برای نقد ادبی، متن ادبی باید با روح نویسنده در ارتباط باشد

به گزارش خبرنگار لیزنا، حسین پاینده نویسنده، منتقد ادبی، منتقد فیلم و استاد نظریه و نقد ادبی مهمان استدیو کتاب بود.

پاینده در ابتدای سخنان خود به نقد ادبی در جامعه‌ انگلستان اشاره کرد و گفت: در انگلستان نقد ادبی از دبیرستان شروع می‌شود و دانش‌آموزان قبل از پایان دوره دبیرستان باید رمان‌های معروف مانند کتاب‌های قرن 18 انگلستان را خوانده باشند تا به این شکل بذر نقادانه در ذهن آنها شکل بگیرد و وقتی وارد دوره دانشگاهی می‌شوند به‌شکل کاربردی و تئوریک این مفاهیم را می‌آموزند تا به‌شکل حرفه‌ای بتوانند کار نقد ادبی را انجام بدهند.

پاینده در رابطه با فرایند نقد ادبی در ایران و تفاوت مفهوم آن با کشورهای اروپایی گفت: در کشور ما فرایند نقد ادبی متفاوت است، زیرا ما به تازگی وارد این حوزه شده‌ایم و توانسته‌ایم نقد ادبی را به جامعه معرفی کنیم. اگر به واحدهای رشته کارشناسی هم نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم که دانشجوی ما تنها چند واحد در دوره کارشناسی درباره این مفاهیم می‌آموزند و با چند نظریه محدود آشنا می‌شود. در کشور ما از طریق ترجمه برخی کتاب‌های نقد ادبی و چند تالیف محدود گام‌هایی در این حوزه برداشته شده است ولی ما در ابتدای راه هستیم.

او اهمیت مطالعات فرهنگی را در بهینه کردن روش بهره‌برداری از متن ادبی دانست و ادامه داد: به نظر من مطالعات فرهنگی پیوند ادبیات با حیات اجتماعی را فراهم می کند و ادبیات و متن ادبی دلیلی برای بهتر فکر کردن است. ما باید در کنار لذت‌ بردن از ادبیات، نکات آموزشی را نیز بیاموزیم.

به اعتقاد وی نقد ادبی جدید در ایران را کسانی به ادبیات معرفی کردند که روی ادبیات خارجی مانند انگلستان و فرانسه تسلط کافی داشتند. پاینده در توضیح این اعتقاد خود با بیان اینکه باید واقع‌بین باشیم گفت: استادان ما سال‌ها به‌شکل کلاسیک به ادبیات نگاه کرده‌اند و مطالعات آن‌ها بر ادبیات کهن بوده است. به همین دلیل وقتی آنها با یک متن ادبی روبه‌رو می‌شوند شروع به تفسیر آن متن می‌کنند تا عامه مردم نیز بتوانند مفهوم را درک کنند که کار ارزشمندی نیز است، اما نقد ادبی محسوب نمی‌شود.

این منتقد ادبی در توضیح تفاوت تدریس نقد ادبی در ایران و خارج از کشور با اشاره به دوران دانشجویی خود گفت: پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد من درباره نقد ادبی بود اما وقتی که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور سفر کردم متوجه شدم که استادان ما در این سال‌ها زحمات زیادی برای ما کشیده‌اند اما ما فاصله بسیار زیادی با مفهوم نقد ادبی داریم. در دوسال اول دوره دکتری همه همکلاسی‌های من تلاش می‌کردند که به نظریه‌پردازی بپردازند؛ چراکه آنها تسلط کافی بر نظریه‌های ادبی داشتند اما در همین زمان، وقت من صرف یادگیری نظریه‌هایی شد که آنها در دوره کارشناسی و کارشناسی‌ارشد فراگرفته بودند و به این شکل دو سال سخت را پشت سر گذاشتم.

پاینده با بیان اینکه نقد ادبی یک کار مکانیکی نیست توضیح داد:  منتقد نباید مانند یک مهندس اجزا را به مخاطبان نشان دهد و سپس با به‌کار انداختن دستگاه به آنها بگوید که آن ماشین چطور کار می‌کند. روش نقد ادبی به این شکل نیست که ما متن را داخل ماشین نقد قرار دهیم و براساس یک نظریه متنی از ماشین خارج شود چراکه متن ادبی باید با روح نویسنده در ارتباط باشد.

او بین نقد و نقد ادبی تفاوت قائل شد و ادامه داد: مردم عادی نیز می‌توانند در مورد مسایل مختلف مثل یک فیلم سینمایی نظر دهند و این نیز نوعی نقد است. اما این نقد تفاوت بسیار زیادی با نقد ادبی دارد زیرا  منتقد ادبی نظر خودش را مطرح نمی‌کند بلکه با استفاده از نظریه‌های موجود و در چارچوبی علمی به تشریح یک اثر می‌پردازد.

به اعتقاد این استاد دانشگاه نظریه و نقد در دانشگاه ها گرایش نیست بلکه رشته است و سرفصل‌های گرایش نقد ادبی در دانشگاه‌های ایران نشان می‌دهد که درس‌های خاصی اضافه نشده است. بسیاری از این درس‌ها در دوره‌های لیسانس و فوق‌لیسانس سایر رشته‌های ادبیات نیز وجود دارد.

وی با بیان اینکه تولید کتاب‌هایی در زمینه نقد ادبی باعث شکوفایی این حوزه خواهد شد افزود: قبول دارم که کتاب‌های نظریه و نقد ادبی بیشتر در دانشگاه‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد اما نقد ادبی را می‌توانیم در سایر فضاهای آموزشی به نویسندگان و فیلم‌سازان نیز آموزش دهیم تا آنها توجه بیشتری به متن داشته باشند.

به اعتقاد پایند ادبیات کهن را نیز می‌توان مورد نقد ادبی قرار داد و این نقد فقط  مختص متون معاصر نیست.  برای مثال شاهنامه را می‌توان از نظر فوکو بررسی کرد و هیچ مانعی وجود ندارد. نقد ادبی به ما کمک می‌کند که متون کهن را مجددا بخوانیم و به مواردی که کمتر به آنها توجه شده بود توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

او گفت: نقد ادبی برای بهتر زندگی کردن است بنابراین نمی‌توان آن را مختص به ادبیات کهن یا ادبیات معاصر دانست.

حسین پاینده در پایان گفت: نقد ادبی برای حساس کردن ما به زندگی ایجاد شده است؛ اگر روش درست زندگی کردن را در اختیار ما قرار دهد راهی انسانی است و باید آن را گسترش داد.