کد خبر: 2558
تاریخ انتشار: چهارشنبه, 13 مرداد 1389 - 11:29

داخلی

»

مطالب کتابداری

»

گفتگو

مدیران غیرمتخصص در کتابخانه ها، ناکارآمدترین ترین افراد را جهت انجام امور آن برمی گزینند

مدیر غیر متخصص به علت ندانستن ظرایف کار تصمیماتی می گیرد که منجر به کاهش سطح خدمات می شود و همچنین ممکن است باعث صرف هزینه های نا به جا در کتابخانه گردد.

 

سالهاست که شاهد به خدمت گماردن مدیرانی در کتابخانه ها هستیم که  دارای تخصصی غیر از کتابداری هستند، این مسأله چالش های بسیاری را برای کتابخانه ها و سازمان های مادر آنها در سطح خرد و کلان ایحاد کرده است. به منظور بررسی دیدگاه های متخصصان و استادان رشته کتابداری و اطلاع رسانی، پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران (لیزنا) گفتگویی را با دكتر ابراهيم افشار زنجاني، عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه اصفهان، ترتیب داده است آنچه در این گفتگو به آن پرداخته می شود "ویژگی ها و چالش های مدیریت کتابخانه های کشور" است: 

جناب آقای دکتر افشار زنجانی برای شروع لطفا بفرمایید:

  • دیدگاه کلی و ارزیابی جنابعالی درباره وضعیت کنونی اداره کتابخانه ها چیست؟ 

پاسخ به این سوال می تواند خیلی بسط پیدا کند زیرا که اداره کتابخانه ها در انواع مختلف آن گوناگون است.من در این جا فقط به اداره دو نوع کتابخانه ها یعنی کتابخانه دانشگاهی و عمومی می پردازم. با فرض این که شاخص خوب بودن یک کتابخانه خدمتی است که به جامعه مخاطب ارائه می دهد، از نظر من کتابخانه های دانشگاهی و عمومی کشور ما در مقایسه با نه تنها کشورهای توسعه یافته بلکه با کشورهای در حال توسعه مثل چین،مالزی،هند و ... در سطح عقب افتاده ای قرار دارد.

بزرگترین مساله در اداره این نوع کتابخانه ها اشکال در ساختار سازمانی و جایگاه مدیریت در سازمان مادر که اصطلاحا به Governance معروف است می باشد. یک بخش از اداره این نوع کتابخانه ها هم به سیاست گذاری آنها برمی گردد.

در دانشگاه ها آشفتگی ساختاری وجود دارد که تا اصلاح نشود مشکلات ما حل نخواهد شد. آشفتگی ساختاری به این معنا که یک دانشگاه دارای انواع کتابخانه ها اعم از کتابخانه مرکزی، کتابخانه دانشگاهی و حتی کتابخانه گروهی می باشد و این یک نوع پراکندگی ایجاد کرده است. همین وضعیت موجب شده است که در اداره کتابخانه ها از طرفی کتابخانه مرکزی اعمال نفوذ کند از طرف دیگر رئیس دانشگاه و حتی بخش امور مالی و اداری دانشگاه به طور مستقل در اداره کتابخانه ها نقش داشته باشند. در این جا اولین چیزی که نقض می شود اصل وحدت فرماندهی در مدیریت کتابخانه هاست یعنی مدیر کتابخانه دانشکده که باید ارائه سرویس در سطح دانشگاه به عهده او باشد با حداقل سه رئیس دیگر که هر کدام مستقل اند سرو کار دارد. از بین بردن این آشفتگی ساختاری و برای مثال تاسیس نهادی با عنوان نهاد خدمات کتابخانه ها در دانشگاه ها به معنای تمرکز نیست بلکه به معنای اجتناب از آشفتگی است.

در مورد کتایخانه های عمومی باز هم مشکل ساختاری وجود دارد، یکی از این مشکلات این است که ما برخلاف اکثر کشورهای جهان 5 الی 6 نوع سیستم خدمات کتابخانه عمومی داریم که به صورت موازی در حال انجام وظایف اند. از میان این 5 الی 6 نوع به غیر از یک نوع آن که آن هم کتابخانه های وابسته به شهرداری اند بقیه در کنترل دولت مرکزی است در حالی که طبق قوانین کشور ما و قانون توسعه خدمات کتابخانه ها باید غیر متمرکز و در دست شهرداری ها باشد پس مشکل اول اداره این نوع کتابخانه ها این است که ما چندین نوع کتابخانه عمومی مانند: کانون پرورش فکری کودکان، کتابخانه عمومی وابسته به نهاد، کتابخانه روستایی، کتابخانه مساجد . حتی کتابخانه سازمان حج اوقاف را داریم.

در کشورهایی مانند انگلیس آمریکا و هند و ... تمام کتابخانه های عمومی را شهرداری ها اداره می کنند و دولت فقط می تواند در امور مالی، سوبسیت ها یا گاهی اوقات از نظر فکری همکاری هایی با شهرداری داشته باشد ولی در تاسیس و اداره آن ها دخالتی ندارد. 

  • چرا تا کنون کتابداران کمتر به اداره کتابخانه ها پرداخته اند؟

در خصوص این سوال من باز هم به کتابخانه های دانشگاهی می پردازم و علت آن را اشکال در سیاست گزاری دانشگاه ها می بینم. سیاست از قدیم این بوده که یکی از اعضای هیأت علمی رئیس کتابخانه دانشکده می شود در صورتی که صلاح در این است که فردی که در رشته کتابداری تحصیل کرده است و تخصص آن مدیریت کتابخانه هاست و دغدغه دیگری جز کتابداری ندارد و بتواند به صورت تمام وقت در کتابخانه حضور داشته باشد به مدیریت کتابخانه بپردازد. ایده من این نیست که مدیر مقتدر نمی تواند کتابخانه را اداره کند بلکه این است که چرا ما بین کسانی که در این رشته تخصص دارند کسی را برای مدیریت کتابخانه ها انتخاب نمی کنیم؟ 

  • تصدی امر مدیریت کتابخانه ها به افراد غیر متخصص چه چالش هایی را به همراه خواهد داشت؟  

کتابداران کتابخانه ها بزرگترین چالش خود را در ارتباط با مدیران غیر متخصص این می دانند که به آنها باید بفهمانیم چه کارهایی باید انجام شود و چرا؟ همچنین در امور فنی کتابخانه باید چیزهایی را به آنها تفهیم کرد که کتابداران در دوره لیسانس آموخته اند. یکی دیگر از چالش ها در ارتباط با مدیران غیر متخصص این است که این افراد علاقه و دغدغه های دیگری داشته اند و تمرکز و توجه آنها بر روی علایق حرفه ای خودشان می باشد. 

  • مدیریت یک مدیر غیر متخصص در کدام یک از انواع کتابخانه ها صدمات بیشتری به جامعه مخاطب وارد می کند؟به عنوان مثال اکثر کتابخانه های دانشگاهی که مدیرانی غیر متخصص دارند در معرض چه آسیب هایی هستند؟ 

به طور کلی مدیریت افراد غیر متخصص در تمام انواع کتابخانه ها می تواند صدماتی را به جامعه مخاطب وارد کند زیرا که مدیر غیر متخصص به علت ندانستن ظرایف کار تصمیماتی می گیرد که منجر به کاهش سطح خدمات می شود و همچنین ممکن است باعث صرف هزینه های نا به جا در کتابخانه گردد. این افراد ممکن است غیر متخصص ترین اقراد را جهت امور دیگر کتابخانه برگزینند و از امکاناتی که دارند نتوانند بهره مند شوند.

در کتابخانه های دانشگاهی از 70 سال پیش اعضای هیأت علمی را به دلیل این که امتیاز لازم را کسب کنند یک مسئولیت اجرایی به آنها داده می شد، یکی از این مسئولیت ها مدیریت کتابخانه ها بوده است. بنابراین این افراد به مدیریت کتابخانه نه به عنوان وظیفه ای جدی بلکه به عنوان وظیفه ای ابزاری می نگرند و در این جا چیزی که فنا می شود منابع است. از نظر من حتی وقتی مدیریت کتابخانه ای را به کتابداری که عضو هیأت علمی نیز هست می دهند باز مفید نخواهد بود زیرا که وظیفه اصلی این فرد آموزش و پژوهش است و مدیریت در درجه سوم مسئولیتهای وی قرار خواهد گرفت. توجه و تمرکز سرمایه مهمی است که باید در همه امور مخصوصا مدیریت وجود داشته باشد.

 

  • آقای دکتر افشارزنجانی به نظر شما، پیش شرط های لازم برای کتابداران در تصدی امر مدیریت کتابخانه ها چیست؟در واقع برای این که کتابداران در کتابخانه ها مدیر شوند چه تدابیری باید اندیشید؟ 

در درجه نخست احراز توانمندی های عمومی مدیریت در منش و آموزش کسی که نامزد مدیریت می شود باید وجود داشته باشد.در درجه دوم تجربه مفید و موثر کار در محیط کتابخانه و بخش های مختلف آن و در نهایت تخصص حرفه ای نیز بسیار مفید است. 

  • توانایی های کنونی متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی را در مدیریت کتابخانه ها چگونه ارزیابی می کنید؟

توانایی های شخصی را نمی توانم قضاوت کنم ،تعدادی افراد غیر متخصص هستند که در اثر تجربه و علافه به کار بهتر از متخصصین در امر مدیریت موفق اند ولی در مورد همه صادق نیست و من نمی توانم قضاوت کنم.

  • لطفا بفرمایید نقش آموزش عالی و دانشگاه ها در تربیت افراد متخصص در حوزه مدیریت کتابخانه ها چیست؟

 دوره کارشناسی ارشد فلسفه وجودی آن تربیت افرادی است که بتوانند بخش های مختلف کتابخانه را مدیریت کنند ولی متاسفانه در خصوص جامعه دانشگاهی کتابداری می توانم اینگونه ادعا کنم که بیش از این که در آموزش آنها تواناییهای مدیریتی را تقویت کند بیشتر به دنبال تربیت کردن محقق و تولید علمی آنها هستند. در صورتی که چاپ مقاله تنها نمی تواند در بهبود امر مدیریت کتابخانه ها موثر باشد. 

  • دوره های کارورزی در نظر گرفته شده در محتوای درسی رشته کتابداری و اطلاع رسانی چقدر در کسب توانمندی های لازم برای کتابداران در تصدی امر مدیریت کتابخانه ها کمک خواهد کرد؟

کارورزی های تعبیه شده می توانم بگویم که هیچ کمکی در امر تصدی مدیریت نمی کند. و در واقع در نقطه صفر قرار گرفته است.ما در دانشکده خودمان(علوم تربیتی) برای کارورزی دوره فوق لیسانس در مدیریت کتابخانه ها شرحی تهیه کرده ایم که مستلزم بعضی از عملکردهای مدیریت است.

کارورزی های دوره لیسانس که به طور کلی مدیریتی نیست و البته آن هم نیز ما در کارورزی 4 یک سری کارهای مدیریتی را بر عهده کارورزان در این دانشکده می گذاریم. به طور کلی دانشگاهیانی که مولف طرح دروس هستند در تعبیه این درس بیشتر به امور فنی پرداخته و یا به دنبال پرورش محقق اند.

 

  • از این که در این گفتگو شرکت فرمودید متشکرم.

        با تشکر از شما و آرزوی موفقیت

       خبرنگار: شیدا اکبران

 

 

برچسب ها :
خواهشمند است جهت تسهیل ارتباط خود با لیزنا، در هنگام ارسال پیام نکات ذیل را در نظر داشته باشید:
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.
نام:
ایمیل:
* نظر: