بررسی فرم و نشانه‌شناسی آثار دو تن از عکاسان دوره قاجار

بررسی فرم و نشانه‌شناسی آثار دو تن از عکاسان دوره قاجار در نشست تخصصی عکاسی  بررسی فرم و نشانه‌شناسی آثار دو تن از عکاسان دوره قاجار در نشست تخصصی عکاسی  بررسی فرم و نشانه‌شناسی آثار دو تن از عکاسان دوره قاجار در نشست تخصصی عکاسی  بررسی فرم و نشانه‌شناسی آثار دو تن از عکاسان دوره قاجار در نشست تخصصی عکاسی  بررسی فرم و نشانه‌شناسی آثار دو تن از عکاسان دوره قاجار در نشست تخصصی عکاسی  بررسی فرم و نشانه‌شناسی آثار دو تن از عکاسان دوره قاجار در نشست تخصصی عکاسی

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در این نشست، محمد ستاری؛ دانشیار دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه تهران گفت: وقتی عکس‌های تاریخی را بررسی می‌کنیم، تفسیر به رای می‌شود؛ اگرچه تلاش می‌کنیم تا حق مطلب ادا شود با این حال، در این میان درصدی از خطا وجود خواهد داشت.

او در رابطه با ابوالقاسم نوری؛ عکاس بقاع متبرکه در دوران قاجار به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: ابوالقاسم نوری یکی از پرکارترین عکاسان دوره قاجار بود و در اصطلاح امروز، معاونت شهرداری تهران در دوره کامران‌میرزا را به عهده داشت. پدر او محمدتقی نوری نیز خزانه‌دار بود.

ستاری با اشاره به آثار نوری که در دو آلبوم به شماره‌های 436 و 461 در کاخ گلستان نگهداری می‌شود، تصریح کرد: او عکاس بقاع متبرکه است. اگرچه در برخی مواقع با یک نام چندین بقعه در نقاط مختلف وجود دارد، مانند امام‌زاده یحیی که هم در ساری است، هم در گنبد کاووس، هم در ورامین، اما مبنای سنجش او از امام‌زاده‌ها یکی آماری است که خودش ارائه می‌دهد و دیگری آماری است که در سال 1352 هجری شمسی سازمان اوقاف ارائه داده بود که طی آن در آن زمان 1059 امام‌زاده‌ وجود داشت.

او با تاکید براینکه عکاسی از بقاع متبرکه شانه به شانه عکاسی معماری جلو می‌رود، برخی از ویژگی‌های عکاسی معماری را برشمرد: ستون‌های عکاسی عمود بر زمین است، نوع پرسپکتیو تک خطی است، اشل انسانی در کنار آن وجود دارد و زاویه نور تخت نبوده و مایل است. این استاد دانشگاه با اشاره و نمایش 18 عکس منتخب از ابوالقاسم نوری از برخی بقاع متبرکه، وجه بارز عکاسی او را عکاسی از بناها و چهره‌ها دانست و خاطرنشان کرد: با بررسی آثار او مشخص می‌شود که او عکاسی بسیار هوشمند و توانا در عکاسی معماری است.

مهیار خراباتی؛ عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد نیز در رابطه با موضوع فن- نشان‌شناسی یا نشانه‌شناسی فنی عکاسی در دوره قاجار گفت: نگاه به تاریخ عکس و تاریخ‌نگاری سابقه چندانی در مباحث علمی ندارد. نشانه‌شناسی نوعی بحث زبان‌شناسی است و من  زبان تصویر را دارای قابلیت نشانه‌شناسی می‌دانم. فرم تصویر به ما کمک می‌کند تا در تاریخ‌نگاری‌ها برداشت درست داشته باشیم.

او با اشاره به آثار آنتوان سوریوگین؛ عکاس دوره قاجار تصریح کرد: عکس‌های او با دوربین قطع بزرگ گرفته شده و با توجه به نشانه‌شناسی عکس‌ها، از جمله مجموعه عکس دراویش او، می‌توان گفت سوریوگین این عکس‌ها را در آتلیه شخصی خود (یعنی حیاط) و با نور طبیعی گرفته است. همچنین برخی مباحث فرهنگی در عکاسی او بسیار قابل توجه است. او هم نگاه قوم‌شناسی دارد، هم نگاه هنری، هم مستندنگاری و هم زیبایی‎شناسی.

او در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: ما گاهی بی‌دلیل از بحث تکنینک عبور می‌کنیم اما موضوعات تکنیکال نشانه‌های قوی‌ای به دست می‌دهد. به عنوان مثال در عکس‌های سوریوگین می‌بینیم که رنگی‌کردن (تونر) با توجه به موضوع عکس‌ها بسیار متداول بوده است. همچنین او با قابلیت‎های دوربین قطع بزرگ آشنا بوده و از نور طبیعی نیز برای نورپردازی حرفه‌ای استفاده کرده است.

همچنین در این نشست، هومن صدر؛ عکاس و گردآورنده آرشیو تصویری از آثار موزه‌ای ایران و اروپا طی سخنانی به تفاوت عکاسی آنالوگ و دیجیتال اشاره کرد و گفت: در گذشته و پیش از فناوری دیجیتال، رسیدن به عکس مطلوب فقط نیازمند داشتن ایده نبود، بلکه ابزار، دانش استفاده از آن و همچنین روش‌های چاپ نیز حلقه‌های یک زنجیر برای دستیابی به یک عکس مطلوب بود. او همچنین خاطرنشان کرد: تمام عکس‌های شاخص تاریخ عکاسی تا اواخر قرن بیستم، توسط دوربین‌های قطع بزرگ گرفته شده است.

صدر با اشاره به عکاسی معماری داخلی و آثار موزه‌ای تصریح کرد: عکاسی موزه‌ای اگرچه به نوعی شبیه عکاسی طبیعت بی‌جان است اما تفاوت‌هایی با آن دارد که این تفاوت‌ها از روی تجربه به دست می‌آید. به عنوان مثال نحوه مواجهه با یک جام سفالی و مربوط به سده‌های گذشته با یک گلدان کریستال و موجود در آتلیه با یکدیگر متفاوت است.