اندر حکایات کتابداری

به گزارش لیزنا (ستاد خبری بیست و پنجمین هفته کتاب ایران) در یادداشت حافظیان آمده است:

سال 1362 در بحبوحه جنگ تحمیلی برای تدریس در کلاس‌های ضمن خدمت کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان‌های همدان، کرمانشاه و کردستان عازم کرمانشاه شدم. تا آنجا که بخاطر دارم، شب‌ها در کرمانشاه خاموشی مطلق بود و در میهمان‌پذیرها هم روشن کردن یک کبریت خلاف رعایت اصول ایمنی. در چنین شرایطی بنده روزها در یکی از کتابخانه‌های عمومی شهر به تدریس درس «برگه‌آرایی و تنظیم برگه‌دان» مشغول بودم.

در مقدمات درس طبق عادت و ضرورت برای آمادگی فراگیران، بحثی در مبانی کتاب و کتابداری را مطرح و نکاتی برای عزیزان کتابدار بیان می‌کردم. در ادامه همین بحث اشاره داشتم که در دنیا برای ذخیره و بازیابی مطالب تلاش زیادی معمول می‌گردد تا ابزاری اختراع شود که بتوانند مثلا لغتنامه دهخدا را در حجمی به اندازه قوطی کبریت ذخیره کنند و با امکانات کامپیوتری، که در آن زمان PC‌های 286 در برخی مراکز تحقیقاتی بکار گرفته‌ شده بود و کتابداران دستشان هم به کامپیوتر نخورده بود، بتوانند مطالب را در صدم ثانیه بازیابی کنند.

جالب اینکه خود من که این مطالب را برای فراگیران بیان می‌کردم، باور کم‌رنگی به چنین توفیقاتی داشتم و تصوری هم از آنچه در راه بود نداشتم، تا آنکه سه سال بعد در مجله New scientist مطالبی درباره ابزاری بنام CD-ROM خواندم و موضوع را بیشتر دنبال کردم. استاد نورالله مردادی در همان دوره با بازگشت از کنفرانس ایفلا(استرالیا) گزارشی را درباره CD-ROM‌ها در کتابخانه سازمان برنامه برای کتابداران ارائه دادند.

القصه، سال 1366 در سخنرانی خود در برنامه سخنرانی‌های ماهانه موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی با عنوان «آشنایی با CD-ROM انقلابی در ذخیره و بازیابی اطلاعات» ارائه کردم و برای نشان‌دادن این نعلبکی شگفت‌انگیز به حضار بسیار تلاش کردم تا بالاخره توانستم یک نمونه موسیقایی آن را از یک محقق موسیقی‌شناس و موسیقی‌دوست که با خود از آلمان آورده بود امانت بگیرم. با نشان‌‌دادن این صفحه کوچک نقره‌ای شرح می‌دادم که 300هزار صفحه A4 (فقط متن) در آن ذخیره می‌شود و برای مطالعه آن هم لازم است 1) CD را داخل کدی بگذارید 2)کدی را در درایو قرار دهید 3) درایو را به کامپیوتر وصل کنید 4) در نمایشگر متن را ببینید و مطلب مورد نظر را جست‌و‌جو کنید.

امروز از آن دوران 30 سال گذشته است و حجم ابزار ذخیره اطلاعات برای موجدی چندین کتابخانه کفایت دارد. برای نسل امروز هیچ نیازی نیست که گفته شود امکانات و حجم ذخیره و سرعت بازیابی اطلاعات اعم از صوتی، تصویری، متنی و از این گونه در چه سطح است. امکانات مجازی جهان و دنیای الکترونیک در سراسر جهان حتی ده‌کوره‌های آفریقا در صورتی که دولت‌ها بخواهند و اجازه دهند و امکانات را از طریق پذیرش پروتکل‌ها و پیوستن به شبکه‌ها ایجاد کنند، می‌توانند بطور یکسان فراهم آورند.

اکنون کتابداران به عنوان یکی از گروه‌های فعال، در بهره‌گیری از امکانات اطلاعاتی جهان به معنی علمی آن پیشتاز هستند. بهره‌گیری از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مرتبط در دستورکار روزانه آن ها قرار دارد. در چنین شرایطی می‌خواهم به یک وظیفه بنیادین و دائمی کتابداران نه در ارتباط با نوع کتابخانه‌ای که در آن اشتغال به خدمت دارند، بلکه به دلیل نفس حرفه آن‌ها که کتابداری و اطلاع‌رسانی است و تبلیغ و ترویج خواندن کتاب است، اشاره کنم.

نسل امروز کشور ما به دیدن، شنیدن و خواندن لحظه‌به‌لحظه در هر شرایطی اعم از ایستاده، نشسته و خوابیده عادت کرده است، البته به یمن حضور انواع امکانات دنیای مجازی به ویژه تلفن همراه و تبلت‌ها. در مقابل از دو عادت مفید حضور در کتابخانه (آنگونه که در کشورهای پیشرفته هنوز مشاهده می‌شود) و عادت به خواندن کتاب‌های با‌ارزش کاغذی و شنیدن آثار گویای الکترونیکی غافل شده است. در نتیجه در حالی که در اقیانوس اطلاعات رنگارنگ درست و غلط، راست و دروغ و در یک کلمه موزاییکی غوطه‌ور است؛ بدلیل کمی مطالعه هنر تشخیص سره از ناسره را ندارد.

به همین دلیل امروز یکی از دغدغه‌های دلسوزانه تعلیم و تربیت و فرهنگیان و دانشورزان کشور ما مقابله با داعشی است که نه در میدان‌های جنگ بلکه در فضای مجازی به اژدهایی برای بلعیدن وقت و فکر مفید جامعه در خانه و محل کار بدل شده است و موفق در بریدن مغزها، نه سرها.

کتابداران و مراکز فرهنگی با ترویج خواندن و مطالعه درست و معرفی لذت‌های مطالعه و گشودن بحث‌های منطقی در حوزه کتاب باید در مقابل «جهل عیان» قد علم کنند و با هدایت و برنامه‌ریزی درست و همکاری خانواده‌ها تلاشی پیگیر را برای مقابله با آنچه امروز دارد نسلی را به غفلت می‌کشاند معمول دارند.

آموزش و پرورش با بهره‌گیری از توان خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی و سازمان‌های مردم نهاد (سمن)‌ها باید گروه هدف کتابداران باشند و اندیشیدن درباره این مهم باید در دستور کار کتابداران قرار گیرد. هرجا فرصتی پیش آید مغتنم شمرده شود و در میدان بی‌نهایت داعش جهل به جنگ دیو سفید نادانی نا‌ملموس بشتابند.