داخلی
»مطالب کتابداری
»گزارش
پرونده سرقت میرزاعلی لسانالدوله از کتابخانه سلطنتی واکاوی شد
به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست بررسی سرقت کتابخانه سلطنتی، سه شنبه 18تیرماه1392، از ساعت 10 تا 12 در مجموعه کاخ گلستان برگزار شد. سخنران این نشست، محمدرضا بهزادی، از پژوهشگران متخصص در عصر ناصری، به بررسی تاریخی وضعیت کتابخانهها و کتابداران در تاریخ ایران و به طور ویژه در عصر قاجار پرداخت.
محمدرضا بهزادی گفت: کتابخانههای سلطنتی ایران، بعد از اسلام، در دوره مغول به همت خواجه نصیر شکل گرفت. وی کتابهای نفیس را فراهم و جمعآوری کرد و اینگونه کتابخانه شاهنشاهی در ایران شکل گرفت. در دورۀ کریمخان نیز کتابخانهای شاهنشاهی در شیراز گردآوری شد و در دورۀ فتحعلی شاه کتابخانه از شیراز به تهران منتقل شد. زمان سلطنت فتحعلیشاه دوران شکوه کتابخانه سلطنتی بود. کتابخانه در قصر سلطنتی تهران بنا شد. کتابها را از کشورهای مختلف به خصوص هندوستان جمعآوری میکردند. بعد از جنگهای جهانی روابط با اروپا بیشتر شد و کتابهای لاتین زیادی وارد کتابخانههای سلطنتی شد.
وی افزود: ناصرالدینشاه در تبریز کتابخانه مفصلی داشت. وی از زمانی که شروع به آموزش علوم کرد، کتابهای لاتین را نیز وارد کتابخانه خود کرد. در سال 1262، دو سال قبل از سلطنتش، هنگام عزیمت به تهران، کتابهای خود را همراه آورد و به کتابخانه سلطنتی اضافه کرد. در انتهای بیشتر کتابها نوشته شده است که کتابها از چه کسی و در چه تاریخی گرفته شده است. اسنادی وجود دارد که نشان میدهد ناصرالدین شاه در دو سال قبل از سلطنتش کتابدار کتابخانه سلطنتی بود. بعد از به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه کتابخانه دگرگون شد. چون ریاست عالیه کتابخانه را بر عهده داشت، در سفرهایش نسخههای خطی را میخرید و به کتابخانه اضافه میکرد. اسناد نشاندهنده وجود کتابخانههای اندرونی و بیرونی در کاخ است. مادرشاه نیز کتابخانهای داشت که بیشتر کتابهای آن به زبان روسی بوده است.
بهزادی اذعان داشت: کتابخانه سلطنتی ناصرالدین شاه بالغ بر 15100 کتاب داشته است که شامل نسخ خطی و چاپی میشد. بر اکثر کتابها مهر ناصرالدین شاه زده میشد (همین مسئله باعث شد برخی از کتابهای سرقتی مجددا پیدا شود). اما متاسفانه در این کتابخانه، کتابها ثبت نمیشد و فقط بر روی کتابها مینوشتند "در فلان تاریخ از عرض کتابخانه سلطنتی گذشت". این کتابخانه فهرست نداشت (همین باعث شد که بعدها دولت نتواند مالکیت بعضی از کتابهای مسروقه را ثابت کند).
وی ادامه داد: میرزا علیخان لسانالدوله کتابدار ولیعهد (مظفرالدین میرزا) در تبریز بود. بعد از آمدن به تهران، 11سال ریاست کتابخانه سلطنتی را در زمان مظفرالدین شاه برعهده گرفت. کتابخانه در بدو ورود او، بالغ بر 15100 کتاب داشت که در زمان تحویل کتابخانه تعداد کتاب ها حدودا به 6000 جلد کاهش پیدا کرده بود. او از همان ابتدا سرقت مجموعه را آغاز کرد. لسان الدوله حتی کتابهای چاپ سنگی را هم به سرقت میبرد که نفیس نبوده و ارزش چندانی نداشتند. وی شرکایی در میان درباریان داشت که کتابها را از کتابخانه خارج کرده، در ایران به عتیقهفروشیها میفروختند و در خارج به اروپاییهای مجموعهدار. شریکهای اصلی وی سید علی اعتماد حضور، آقا سید رضا خواجه، و سید علی موثق الملک بودند، که همگی از معتمدین مظفرالدین شاه بودهاند! شرکای فروش آثار در خارج از کشور آرشاک خان و اسکندر خان گریانس، موسیو رفیع (رفی) و صمد خان ممتاز السلطنه (سفیر ایران در پاریس) بود.
بهزادی افزود: با اینکه مهمترین شخص در کار سرقت صمدخان بود اما چون مورد اعتماد دربار بود، در روند تحقیقات برای کشف سرقت، حتی یکبار هم مورد بازجویی قرار نگرفت. دزدیها در زمان محمدعلی شاه هم ادامه داشت. مجموعهها به برخی از رجال دولتی فروخته شد. یکی از آنها، این مسأله را به وزارت خارجه گزارش داد و همین باعث شروع کشف سرقت شد. بدین ترتیب هیأتی برای کشف اشیای مسروقه به نام هیأت انکشاف اشیای مسروقه سلطنتی تشکیل شد. منزل لسان الدوله تفتیش شد. بعضی از کتابها را زیر خاک باغچه خانهاش یافتند؛ لیکن هرگز تا آخر عمر اعتراف نکرد که دزدی کردهاست. از آنجا که سارقین به دفعات فهرستها را عوض کرده و فهرستهای قبلی را نابود میکردند، هیچ فهرستی وجود ندارد تا میزان دزدی مشخص شود. بعد از سرقت شیخ المشایخ امیر معززی دزفولی، دقیقترین فهرست کتابخانه را نوشت.
۱. از توهین به افراد، قومیتها و نژادها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهامزنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیامها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمانها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.