخ به این سوال خود افزود: محققین در سرتاسر دنیا از طریق نشریات از آخرین تحولات و دستاوردهای رشته علمیشان مطلع میشوند. نشریات علمی یکی از مهمترین ابزارهای تبادل اطلاعات در دنیای علم امروز هستند، اما هر نشریه علمی ابزار موثری برای تبادل اطلاعات محسوب نمیشود. از مجموع کل نشریاتی که در سطح بینالمللی منتشر میشوند، پایگاههای استنادی بینالمللی معتبرترینها را نمایهسازی میکنند؛ بنابراین این پایگاهها شریان اصلی علمی دنیا را پوشش دادهاند.
سرپرست ISC در مورد میزان ورود نشریات فارسی در شریان اصلی علم بینالمللی گفت: پایگاههای استنادی علاوه بر نشریات علمی، کنفرانسهای علمی را نیز نمایهسازی میکنند. این کنفرانسها نیز ابزاری برای تبادل اطلاعات در جوامع علمی هستند. پایگاههای استنادی بینالمللی به نمایهسازی محتوای کنفرانسهای علمی میپردازند. سالانه کنفرانس های متعددی در سطح کشور برگزار میشوند.
دهقانی در مورد نمایهسازی کنفرانسها در پایگاههای بینالمللی همانند نظامهای استنادی گفت: هر چند امروزه زبان انگلیسی زبان اصلی علم محسوب میشود، اما کمیت تولید علم به زبان فارسی در پایگاههای استنادی بینالمللی رشد داشته است. این کمیت شامل مجلات علمی و همچنین کنفرانسهایی است که به زبان فارسی تولید و در پایگاه استنادی بینالمللی نمایهسازی میشوند. بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، جمهوری اسلامی ایران در سال 2005 میلادی رتبه 28 دنیا را از لحاظ تعداد مدارک منتشر شده به زبان فارسی در اختیار داشت. هر چند این رتبه در سال 2009 میلادی به رتبه 30 تنزل پیدا کرد، اما از سال 2010 میلادی کمیت تولید علم منتشر شده به زبان فارسی روندی صعودی داشته بطوریکه در سالهای 2010، 2011، 2012 و 2013 میلادی به ترتیب جایگاه زبان فارسی به رتبههای 28، 24، 21 و 17 ارتقا یافته است. همچنین در سال 2014 و 2015 میلادی زبان فارسی به ترتیب رتبههای 17 و 16 دنیا را در اختیار دارد. زبان فارسی از ابتدای سال 2016 تاکنون نیز رتبه 14 را دارد.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: نباید نادیده گرفت که تقریباً سهم زبانهای غیرانگلیسی زبان در مقایسه با زبان انگلیسی از کل تولید علم بینالملل اندک است و از سهم زبان انگلیسی در طی 10 سال گذشته نه تنها کاسته نشده است، بلکه این سهم افزایش نیز یافته است.
وی افزود: در سال 2005 میلادی از کل تولید علم دنیا 87% به زبان انگیسی تولید میشد، اما این میزان در سال 2014 میلادی به 92% افزایش یافته است. زبان چینی دومین زبان علمی دنیا است و به طور متوسط 4% تولید علم دنیا به زبان چینی است. زبان اسپانیایی و آلمانی بعد از زبان چینی رتبههای بعدی را در اختیار دارند. هر چند سهم زبان اسپانیایی از سال 2005 میلادی تاکنون 1% از کل تولید علم دنیا بوده است، اما زبان آلمانی افت یک درصدی را نشان میدهد. در سال 2005 میلادی دو درصد (2%) تولید علم دنیا به زبان آلمانی بود در حالیکه در سال 2014 یک درصد (1%) تولید علم دنیا به این زبان تولید میشود.
دهقانی گفت: سهم زبان فارسی از کل تولید علم دنیا از 0.01% در سال 2005 میلادی به 0.06% در سال 2014 و 2015 میلادی ارتقا پیدا کرده است. در سال 2014 میلادی سهم زبان عربی از علم دنیا 0.01% بود، این در حالی است که سهم این زبان در سال 2011 و 2012 میلادی حدود 0.03% بوده است، بنابراین به نظر میرسد کشورهای عربی این مسئله مهم را در سیاستهای علمی خود نگنجاندهاند. در سال 2015 میلادی سهم زبانهای نروژی، کورواتی، اوکراینی، مجارستانی، اسلوونی، اسلواکی، بوسنی، لیتوانیایی، فنلاندی و دانمارکی از زبان فارسی کمتر شده است.
وی افزود: از سال 2005 میلادی تاکنون 10 هزار و 116 مقاله علمی به زبان فارسی در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایهسازی شده است که با توجه به تعداد 371 هزار و 355 مدرکی که از جمهوری اسلامی ایران در این پایگاه نمایهسازی شده است باید گفت سهم زبان فارسی 2.7% ( دو ممیز پنج دهم درصد) از کل تولید علم کشور بوده است. در سال 2005 میلادی تعداد 226 مقاله به زبان فارسی در سطح بینالمللی منتشر شده بود، اما این میزان درسال 2015 به هزار و 579 مورد افزایش یافت که برابر با 3.7% ( سه ممیز هفت دهم درصد) از کل تولید علم کشور در سال 2015 است.
دهقانی گفت: به نظر می رسد علیرغم رشد زبان فارسی به عنوان زبان علم بینالملل، کشور نیاز دارد تا گامهای بزرگی در این زمینه بردارد. یکی از مناسبترین راههای عملی برای گسترش زبان فارسی سرمایهگذاری در صنعت نشر حرفهای و تشویق نشریات و کنفرانسهای علمی فارسی به عنوان زبان علم است. بازار نشر علم دنیا یک بازار انحصاری است؛ به گونهای که تنها 7 ناشر بینالمللی بیش از 50% مقالات دنیا را منتشر میکنند، بنابراین توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم بینالمللی نیازمند مولفههای اثرگذار در نشر علم مانند سرمایهگذاری، برنامهریزی، آموزش و تشویق است.