نقد کتاب دره وحشت

درباره نویسنده

سِر آرتور ایگناتیوس کانن دویل[1]،  زاده ۲۲ مه (اول خرداد) ۱۸۵۹ - درگذشته ۷ ژوئیه (17 دی‌ماه) ۱۹۳۰، نویسنده و پزشک اسکاتلند‌ی بود. وی شهرت خود را مدیون خلق شخصیت شرلوک هولمز، کارآگاه خصوصی بسیار مشهور است.

کانن دویل در اصل در دانشگاه ادینبورگ پزشکی خوانده بود و مدتی نیز به عنوان پزشک کشتی به سواحل غربی آفریقا و قطب شمال سفر کرده بود. او پسر مردی انگلیسی و دا‌ئم‌الخمر بود که هیچ دستاورد مهمی در طول زندگیش نداشت. مادرش زنی ایرلندی و کتاب‌خوان بود که در روز ۲۲ می سال ۱۸۹۵ او را به دنیا آورد. کانن دویل، پس از اتمام تحصیلاتش به مدت هشت سال تمام، هر روز روانه مطب سوت ‌و کورش می‌شد که به ‌ندرت، بیماری، داخل آن قدم می‌گذاشت. البته کسادی طبابت دویل نتیجه‌ ارزش‌مندتری به همراه داشت؛ زیرا او به اندازه‌ کافی زمان در اختیار داشت تا دست به قلم شود. هرچند در نگاه اول، پزشکی کمک چندان بزرگی در امر نویسند‌گی به شمار نمی‌رود، اما در مورد دویل، قضیه فرق می‌کرد، زیرا او شخصیت‌پردازی اصلی داستانش را مدیون استادش در دانشگاه ادینبورگ بود.

زمانی که دویل دانشجوی سال دوم پزشکی بود، جوزف بِل او را به عنوان دستیارش انتخاب کرد. این فرصت مناسب، به دویل این امکان را می‌داد تا به خوبی شاهد رفتار بل باشد و تک‌تک ویژ‌گی‌های او را به خاطر بسپارد. این ویژ‌گی‌ها شامل مشخصات ظاهری نیز می‌شد. بینی و چانه‌ مثلثی‌شکل بل، راه رفتن پرانرژی او و هم‌چنین چشم‌های درخشانش، درست خصوصیاتی بودند که بعدها شرلوک هلمز به تمامی وامدار آن‌ها شد. بسیاری بر این عقیده‌اند که شخصیت داکتر واتسن، دوست و همراه همیشگی شرلوک هلمز، در حقیقت تصویری از خود کانن دویل است و هلمز نیز کسی نیست جز پروفسور بل.

درباره کتاب

دره وحشت [2]، آخرین رمان نوشته شده درباره شرلوک هولمز است. همچنین یکی از 4 داستان بلند شرلوک در میان 60 داستان، می‌باشد. وجه تمایز این کتاب با بقیه داستان‌های شرلوک هلمز، در این است که در داستان‌های کوتاه، در تمام داستان، شرلوک حضور دارد. در داستان‌های بلند هم، در بیشتر فصل‎ها حاضر است. اما در این کتاب، از 15 فصل، فقط در 7 فصل، شرلوک حضور دارد. در واقع در کمتر از نصف کتاب خبری از کاراگاه بزرگ نیست. این داستان اولین بار از سپتامبر ۱۹۱۴ تا ماه مه ۱۹۱۵ در مجله استرند به چاپ رسید و در ۱۹۱۵ به صورت رمان نیز منتشر شد. دره وحشت پس از انتشار زودتر از همه داستان‌های هولمز به فیلم برگردانده شد (۱۹۱۶) و در ۱۹۳۵ فیلم ناطق آن ساخته شد.

خلاصه داستان

دره وحشت به لحاظ ساختار کلی به رمان اتود در قرمز لاکی، شباهت دارد. از این نظر، به دو بخش تقسیم می‌شود: کار کارآگاهی هولمز و داستانی که بازنگری رویدادهایی است که به ماجرای طرح شده در بخش اول منتهی می‌شوند. سپس هر دو قسمت، در پایان به هم می‌پیوندند که در مورد دره وحشت پایان خوشی محسوب نمی‌شود.

در این کتاب، از روش‌های کاراگاهی شرلوک هولمز با دقت بیشتری صحبت می‌شود و به صورت سه بخش اصلی دسته‌بندی می‌شود، مشاهده، استنتاج و دانش.

دقت در مشاهده، بدون قضاوت و پیش داوری اولین اصل اساسی است. استنتاج، بر اساس بخش قبلی و ایجاد فرضیه‌هایی بر پایه مشاهدات قسمت دوم، شکل مي‌گيرد (یکی از مهم‌ترین گفتارهای نویسنده از زبان شرلوک هولمز، در این بخش است: وقتی ناممکن را حذف کرده باشید، آنچه باقی می‌ماند، هر قدر هم نامحتمل، باید حقیقت داشته باشد). در نهایت مقایسه فرضیه‌ها با پرونده‌های مشابه و اطلاعات مختلف، منجر به نتیجه‎گیری ماهرانه و بدور از خطا یا پیش داوری می‌شود.

داستان با یک نامه هشدار از یک جاسوس به شرلوک شروع شده و فورا قتلی پیچیده رخ می‌دهد که مرتبط با نامه هشدار است و در پس همه آن‌ها، جنایتکار بزرگ، موری آرتی، قرار دارد.

طبق انتظار، جنایت رخ داده بسیار پیچیده بوده و عملاً کار به کاراگاه بزرگ سپرده می‌شود.

نقاط ضعف و قوت کتاب

ساختار کلی کتاب دره وحشت با کتاب "اتود در لاکی قرمز" از همین نویسنده مشابهت دارد. از این لحاظ، که در پسِ داستان اصلی، یک داستان دیگر، بطور کامل تعریف شده و در انتها به داستان اصلی برمی­گردیم. مسلما در نظر عامه، داستان‌های کوتاه شرلوک هولمز، راحت‌تر و جذاب‌تر هستند و خیلی زود سرانجام داستان، مشخص می‌شود. حوصله خواننده‌ی کم صبر، از کف نمی‌رود. ولی در داستان‌های بلند، از جمله همین کتاب، که یکی از 4 رمان بلند سر آرتور کانن دویل است، فضا و امکان برای شخصیت‌پردازی بیشتر و توصیف کامل‌تر از رویدادها وجود دارد، اما به عنوان نقطه ضعف، می‌توان به این قضیه اشاره کرد که به غیر از داستان دیگری که در دل داستان اصلی روایت می‌شود، عملاً سبک و سیاق نویسنده مشابه داستان‌های کوتاه بوده و قسمت‌هایی از داستان بسیار خلاصه و ناقص بیان شده‌اند. از دیگر نقاط ضعف این رمان می‌توان به طولانی بودن داستان میانی اشاره کرد که بدون حضور شرلوک هولمز در آن داستان، خوانندگان شیفته این کاراگاه، با خستگی، این فصل‌ها را پشت سر گذاشته تا به شخصیت محبوب خود برسند.

در کل داستان یکپارچگی خوبی نداشته و انگار دو داستان کاملاً مجزا به زور، به هم چسبانده شده‌اند.

از نقاط ضعف که بگذریم کتاب حاضر بدون شک ارزش خواندن دارد و به غیر از مطالب جالبی که در مورد شیوه‌های حل مسئله، توسط کاراگاه بزرگ، روایت می‌شود، در داستان میانی به سرزمین‌های دور (آمریکای در حال صنعتی شدن) سفر کرده و با نویسنده به دنیای شرلوک برمی­گردیم.  همچنین پایان داستان هم از نقاط قوت کتاب است که قابل پیش‌بینی نبوده و متفاوت از انتظار رقم می‌خورد.

قسمتی از کتاب

شرلوک هولمز: دلیلش این است که این کار را کسی انجام داده که نباید شکست می‌خورده. مغزی بزرگ و سازمانی عظیم، برای نابودی یک نفر به کار افتاده است. مثل آن است که فندق را با یک چکش خرد کنیم – اتلاف بیهوده نیرو است – ولی به هر حال فندق در عمل خرد شده است.

سخن آخر

در سری داستان‌های پلیسی، آشکار نشدن شخصیت مجرم تا انتهای داستان از مهم‌ترین خصوصیت‌های ادبیات جنایی است، در اکثر داستان‌های شرلوک هولمز نیز این قضیه صادق بوده و رعایت شده است، اما در این کتاب در اواسط داستان قضیه مشخص می‌شود و بقیه داستان به توضیح چرایی این اتفاق که ریشه در گذشته دارد در قالب داستانی کاملاً مجزا می پردازد.

نکته جالب در مورد این کتاب اشاره­ای در آخرین سطر کتاب به رباعیات خیام است که عیناً آورده می‌شود:

-       همه چند دقیقه‌ای ساکت نشستیم، در حالی که آن چشم‌های سرنوشت‌ساز، همچنان تلاش می‌کردند تا پرده را کنار بزنند.

در اینجا پرده، اشاره ای به ترجمه ادوارد فیتزجرالد از رباعیات خیام است که رباعی اصلی در زیر می آید:

اسرار ازل را نه تو دانی و نه من                          وین حرف معما نه تو خوانی و نه من

هست از پس پرده گفت و گوی من و تو               چون پرده برافتد نه تو مانی و نه من

مشخصات کتاب:

دویل، آرتور کانن. دره وحشت. ترجمه مژده دقیقی. تهران: انتشارات کاراگاه، وابسته به انتشارات هرمس. چاپ اول 1378. (251 صفحه)

درباره نویسنده این متن:

سارا گنجیان، متولد تهران. لیسانس رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی و دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، گرایش مدیرت اطلاعات. در حال حاضر در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات، مشغول به کار نمایه‌سازی هستم و از کارم لذت می‌برم.

منابع:

1. دویل، آرتور کانن. دره وحشت. ترجمه مژده دقیقی. تهران: هرمس (کاراگاه)، 1378.

2. ویکی‌پدیای فارسی. آرتور کانن دویل. بازیابی شده 10 بهمن 1397.

3. وبسایت همشهری آنلاین. درباره سر آرتور کانن دویل، خالق شرلوک هلمز. بازیابی شده 10 بهمن 1397.