لیزنا، دکتر حمیدرضا جمالی مهموئی، دانشیار دانشگاه خوارزمی: در این بازار داغ مقاله ‌نویسی برای مجلات آی اس آی، افراد زیادی هستند که احساس می ‌کنند مطلب تازه ‌ای دارند که ارزش انتشار در مجلات خارجی را دارد، امّا تنها مشکل آنها نداشتن تسلط کافی به زبان انگلیسی است. این وضعیت به معنای وجود یک بازار بالقوه است. بازاری که کسبه آن مترجمانی هستند که می ‌گویند می ‌توانند مقاله را برای مجلات آی اس آی ترجمه کنند. این بازار بالقوه البته به فعلیت رسیده است و چنین افرادی وجود دارند که مقاله فارسی شما را ترجمه می ‌کنند، از یک مجله آی اس آی پذیرش می ‌گیرند و اکثر اوقات اسم خودشان را هم به مقاله اضافه و آن را منتشر می‌کنند. در ازای چنین خدمتی گاه چندصد هزار تومان پس از ترجمه می ‌گیرند و چند میلیون تومان پس از کسب پذیرش. لذا نویسنده اصلی مقاله با پرداخت مبلغ قابل توجهی (مثلاً سه میلیون تومان) می‌تواند صاحب مقاله آی اس آی شود.

این کسب و کار از چند جنبه قابل بررسی است.

الف. آیا غیرقانونی است؟ خیر. فردی یک خدمت (ترجمه) ارائه می ‌دهد و در ازای خدمتش، دستمزدی مطالبه می ‌کند و مشتری نیز با رضایت خود، آن را می ‌پردازد.

ب. آیا این کار در حوزه نشر علمی کاری غیر اخلاقی است؟ بله،‌ اگر مترجم اسم خود را به عنوان نویسنده به مقاله اضافه کند کاری غیر اخلاقی کرده است. ترجمه کردن، کاری از جنس تألیف نیست و مترجم شرایط کافی را برای این که از اعتبار نویسندگی استفاده کند ندارد. برخی از مجلات به ویژه در حوزه پزشکی پروتکل‌هایی دارند که مشخص می ‌کند مشارکت (به عنوان نویسنده) در مقاله شامل چه مواردی می‌تواند باشد. به عنوان مثال کمیته بین‌المللی ویراستاران مجلات پزشکی می ‌گوید کسی باید اسمش به عنوان نویسنده روی مقاله بیاورد که سه ویژگی داشته باشد: الف. مشارکت اساسی در ایده ‌پردازی، طراحی، گردآوری داده‌ ها، تحلیل و یا تفسیر داده ‌ها داشته باشد؛ ب. پیش ‌نویس مقاله را بنویسد یا آن را از نظر محتوای فکری  به صورت منتقدانه ویرایش و بازنگری کند؛ ج. نسخه نهایی که قرار است منتشر شود به تأیید او برسد. در حوزه علوم اجتماعی نیز اگرچه مجلات تا این اندازه حساس نیستند اما این اجماع وجود دارد که نویسنده باید کاری مهم و درخور توجه انجام داده باشد. بنا بر قواعد انجمن روانشناسی آمریکا (APA, 2001) نویسنده کسی است که در «تدوین مسئله یا فرضیه، طراحی آزمایش، سازماندهی و اجرای تحلیل آماری، تحلیل نتایج یا نوشتن بخش قابل توجهی از مقاله» مشارکت داشته باشد.

به این نکته نیز باید توجه داشت که کسی که نامش به عنوان نویسنده روی مقاله ‌ای قرار می‌گیرد، خوانندگان حدی از دانش و تخصص را در آن حوزه برای وی فرض خواهند کرد. لذا جنبه غیر اخلاقی این است که کسی عملاً بدون این دانش و تخصص و بدون مشارکت محتوایی در یک اثر، با افزودن نام خود ادعای دانش و تخصصی را می‌ کند که از آن برخوردار نیست.

ج. آیا این شیوه انتشار مقاله، برای نویسنده اصلی سودمند است. خیر. اگر نویسنده اندکی دغدغه علمی داشته باشد و نیتش این باشد که ادامه زندگیش را در مسیر علم طی کند، این کار هیچ سودی برای وی ندارد. اختلاف امتیاز مقاله فارسی علمی پژوهشی و آی اس آی یکی دو امتیاز بیشتر نیست. نکته مهم ‌تر این است که اگر کسی آینده ‌ای در حوزه علم برای خود تصور می‌کند، بهتر است نگارش مقاله به انگلیسی را خودش انجام دهد. حتی اگر این کار کندتر و دیرتر انجام شود راهی است که دیر یا زود باید طی کند. پرداخت هزینه به فردی دیگر برای ترجمه مقاله و انتشار آن در واقع فربه کردن سودجویان حوزه علم، دامن زدن به بداخلاقی ‌های پژوهشی، و از همه مهم تر به تأخیر انداختن رشد و شکوفایی خود است.

البته حساب کسانی که دغدغه علمی ندارند و ففط می‌خواهند یک مقاله آی اس آی داشته باشند تا مثلاً مجوز دفاع از تزشان را بگیرند یا جایی  استخدام شوند جدا است. اما اگر ما اندکی برای خود و برای علم ارزش قائل هستیم نباید به این کار تن دهیم.

منابع

American Psychological Association. (2001). Publication manual of the American Psychological Association (5th ed.). Washington, DC: American Psychological Association. p. 350

جمالی مهموئی، حمیدرضا. « پرداخت پول و ترجمه مقاله». سخن هفته شماره 153. 29 مهر 1392.