انبساط کیهانی و تُنُکیِ اطلاعاتی: تفسیر اطلاع‌شناختی پایان جهان

لیزنا (گاهی دور/گاهی نزدیک: 10)، داریوش علیمحمدی، عضو هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه خوارزمی: کیهان شناسان فارغ از اختلاف نظر در مورد عمر، شکل و اندازه هستی در یک مورد اتفاق نظر دارند؛ و آن هم پدیده انبساط کیهانی[1] است. بر اساس این باور، هستی به طور روزافزونی در حال بزرگتر شدن و فاصله گرفتن از محور خود است؛ جایی که بر طبق نظریه مَهبانگ[2]، مبدأ تشکیل یک فوق چگال بسیار داغ بوده. این دور شدن از مرکز تا جایی ادامه خواهد یافت که رشته های پنهان و مُقَوِّم کیهان، همچون تار و پود پارچه از هم بگسلد و گیتی به مرز مرگ برسد. این مرز را نیز گسست بزرگ[3] نامیده اند. گسست بزرگ، در حقیقت فروپاشی کیهان از درون است. این فروپاشی زمانی روی خواهد داد که ماده، دیگر تاب تحمل کشش بیرونی را نداشته باشد. در این حالت، جاذبه مولکولی رنگ باخته و عنان از کف می دهد. در نتیجه، ماده از درون دچار اضمحلال و متعاقب آن عالم مادی متلاشی خواهد شد. اگر این گزاره را در مورد توده ای که گیتی را شکل داده صادق بدانیم، جاذبه مولکولی کیهان در لحظه گسست در حد صفر خواهد بود. زیرا فاقد انرژی مورد نیاز برای بقاء است. تِگ مارک[4] (2011) این پدیده نجومی را شبیه کامپیوتری می داند که برای پردازش مقدار داده ای بسیار افزونتر از گنجایش حافظه اش تلاشی ناموفق می کند.

شاخه ای از علوم که نسبت نزدیکی با نجوم دارد و تفسیر پدیده های کیهانی را میسر می کند، مکانیک کوانتوم است. مکانیک کوانتوم هر ذره را دارای موجی می داند حاوی تمام اطلاعات مرتبط با آن ذره (شیگا[5]، 2011). شاید بتوان گفت کار این موج نشان دادن رفتار اطلاعاتی ذره در طول زمان باشد. بر این اساس، از طریق شناخت موج می توان بر ذره مسلط شد. اما مشکل آن است که همین دیدگاه کوانتومی، اطلاعات موجود در ذره و به تبع آن گیتی را مقداری همواره ثابت می داند. بنابراین، همزمان با انبساط کیهان مقدار اطلاعات موجود در آن رشدی نخواهد داشت.

اگر با حری هم آوا شده و اطلاعات را به مثابه ماده (1372)، انرژی (1369) و در چارچوب نظریه سیبرنتیکی اطلاعات نقطه مقابل آنتروپی (1387) بدانیم، آنگاه باید بپذیریم که حرکت ماده و مصرف انرژی را می توان با اطلاعات نشان داد و تفسیر کرد. اما، روشن است که مقدار همواره ثابتی از اطلاعات نمی تواند حرکت تکاملی و انبساط دائمی ماده که با مصرف هر چه بیشتر انرژی تقارن دارد را به طور متناسب درک و تفسیر کند. در نتیجه، هر چه کیهان منبسط تر شود کارایی اطلاعات در انعکاس آنچه در حال رخ دادن است کمتر خواهد شد. سرانجام، روزی فرا خواهد رسید که جاذبه مولکولی کیهان در حد صفر و آنتروپی آن در حد صد خواهد بود. زیرا دیگر اطلاعات مفیدی باقی نمانده تا نمایشی عقلانی از سرشت ماده رو به تکامل را عرضه کند؛ و فقدان اطلاعات تحلیلی، برابر با تحقق آنتروپی مطلق یا نابودی گیتی است. در این حالت، تُنُکیِ اطلاعاتی[6] پدیدار می شود. تُنُکیِ اطلاعاتی را می توان ناتوانی مغز متفکر یا درون مایه ماده (اطلاعات) در تبیین فرایند تطور و تکامل آن دانست.

ارجاعات

Shiga, David. (2011). This is the way the world ends. New Scientist, 24 September: 8-9.

Tegmark, Max. (2011). How unitary cosmology generalizes thermodynamics and solves the inflationary entropy problem. Available at: http://arxiv.org/abs/1108.3080

حری، عباس. (1369). اطلاعات چیست؟ دانشمند: ویژه نامه اطلاعات. شهریور.

حری، عباس. (1372). اطلاع شناسی. فصلنامه کتاب. 4 (3): 393-395.

حری، عباس. (1387). درآمدی بر اطلاع شناسی: کارکردها و کاربردها. تهران: انتشارات دما؛ کتابدار.

[1]. Expansion of the Universe

[2]. The Big Bang Theory

[3]. Big Snap

[4]. Tegmark

[5]. Shiga

[6]. Information Sparseness