به گزارش لیزنا، جایزه گارفیلد 2013 که جایزه بهترین رساله دکتری در حوزه علم سنجی و اطلاع سنجی است؛ به کتابدار پر تلاش و خلاق ایرانی، احسان محمدی اعطا خواهد شد. به همین مناسبت لیزنا گفتگویی را با احسان محمدی انجام داده است:

• از طرف لیزنا و خوانندگان خوبش به شما سلام و از شما تشکر می‌کنیم که فرصت این مصاحبه رو در اختیار ما قرار دادید. لطفاً ضمن معرفی سابقه تحصیلی‌تون بفرمایید از چه زمانی برای ادامه تحصیل به انگلستان آمدید؟

بنده هم به شما و مخاطبان اهل اندیشه لیزنا سلام عرض می‌کنم. در سال 1378 وارد دوره کارشناسی کتابداری و اطلاع‌رسانی در دانشگاه اصفهان شدم. بعد از اتمام دوره لیسانس و گذراندن خدمت نظام وظیفه در کنار کار تحصیل رو ادامه دادم. دوره فوق لیسانس را در دانشگاه آزاد (واحد علوم و تحقیقات تهران) سپری و در سال 1387 از پایان نامه کارشناسی ارشدم با عنوان ترسیم نقشه علمی فناوری و علم نانو در ایران دفاع کردم. پس از اخذ مدرک ارشد، همچنان علاقه‌مند به ادامه تحصیل بودم؛ تا اینکه در سال 2011 میلادی از پژوهشکده سایبرمتریک آماری دانشگاه وُلوِرهَمپیتون انگلستان بورس تحصیلی برای انجام دوره دکتری دریافت و رسماً از مارچ 2011 در این دانشگاه تحصیل را شروع کردم.

• چرا دانشگاه وُلوِرهَمپتون رو انتخاب کردید؟

سئوال جالبی است ! یکی از عوامل مهم برای انتخاب دانشگاه محل تحصیل دوره دکتری، بنیه علمی اون دانشگاه در حوزه تحقیقاتی است که شما قرار است مطالعه خود را روی آن متمرکز کنید. از آنجاییکه گروه پژوهشی سایبرمتریک آماری دانشگاه وُلوِرهَمپتون بر اساس آخرین ارزیابی گروه‌های پژوهشی دانشگاه‌های انگلستان (Research Assessment Exercise)، موفق به کسب رتبه دوم در حوزه مطالعات کتابداری و مدیریت اطلاعات شد، پس این دانشگاه گزینه خوبی برای تحصیل بود. مهمتر اینکه، چون شهریه دوره دکتری در دانشگاه‌های خارج از ایران بسیار سنگین است، برنده شدن بورس تحصیلی از این دانشگاه عامل دوم برای این انتخاب بود. اگرچه همزمان با یک دانشگاه امریکایی هم به توافق رسیده بودم.

• شنیده‌ایم اینجا در یک تیم تحقیقاتی مطالعه و پژوهش می‌کنید. لطفاً درباره این تیم برامون بگید.

بله. گروه پژوهشی سایبرمتریک آماری، یک گروه پیشرو در زمینه مطالعات اطلاع‌رسانی است. پروفسور مایک تِلوال به عنوان مدیر این گروه چند چیز را به هم پیوند داده که زمینه موفقیت آن را فراهم کرده است. اول از همه بنیان نهادن روحیه کار گروهی است که باعث شده افراد کلیدی از کشورهای مختلف مثل آمریکا، کانادا و هلند با این گروه همکاری نزدیک داشته باشند و همین همکاری منجر به تعریف و انجام پروژه‌های تحقیقاتی کلان بین‌المللی شده است. نکته دوم اینکه سیستم مدیریتی این گروه به پژوهشگران اجازه می‌دهد که هر کسی با فکر و ایده خودش مطالعاتش را جلو ببرد و بعد با دادن بازخوردهای مثبت سعی در بالا بردن سطح کیفی پژوهش‌ها می‌شود.

• زمینه پژوهشی شما به طور مشخص چیست و اگر بخواهیم یک نگاه شبکه‌ای به کل برنامه تحقیقاتی تیم داشته باشیم کار شما در این شبکه چه جایگاهی دارد؟

موضوع اصلی تحقیقاتی بنده در حال حاضر روی آلتمتریکس متمرکز شده است. آلتمتریکس یا آلترنیتومتریکس (Alternative metrics) رویکرد جدیدی است که هدفش سنجش اثربخشی تولیدات علمی با استفاده از تحلیل اطلاعات شبکه‌های اجتماعی عمومی و علمی است. در واقع آلترمتریکس را می‌توان زیر مجموعه‌ای از وب‌سنجی دانست که در آن بیشتر از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌شود. زمینه‌های تحقیقاتی گروه پژوهشی سایبرمتریک آماری همانطور که از اسمش پیداست، عمدتاً به مطالعات کمی ابعاد گوناگون  وب و بخشی هم روی تحلیل استنادی متمرکز شده است. اگر بخواهیم به صورت شبکه‌ای  به حوزه تحقیقاتی بنده در ساختار پژوهشی گروه نگاه کنیم، می‌توان آن را ترکیبی از وب‌سنجی و علم‌سنجی دانست. البته فنون آلتمریکس با وب‌سنجی به معنی سه یا چهار سال پیش تفاوت دارند. زیرا در سال‌های اخیر رویکرد موتورهای کاوش چون گوگل و یاهو دچار تغییرات عمده شد. در نتیجه خیلی از فنون وب‌سنجی استفاده شده گذشته در حال حاضر دیگر کارا نیستند. البته این به معنی افول وب‌سنجی نیست. زیرا در سه یا چهار سال گذشته رسانه‌های اجتماعی جدید در وب با ویژگی‌های منحصر به فردی ظاهر شدند که خود زمینه فرصت‌های پژوهشی جدید را فراهم کرده است.

• انتظار دارید در پایان پژوهش چه چیزی در این حوزه مشخص بشه یا به بیان دیگه حدس می‌زنید دستاورد پژوهش شما چی باشه؟

سئوال قشنگی است. در پاسخ باید بگم که حدود نیم قرن است که از استناد و شاخص‌های مبتنی بر آن برای سنجش اثربخشی تولیدات علمی استفاده می‌کنند. ولی نتایج پژوهش‌های مختلف نشان داده که استناد محدودیت‌های زیادی برای سنجش علم دارد. به عبارت دیگر، مقالات علمی نوع دیگر از اثر بخشی را ممکنه دارا باشند که باید فراتر از شبکه استنادی آنها را جستجو کرد. هدف پژوهش بنده این است که با استفاده از داده‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی علمی شاخص‌های مکمل برای ارزیابی تولیدات علمی را شناسایی کنم و سپس اعتبار این شاخص‌ها مورد سنجش قرار گیرد. به طور خلاصه، دستاورد پژوهش بنده این خواهد بود که  آیا می‌توان از وب اجتماعی شاخص‌های جدیدی استخراج کرد که از آنها به عنوان شاخص‌های مکمل (Alternative metrics) در سنجش اثربخشی تولیدات علمی استفاده شود یا خیر؟ که اگر پاسخ بله نبود، خیرش هم قشنگ است.

• لطفاً برامون از جایزه‌ای بگید که به شما تعلق گرفته است.

انجمن بین‌المللی علم‌سنجی و اطلاع‌سنجی (آی اِس اِس آی) که معتبرترین  انجمن علمی دنیا در این زمینه است،  هر دو سال یکبار به پاس گرامی‌داشت نام یوجین گارفیلد، بینانگذار موسسه آی. اس. آی (ISI) و دانشمندی که شاخص‌های معروف استنادی را تدوین کرد و بنیاد گذاشت، جایزه‌ای با عنوان جایزه گارفیلد به بهترین رساله دکتری در حوزه علم‌سنجی و اطلاع‌سنجی اعطا می‌کند. برای این جایزه، آی اِس اِس آی فراخوان می‌دهد و دانشجویان دکتری رشته‌های مرتبط پرپوزال رساله دکتری خود را در ده صفحه برای این انجمن می‌فرستند. پس از داوری توسط هیئت مدیره این انجمن علمی که عمدتاً استادان صاحبنظر این حوزه هستند، برنده آن اعلام می‌شود.

• از حستون برامون بگید. در یک کشور دیگه برنده یک جایزه بین‌المللی شدن چه لذتی داره؟

در انتهای یک روز کاری از دست و پنجه نرم کردن با داده‌ها خسته شده بودم. ایمیلم را باز کردم و تبریک پروفسور رونالد رُسو و گِلانزِل را دیدم ! در لحظه حسی از جنس سبک شدن مثل یک بادکنک بهم دست داد. ولی الان حس می‌کنم تعهد حرفه‌ای‌ام سنگین‌تر شده.

• آیا این جایزه نقدیه یا به شکل حمایت اداری و قانونی از پروژه شما اهدا خواهد شد؟

کمتر از یک هفته بعد از اعلام، مبلغ نقدی جایزه (سه هزار دلار) پرداخت شد. ولی برای دریافت لوح که مهمتر از بخش نقدی است، باید در چهاردهمین کنفرانس آی اِس اِس آی که از 14 تا 19 جولای در وین برگزار می‌شود، حضور داشته باشم.

• خیال دارید با این سه هزار دلار چه کارهایی انجام بدید؟ آیا این مبلغ می‌تونه در پیشبرد پژوهش شما مؤثر باشه؟ با این بودجه پیش‌بینی‌تون از آینده پژوهشتون چیه؟

حتماً مؤثر خواهد بود. چون در پاییز و زمستان سال بعد، با جرأت بیشتری پیچ بخاری را به سمت "زیاد" میشه چرخوند ! و استرس "کمتری" برای پرداخت قبض برق خواهد بود ! پس میشه یه کم آسوده‌تر پژوهش کرد.

• برای دانشجویان ایرانی که علاقه‌مند هستند مثل شما پیشرفت کنند چه پیشنهادی دارید؟

فقط دنبال مدرک نباشند ! دانشجویان تحصیلات تکمیلی بدانند که در هر جای دنیا که باشند برای پژوهش خوب باید زحمت کشید. منظورم این است که دانشجو باید یاد بگیرد که عمده کار پژوهشش را خودش جلو ببرد و سعی کند برای موانعی که ایجاد می‌شود با مطالعه دقیق، راه‌حل پیدا کند که در انتها به یادگیری و تقویت دانش فرد منجر می‌شود. دوم اینکه با وجود منابع علمی، در ایران هم میشه پژوهش با کیفیت انجام داد. به دانشجویان کارشناسی هم توصیه می‌کنم که دانش و مهارت‌های خود را محدود به واحدهای درسی نکنند که بعد از فارغ‌التحصیلی بسنه به انتخابشون بتوانند هم در بازار کار و هم در پژوهش خروجی بهتری داشته باشند.

• ممنون که وقتتون رو به لیزنا اختصاص دادید. براتون آرزوی پیشرفت‌های بیشتر رو داریم.

ممنون از دعوت شما.